بخشی از مقاله
چکيده :
در طبيعت کيفيت آب رودخانه ها در درجه اول تابع سازندهاي زمين شناسي حوزه آب خيز رودخانه و مسير جريان آب آن و در درجه دوم متاثر از رژيم آبدهي رودخانه و ميزان تاثير آبهاي زير زميني در تـامين آب رودخانـه اسـت و بـالاخره نحـوه استفاده از آب آنهاو کميت و کيفيت آب برگشتي به رودخانه از طريق زهکش هاي طبيعي يا مصنوعي نيز از عوامل مهـم در تعيين کيفيت آب رودخانه است . بنابراين با توجه به نقش رودخانه ميناب در توسعه کشاورزي منطقه و آبيـاري اراضـي روستايي و باغات ، تامين آب مورد نياز مصارف خانگي آبادي هاو شهرهاي رودان ، ميناب و بندرعباس ، کاهش آبـدهي رودخانه به علت برداشت روزافزون ، ورود پساب هـاو ضـايعات ناشـي از فعاليـت هـاي صـنعتي ، کشـاورزيو شـهري و روستايي سبب گرديد تا بررسي تغييرات کيفي آب اين رودخانه از يک سوو شناسايي منابع آلاينده و عوامل آلوده کننـده آب از سوي ديگر جهت برنامه ريزيو مديريت زيست محيطي و کاهش آلودگي آن مورد بررسي قرار گيرد .
بررسي عوامل مختلف شاخص هاي کيفيت آب نشان مي دهد که وضعيت موجود تا چه اندازه با توجه به به اسـتانداردهاي ملي و بين المللي محيط زيست بحراني اسـت . بـديهي اسـت کيفيـت آب رودخانـه مينـاب بـه دليـل عوامـل توسـعه شـامل کشاورزي، شهريو روستايي مي تواند دستخوش آنچنان تغييري شود که امکان استفاده ازآب بـراي مصـارف گونـاگون بويژه آشاميدن غير ممکن سازد .
در اين تحقيق نمونه برداري با تاکيد بر مناطقي انجام گرفت که احتمال آلودگي چه از نظر مقدارو چه از نظـر تنـوع بيشـتر بود بدين منظور با تهيه فرم پرسشنامه آماري نسبت به جمع آوري اطلاعات اقدام گرديد . سپس منابع آلاينده آب رودخانه ميناب تعيين و با نمونه برداريو اندازه گيري پارامترهاي شاخص معيارهاي تعيين کيفيت آب بتوان به ارائـه برنامـه مناسـب براي کاهش آلودگي رودخانه ميناب ارائه نمود.
کلمات کليدي : کيفيت آب ،منابع آلاينده ،رودخانه ميناب ،استان هرمزگان
مقدمه :
در ميان مواهب طبيعي آب از جايگاه ويژه اي برخوردار است . اين اهميت از آنجا ناشي مي شودکه اکثر قريـب بـه اتفـاق محققان ، منشاء اوليه حيات را درآب جستجو مي نمايند . مطالعات انجام شده در اکثر نقاط دنيا نشان مي دهد که منابع آب در معرض شديدترين تهديدهاقرار دارند . زيرا رشد جمعيت و توسعه کشاورزيو صـنعتي ، آلـودگي آبهـاو تهـي سـازي آبهاي جاريو زيرزميني را به علت افزايش بهره برداري تشديد نموده است زيرا بايد توجه داشت که بيشترين تنزل ناشـي از ناکافي بودن آب نيست ، بلکه بيشتر بخاطر زوال کيفي آن اسـت . بـدون شـک از مهمتـرين عوامـل تهديـد کننـده آبهـا فعاليت هاي گوناگوني است که بشر در محدوده منابع آب انجام مي دهد . رشد جمعيت در حاشيه رودخانـه هـاو افـزايش نيازمنديهاي شهريو روستايي و استفاده از منابع آب رودخانـه در صـنعت و کشـاورزي از عوامـل تـاثير گـذار در کـاهش کيفيت آبها است .
کنترل آلودگي آب و تقليل توليد آلودگي مهمترين جنبه هاي حفظ محيط زيست هستند به تجربه ثابت شده است که حتي کاراترين شيوه هاي تصفيه آب و فاضلاب نيز نمي توانند رودخانه ها را در برابر آلودگي حفظ کنند زيرا تصفيه تا حد صفر آلودگي ميسرو اقتصادي نيست و فرآيند تصفيه هم داراي مواد بازمانده زيان بخش خواهد بود . بنابراين سياست حفظ آب و بهره برداري معقول از آن نيازمند اقدامات چند منظوره و تلفيقي بـراي مـديريت آب بـالاخص بکـارگيري ابـزار حقـوقي است . بررسي اجمالي قوانين ، آيين نامه ها، ضوابط و استانداردهاي موجود در ايران ، کمبودها، تداخل و نقايص را کاملا آشکار مي سازد . لذا جهت اصلاح و تکميل آن نياز به توجه ويژه مسئولين محترم و دست اندرکاران مي باشد .
