بخشی از مقاله
چکیده:
دراین مقاله روندآلودگی شرق دشت سروستان باتوجه به اطلاعات مربوط به11حلقه چاه درطی سال های 1384-90 با کاربری های کشاورزی ومرتع مورد بررسی قرار گرفت.نتایج این مطالعه نشان دادکه میانگین سولفات وکلرور درآب 11حلقه چاه کمترازاستانداردهای یادشده، درطبقه آب آشامیدنی با قابلیت شرب خوب دیاگرام شولر ،میانگین کل مواد جامد محلول کلیه چاه هابیشترازاستانداردهای فوق ودرمقایسه بااستانداردملی 10حلقه چاه بیشترو1حلقه چاه بامقدار1209میلی گرم برلیتر - چاه پوزه نظرآباد شماره - 26کمترو تمام چاه هادرگروه آب های نامناسب تاغیر قابل شرب دیاگرام شولر بودند. همچنین نتایج نشان دهنده افت سطح آب زیرزمینی درطی سال های مذکورمی باشد که با افزایش کل مواد جامد محلول همخوانی دارد. حداکثرمیانگین پارامترهای کل مواد جامد محلول،کلرور وسولفات به ترتیب با مقادیر5،07/7608،33/115متعلق به چاه های شماره-19 23-19 باکاربری کشاورزی مشاهده شده بود.
مقدمه:
افت سطح آب زیرزمینی،تبخیروتعرق آب ونفوذپساب های کشاورزی به زمین ازمهمترین مشکلات در نواحی کشاورزی است که با زوال کیفیت آب وتاَثیر برکیفیت وکمیت محصولات کشاورزی می تواندباعث متروکه شدن مزارع شود.در کشورهایی مانند ایالات متحده امریکاواسترالیا عدم توجه به مشکلات یاد شده ومدیریت ضعیف منابع آب زیرزمینی باعث کیفیت نامناسب آب وخاک در برخی از مناطق وعدم امکان استفاده ازآن ها برای کشاورزی شده است.آنالیز کیفیت آب یکی از قسمت های مهم مطالعات آب های زیرزمینی است.تنوع کیفی آب زیرزمینی ازلحاظ فیزیکی وشیمیایی تابع خصوصیات زمین شناسی وفعالیت های انسانی در هر منطقه می باشد.
[3]در سال های اخیر مطالعات فراوانی برای بررسی وپهنه بندی خواص کمی وکیفی آب های زیرزمینی وتاَثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی منابع آب انجام شده است ازجمله نظامی و قدرتی[5]ربررسی آلودگی آب های زیرزمینی درمنطقه شهریار تحت تاَثیراستفاده از کودهای کشاورزی بیان داشتند که بیشترین آلودگی نیترات درآب های زیرزمینی مربوط به اراضی کشاورزی غرب ملارد به میزان 68/2میلی گرم برلیتربوده ومنطق شهری و صنعتی دررتبه های بعدی قرار داشتند.بیشترین غلظت نیترات مربوط به تیرماه بوده وبا هیچیک از پارامترهای شیمیایی اندازه گیری شده درنمونه های آب همبستگی بالایی نداشت.
شعبانی[1]دربررسی تغییرات کیفی آب های زیرزمینی دشت ارسنجان با استفاده از GISبه این نتیجه رسید که ازنظر شرب آب های زیرزمینی منطقه بر اساس دیاگرام شولردرچهارگروه خوب - 17درصد - ،قابل قبول - 48/22درصد - ،نامناسب - - 31/71وبد - 3/07درصد - قرارمی گیرند.اهداف این مطالعه وتحقیق به طور خلاصه شامل شناخت توزیع آلودگی پارامترهای شیمیایی یادشده درآب های زیرزمینی شرق دشت سروستان،بررسی نقش نهاده های کشاورزی - کود،سموم وپساب - ومنابع دیگر درآلودگی آب های زیرزمینی،مقایسه پارامترهای کل مواد جامد محلول،کلر وسولفات بااستانداردهای ملی،جهانی ودیاگرام شولر وارائه پیشنهادهایی درجهت کاهش آلودگی می باشد.
