بخشی از مقاله
چکیده :
بلایای طبیعی جزیی از فرایند زندگی بشر به شمار می روند .این بدان معناست که حوادث محیطی همواره در کنار الگویزیست وسکونت بشر وجود داشته و جزیی تفکیک ناپذیر از آن به شمار می رفته است . امروزه نیز نمی توان به فرایند توسعه اجتماع بدون ایجاد سازگاری با حوادث غیرمترقبه نگاه کرد .در ادبیات توسعه ومدیریت بحران نگاههای مختلفی به ارتباط متقابل بین فرایند توسعه وبروز بلایای طبیعی در جامعه می شود. طیف اول بلایای طبیعی راعامل رکوددهنده ونابودساز جریان توسعه دانسته ،در مقابل گروه منتقدی قرار دارند که ضمن پذیرش اثرات منفی بلایای طبیعی درجریان توسعه ملی،منطقه ای ومحلی اعتقاد دارندکه بلایا فرصت های نوینی را فراروی توسعه گران ومدیران توسعه و برنامه ریزان قرار می دهندکه با بهره گیری از این فرصت ها می توان آستانه های مقاوم سازی جامعه و بهره گیری از شرایط بحران درجهت رفع مشکلات قبلی را ارتقاء داد.
در کشور ما نیز الگوی سکونت تابع فرایند تاریخی نظام اسکان بوده واغلب مراکز ومحلات شهری با الزامات زمانی خاص خود شکل گرفته اند . دخالت در جریان وضع موجود شهرها - بویژه در ابعادکالبدی - نکته ای است که مستلزم تامین هزینه بسیار زیادو بار اجتماعی بالا می باشد .وقوع حوادث ناگوار هرچند تالمات بسیاری را به همراه دارد لیکن این فرصت را نیز فراروی برنامه ریزان جهت تدوین واجرای برنامه های مناسبی قرار می دهد که قبلا امکان اجرای آن بسیار ناممکن می نمود.دراین تحقیق تلاش براین خواهد بودکه با ارزیابی فرایند بازسازی طی شده شهر بم - پس از 4 سال - فرصتهای توسعه کالبدی فراروی برنامه ریزان شهری جهت کاهش ورفع مسائل پیشین شهر شناسایی و دسته بن دی شده و میزان استفاده از هر یک از ابعاد کالبدی شهر بم از نظر شهروندان مورد سنجش قرارگیرد.
واژههای کلیدی: مخاطرات، زلزله، فرصت های توسعه، شهر بم
مقدمه
در پنجاه سال پیش ، وایت2 در دانشگاه ، شیکاگو تحقیقات مربوط به بلایای طبیعی و مدیریت فاجعه را دنبال کرد . او بلایای طبیعی را نتایج عمل و عکس العمل متقابل میان نیروهای طبیعی و و نیروهای اجتماعی می داندو مدعی است که بلایای طبیعی را از طریق اقدامات تنظیم دهنده فردی و جمعی می توان کاهش داد . - فلاحی ،18: 1383 - این اقدامات عبارتند از: کنترل کاربری زمین، اقدامات پیشگیری و آمادگی ، بکار گیری آیین نامه زلزله در ساختمان سازی واستفاده ازاستاندارد های ایمن سازی درطراحی فضاهای شهری . - - Mileti , D. S. 1999: 19کارهای پژوهشی مستقل از میراث زیست بوم انسانی درباره بلایای طبیعی در ایالات متحده توسط پرنس 3 در سال 1920 آغاز شد. اما تحقیقات مربوط به بلایای طبیعی عمدتا در دهه 1950 میلادی درمیان جنگ سرد و با هدف استخراج درس هایی برای دفاع غیر نظامی در برابر شوروی سابق بنیان نهاده شده است. - فلاحی ، - 18 : 1383
روش شناسی تحقیق
روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نوع تحق یقات اکتشافی می باشد وبهش یوه کمی و کیفی به روش پ یمایشی صورت گرفته است بدین منظور ضمن استفاده ازمطالعات اسنادی وکتابخانه ای به انجام مطالعات میدانی نیز اقدام خواهدشد . دربخش مطالعات اسنادی با مراجعه به اسناد مکتوب یعنی بررسی نظریه ها وچار چوب های نظری ،تجربه های جهانی وایرانی روا بط بحران و توسعه ،گزارشهای مربوط به بازسازی بم، دربخش مصاحبه وپرسشنامه از طریق گفتگو ومصاحبه وپرکردن پرسشنامه از مردم محل ودر نهایت از طریق مشاهده باا نجام باز دید و تحلیل مشاهدات وانطباق آن با نتایج اسنادی و مصاحبه به اخذ اطلاعات خواهیم پرداخت.
