بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین عوامل آلودگی رودخانهها و دخالتهای انسان میتوان به آلودگیهای ناشی از فاضلابهای صنعتی، شهری و روستایی؛ آلودگیهای ناشی از تخلیه سموم مورد استفاده در کشاورزی، برداشت بیرویه آب رودخانه، تخریب پوشش گیاهی، احداث سدها و موانع زیر پلها، مسدود شدن دهانه رودخانه، صید غیر مجاز و ... اشاره نمود. لذا با توجه به اهمیت رودخانه تالار در تامین آب کشاورزی و ...، همچنین تخلیه آلایندههای متعدد به آن، شناسایی و ارزیابی کیفی آب رودخانه ضروری به نظر میرسد.
در این مطالعه که از نوع مقطعی میباشد، نمونهبرداری در طی ماههای سال 1392-1391 از 6 ایستگاه ورسک، پل سفید، شیرگاه، تالار، کیاکلا و عربخیل بدست آمده است. براساس شاخص NSFWQI بهترین وضعیت در تمامی ماهها به ایستگاه ورسک میباشد. همچنین براساس شاخص OWQI هیچ کدام از ایستگاهها دارای کیفیت مناسب شرب نیستند.
مقدمه
رودخانهها و آبهای جاری از دیرباز مورد نیاز و توجه بشر بودهاند. برای بهرهبرداری مناسب از منابع آبی، جوامع انسانی و مراکز کشاورزی و صنعتی معمولا در نزدیکی رودخانهها بر پا شدهاند. سوابق موجود در بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران نشان میدهد که با گسترش جوامع و پیشرفتهای صنعتی، شرایط کیفی آب رودخانهها تغییر نموده و به سمت آلودگی مفرط پیش رفته است.
این مسئله با توجه به تضاد آشکار بین محدودیت منابع آب از یک طرف و نیاز روزافزون به این منابع از طرف دیگر، استمرار شناخت این منابع آلودگی، کنترل و تصفیه آبهای سطحی را مورد تاکید قرار داده است. در این راستا شناخت منابع آلودگی آب، سنجش، تحلیل و تفسیر اطلاعات کیفی آب رودخانهها اولین و مهمترین اقدام در جهت شناسایی کیفیت منابع آب بشمار میرود؛ از طرفی شناخت کیفیت آبهای سطحی برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی امری اجتنابناپذیر به نظر میرسد، که شناخت نقاط آلوده و آلایندههای منطقه باعث استفاده بهینه و مناسب از آب در مصارف مختلف میگردد .[5] بر این مبنا بررسی و شناخت نقاط آلاینده و تحلیل کیفی رودخانه تلار مورد توجه قرار گرفت.
از جمله مطالعاتی که در داخل کشور صورت گرفته است میتوان به موارد ذیل اشاره نمود. کریمیان و همکاران [5] پهنه بندی کیفی آب رودخانه زهره را بر اساس شاخص WQI مورد بررسی قرار دادند. در این پژوهش ایستگاههای منتخب شامل 9 ایستگاه در طول رودخانه بود و نمونهها به صورت ماهانه و در طول یک سال آبی، از این ایستگاه برداشت گردید.
پارامترهای مورد مطالعه در این تحقیق شمال وضعیت اسیدیته، اکسیژن محلول، اکسیژن بیوشیمیایی، دما، هدایت الکتریکی، کدورت، نیترات، آمونیوم، پتاسیم و کلیفرم مدفوعی بودند. نتایج نشان داد که آب این رودخانه در سرچشمه دارای کیفیت مناسب بوده است و به تدریج در طول مسیر با پسابهای گوناگون آلوده شده و از کیفیت آن کاسته شده است تا به حد کیفیت بد رسیده است.
مفتاح هلقی [6] با تعیین شش ایستگاه کیفیت آب رودخانه اترک را با استفاده از شاخصهای NSFWQI، CWQI و شاخص مدیریتی Said مورد مطالعه قرار داد. بررسی نتایج نشان داد که شاخص NSFWQI نسبت به دو شاخص دیگر به نسبت مناسبتر میباشد.