مواد وروش ها:
موقعیت جغرافیایی،هیدرولوژی وزمین شناسی منطقه مورد مطالعه: دشت سروستان درطول 13و 53شرقی وعرض 17و 29شمالی در80کیلومتری غرب شیراز - مرکزاستان فارس - واقع شده است.مساحت این محدوده1641کیلومترمربع استودر طول جغرافیایی ازسمت شمال به گشنگان مرودشت خرامه،ازسمت شمال غرب به شیراز،ازسمت جنوب به شهرستان جهرم وازسمت شرق به شهرستان فسامحدود شده است.براساس منحنی های هم باران وهم دمامتوسط باران ودما به ترتیب بامقادیر17/1سانتی گرادو379/8میلیمتردردشت بوده است.برای محاسبه تبخیر وتعرق از روش تورنت وایت استفاده شده که میزان تبخیر وتعرق واقعی برابر2222/8میلیمتروبراساس طبقه بندی دمارتن دارای اقلیم خشک می باشد.درشرق دشت 2حلقه چاه - - 20-28 باکاربری مرتع و9حلقه چاه باکاربری کشاورزی قرارداشت.درشکل 1موقعیت محدوده مطالعاتی درنقشه کشوری به همراه چاه های مطالعاتی مشخص شده است.
جهت جریان آب زیرزمینی از سمت شرق دشت به سمت جنوب وشمال غرب دشت است.ازمحدوده های مجاوردشت هیچ گونه جریان سطحی وزیرزمینی واردمحدوده مطالعاتی نمی شد.دراین منطقه رودخانه دائمی وجود ندارد،لذاجریان های سطحی به شکل رودخانه های فصلی خودرانشان می دهند.دراین دشت هیچ گونه آب سطحی ویا زیرزمینی به طور مصنوعی ویابااحداث سازه ازدیگر محدوده های مجاور به این منطقه منتقل نمی گردد.افت سطح آب زیرزمینی3/69متر - 0/25متر درسال - بوده است.تغییرات حجم آب زیرزمینی-6/39 میلیون متر مکعب بوده است..جریان سطحی خروجی ازاین محدوده وارددریاچه شور مهارلودرغرب دشت سروستان می شود .طبق بررسی های صورت گرفته ومطابق شکل2و3 - نقشه زمین شناسی وGISمنطقه - گسل بزرگ سروستان درشرق دشت باعث تغییرات عمده ای درقرارگیری سازندهاوهمچنین رخنمون دو گنبد نمکی ،سازند هرمز متشکل ازرسوبات تبخیری - گچ ونمک - درشمال شرق وجنوب شرق دشت ومرتفع شدن قسمت شرقی دشت شده است.دربستردشت سازندآغاجاری که دارای لایه های مارن،ژیپس وآهک،در شرق دشت سازندهای آسماری - جهرم دارای سنگ آهک،آهک مارنی ودلومیتی،سازندرازک که حاوی مارن گچ دار،لایه های گچ وآهک وسازندگورپی متشکل از سنگ آهک رسی،شیل ومارن می باشد قرار دارند.
درراستای تعیین نقش نهاده های کشاورزی درآلودگی آب های زیرزمینی شرق دشت سروستان ازطریق نرم افزارExcelمحاسبات آماری میانگین،ضریب تغییرات،حدبالا-پایین،انحراف معیار انجام وسپس باواردکردن داده های پارامترهای شیمیای آب شامل کل مواد جامدمحلول،کلرور وسولفات 11حلقه چاه ونقشه های کاربری اراضی،توپوگرافی در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی - - GIS نقشه های پهنه بندی این پارامترها تهیه ورسم نمودارتغییرات در Excelانجام شد.نقشه های پهنه بندی،زمین شناسی،GIS ,کاربری اراضی،جانمایی،عکس های هوایی ،تصاویر ماهواره ای ومحاسبات آماری مورد بررسی،تجزیه تحلیل قرار گرفتند.نهایتاَ با تلفیق نتایج به دست آمده تفسیر ومقایسه بااستانداردهای ملی،WHO،EPAودیاگرام شولر جهت مصارف شرب وپهنه بندی مناطق مناسب بر روی آن ها مشخص گردید. سنجش کل موادجامد محلول با دستگاهEcمترمدلCD20بانشانAqualyticبادقت0/01وساخت کشورآلمان،سنجش سولفات بادستگاه ICمدل Meter ohm،861وآزمایش تیتریمتری شامل سنجش کلرور به روش یدومتری وتیترانت نیترات نقره انجام شده است.
نتایج:
درحال حاضر علی رغم آن که مصرف کودهای شیمیایی درایران بالاترازمتوسط جهانی 110 - کیلوگرم درهکتار - ومعادل میانگین مصرف درکشورهای توسعه یافته است - 116کیلوگرم درهکتار - اما تولیددرواحدسطح عمدتاَبه دلیل عدم آگاهی زارعین،عدم شناخت دقیق نیازکودی گیاهان زراعی،عدم عرضه کود به تناسب وعدم رعایت تعادل بین عناصر غذایی پرمصرف وکم مصرف خیلی پایین تراز عملکرددرکشورهای توسعه یافته است.[4]منابع آب زیرزمینی درکشورایران وبسیاری از کشورهای