شناخت منطقه مورد مطالعه
در سحرگاه روز جمعه 5 دی ماه 1382 ، برابر با 26 دسامبر 2003 ساعت 5و 26 دقیقه و 57 ثانیه زلزله ای ویرانگر به عمق کانونی 7 کیلومتر از سطح زمین و بزرگی M w = 6/3 در مقیاس ریشتر ، شهر تاریخی بم وبروات و روستاهای اطراف را به شدت لرزاند و باعث تل فات و خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری گردید - گزارش دیبر خانه ستاد راهبری و سیاست گزاری بم ، - 1383 در اثر این زمین لرزه مخرب 80 درصد ساختمانها کاملا تخریب شدند ، حدود 17 درصد تخریب با آسیب های اساسی به سازه - غیر قابل بهره داری - ، حدود 2/8 درصد ساختمان ها آسیب های غیر سازه ای و حدود 0/2 درصد نیز آسیب جزئی دیدند . همچنین اکثر سکونتگاههای روستایی و نیز قنوات و شبکه های آب و برق و مخابرات تخریب و کلیه نظامات و ارتباطات درون شهری متلاشی گردید . این فاجعه ملی موجب کشته شدن قریب به 32000 نفر و زخمی شدن حدود 25000 نفر گردید . - گزارش دبیر خانه ستاد راهبری و سیاستگزاری بم ، - 1383
بررسی میزان تخریب کاربری ها در شهر در اثر زلزله
نمودار -1 میزان تخریب کاربری ها را در شهر بم در اثر زلزله نشان می دهد. اکثر واحدهای ساختمانی شهر ونزدیک به % 66 آن ها بین 85 تا 100 درصد تخریب شده اند . نزدیک به 18 درصد واحدهای ساختمانی بین 65 تا 85 درصد و تنها کمتراز 3 درصدساختمان ها تخریبی بین 0 تا 15 درصد داشته اند . این آمارها نشان دهنده وسعت تخریب کاربری ها در شهر می باشد.دراین بخش با توجه به گذشت حدود 4 سال اززلزله واتمام یافتن برخی پروژه های بازسازی و همچنین برای شناسایی فرصت های توسعه کالبدی شهر بم نظرات شهروندان درموردمعیارهای کالبدی منتخب برای شناسایی فرصتهای توسعه، درقالب پرسشنامه آورده می شود.
در این بخش آمارهای توصیفی بدست آمده از پرسشنامه مردم و نظرات شهروندان را در مورد معیارهای انتخاب شده برای شناسایی فرصت های توسعه کالبدی ارائه می شود . باتوجه به پرسشنامه طرح شده و پاسخ های داد شده مخاطبان در مورد شناسایی فرصتهای توسعه کالبدی به وجود آمده در زمینه های مختلف انتخابی میزان استفاده از این فرصتها و همچنین فرصتهای از دست رفته برآورد می شود . لازم به ذکر است که پاسخ های مخاطبان به صورت ،خیلی کم،کم ، متوسط ، زیاد و خیلی زیاد امتیازبندی شده است .که در نمودارهای زیر نشان داده شده است. و هر کدام نشان دهنده میزان استفاده از این فرصتها در جریان بازسازی می باشند .
یافته های تحقیق
در مطالعه حاضر معیارها وزیر معیارهای شناسایی فرصت های توسعه کالبدی ناشی از زلزله شهر بم با توجه به بررسی ادبیات مربوطه ومطالعات میدانی صورت گرفته انتخاب شدند .به منظور سنجش میزان استفاده ازفرصت های توسعه معیارهای کالبدی منتخب، میانگین عددی هریک از معیارها ، بر اساس داده های پرسشنامه برآورد شده است. بر اساس طیف گزینه های موجود در پرسشنامه، میزان استفاده هر کدام از معیارها دردامنه ای بین 1 تا 5 بیان شده