رمضانی و همکاران [3] بررسی کیفی رودخانه تالار قائمشهر براساس شاخص NSFWQI پرداختند و نتیجه¬گیری نمودند براساس شاخص فوق بهترین وضعیت مربوط به ایستگاه ورسک 58 - ، کیفیت متوسط - و بدترین وضعیت مربوط به ایستگاه پاییندست در دوره پر آبی 46 - ، کیفیت بد - بوده است.
ابراهیمپور و محمدزاده [1] با استفاده از شاخصهای NSFWQI، OWQI و CWQI کیفیت آب دریاچه تالایی زریورا را بررسی نمودند. نتایج پژوهش نشان داد از نظر شاخص NSFWQI در محدوده کیفی متوسط و از نظر شاخص OWQI در محدوده بسیار بد قرار دارد. این در حالی است که آب دریاچه از نظر شاخص CWQI در محدوده بد قرار دارد.
امینپور شیانی و همکاران [8] به ارزیابی کیفیت آب رودخانه گازرودبار با استفاده از شاخص کیفی NSFWQI و شاخص آلودگی Liou طی 12 ماه نمونهبرداری و از پنج ایستگاه منتخب پرداختند. براساس شاخص NSFWQI آب رودخانه گاز رودبار در رده کیفی متوسط - 50-70 - و براساس شاخص Liou در رده کیفی اندکی آلوده - 2-3 - قرار می-گیرد. از آنجایی که تاکنون مطالعات کاملی بر روی کیفیت آب رودخانه تلار به صورت سالانه صورت نگرفته است و پایش و کنترل کیفی آب این رودخانه امری لازم و ضروری میباشد. در این مطالعه کیفیت آب رودخانه تالار با استفاده از شاخهای کیفی NSFWQI و OWQI مورد مطالعه و بررسی قرار میگیرد. دلیل انتخاب این دو شاخص: جامع بودن، سادگی، در دسترس بودن پارامترهای مورد نیاز و راحتی اندازهگیری پارامترها میباشد.
مواد و روشها
حوضه آبریز تالار، دارای یک رودخانه اصلی و پنج رودخانه فرعی میباشد که هر کدام از شاخههای متعددی تشکیل میشوند. طول آبراهه اصلی حدود 77/151 کیلومتر است که از جنوب و جنوب غربی حوضه سرمنشا میگیرند و از شمال غربی حوضه خارج میشود .[2] در شکل 1 محدوده رودخانه و در جدول 1 سایر مشخصات رودخانه مورد مطالعه بیان شده است.
شکل -1 حوزه رودخانه تالار [2]
جدول -1 مشخصات رودخانه تلار [2]
برای تعیین ساختار شاخص کیفی آبهای سطحی، اطلاعات حاصل از اندازهگیری پارامترهای کیفی آب، پایه و اساس کار میباشد. البته بسته به نوع شاخص و اهداف آن پارامترهای دخیل در شاخصها متفاوت میباشند. در هر حال این پارامترها بیانگر مشخصات شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی آب میباشد.
شاخص NSFWQI که براساس 9 پارامتر اصلی از جمله BOD5، اکسیژن محلول، کلیفرم مدفوعی، نیترات، PH، دما، TDS، فسفات کل و کدورت می باشد
در این رابطه معرف زیر شاخص iام، و معرف ضریب وزنی شاخص iام می باشد.
شاخص OWQI که براساس 8 پارامتر اصلی شامل: نیترات آمونیاکی، فسفات، درصد اشباع اکسیژن محلول، اکسیژن مورد نیاز بیوشمیایی، کلیفرم مدفوعی، دما، کدورت و PH می باشد. در این شاخص، برخلاف شاخص قبل، هر 8 پارامتر به یک اندازه موثرند و وزن دهی برای پارامترها وجود ندارد.