روش تحقيق :
حوضه آبريز ميناب مهمترين و پرآبترين حوضه آبريز استان هرمزگان باوسعتي در حدود10605/23 کيلومترمربـع درشـمال و شـمال شـرقي شهرسـتان مينـاب درعـرض جغرافيـايي ٢٦درجـه و٥٧دقيقـه تـا٢٨درجـه و٢٤دقيقـه شـمالي و طـول جغرافيايي ٥٦درجه و٤٩دقيقه تا٥٧درجه و٥٣دقيقه شرقي واقع شده است .تقريبا٦٠درصد ازمسـاحت آن در اسـتان کرمان ٤٠درصد ديگر در استان هرمزگان واقع شده است . مهمترين سد استان ( سـد اسـتقلال ) بـر روي ايـن رودخانـه ساخته شده است که علاوه بر مشروب کردن زمينهاي کشاورزي شهرستان ميناب ،آب شرب بندرعباس نيز از اين سد تامين مي شود . با توجه به شرايط اقليمي و خشک بـودن منطقـه ايـن سـد در حيـات اقتصـادي اسـتان نقـش بسـزايي دارد .
حوضه آبريز ميناب از دو شاخه اصلي رودخانه رودان و رودخانه جغين تشکيل شده است .
ارتفاع متوسط حوضه 828/6 متر، بلندترين نقطه داراي ارتفاعي حدود٢٧٠٠ مترو پست ترين نقطه آن داراي ارتفـاع صـفر متر است و اختلاف ارتفاع بين بلندترين نقطه تا پست ترين نقطه براي اين حوضه حدود ٢٧٠٠ متر است .
مساحت حوضه آبريز رودخانه ميناب تا ايستگاه برنطين ميناب ١٠٢٠٠ کيلومتر مربع ، محـيط آن 678/4 کيلـومتر، طـول آبراهه اصلي ٣٢٢ کيلومترو زمان تمرکز35/7ساعت محاسبه شده است .رژيـم آبـدهي آن غالبـا"بصـورت سـيلابي اسـت بويژه در ايام بارشهاي رگباري سيلابهاي فصلي بوقوع مي پيوندد .
از نظر توزيع ارتفاعي در واحد سطح حدود32.0درصد از وسعت اين حوضه داراي ارتفاعي بين صفر تا ٥٠٠ متـرو49/7 درصد بين ٥٠٠ تا١٠٠٠ متر است و10.0درصد بين ١٠٠٠ تا١٥٠٠ مترو8/3درصد بقيه داراي ارتفاعي مساوي يا بيشتراز ١٥٠٠ متر است .
پراکنش شيب درحوضه نشان مي دهدکه حدود48/9درصد از وسعت ايـن حوضـه داراي شـيب کمتـر ازيـک درصـدو 14/1درصد از وسعت آن بين ١تا٣درصد است و٦/٦درصد بين ٣تا٥درصدو9/8درصد از محدوده حوضه بـين ٥ تا١٠درصدو6/7درصد از مساحت بين ١٠تا١٥درصدو12/5درصد از محدوده بين ١٥تـا٣٠درصـدو1/2درصـداز وسعت بين ٣٠تا٥٠درصد است .
در تحليل آماري رژيم آبدهي رودخانه ميناب متوسط آبدهي سالانه ايستگاه برنطين دررودخانـه مينـاب برابـر 7/86متـر مکعب بر ثانيه معادل 87/247 ميليون متر مکعب در سال برآورد گرديده است .
تغييرات متوسط دبي سالانه در دوره آماري بين حداقل 0/39و حداکثر12/191 مترمکعـب در ثانيـه بـوده اسـت .ضـريب تغييرات جريان سالانه برابر۸۵/۰درصد و انحراف معيار آن برابر6/86متر مکعب در ثانيه بدسـت آمـده اسـت . ضـريب تغييرات که معرف خوبي از شاخص پراکندگي جريانات سطحي ماهانه اسـت در حقيقـت نظـم جريـان سـطحي ماهانـه را نشان ميدهدو بر اساس آن بيشترين مقدار ضريب تغييرات دبيهاي متوسط ماهانه مربوط به ماه بهمـن بـا5/160 درصـدو کمترين آن در ماه ارديبهشت معادل 51/9درصد است . همچنين ميزان ضريب تغييرات در ماههاي زمستان نسـبتا"کمتـر بوده است که با در نظر گرفتن مقادير آنها وجود اين امر حاکي از منظم بودن هر چه بيشتر آبـدهي در ايـن ماههـا اسـت .
مطالعه رواناب ماهانه ايستگاه برنطين نشان مي دهد که پرآبترين ماه سال بهمن بـا دبـي متوسـط 45/25مترمکعـب برثانيـه (26/8درصدجريان سالانه )و کم آب ترين ماه سال ماه شهريور با دبي متوسط 2/1متر مکعـب برثانيـه (٢/۲درصـد جريـان سالانه ) را شامل ميگردد . در مجموع مي توان گفت که بجز ماههاي دي ، بهمن و اسـفند کـه حـدود4/63درصـدجريان ساليانه را دارا مي باشند، در بقيه ماهها جريان قابل توجهي وجود نداردو فقط در اين ماهها ممکن است در بعضي از سالها ندرتا"سيلاب اتفاق بيافتد .
در اين بررسي آمار حداکثر دبي لحظه أي سالانه و حجم سيلاب رودخانه ميناب در ايستگاه برنطين مـورد تجزيـه و تحليـل قرارگرفت ونمايه هاي آماري حداکثردبي لحظه أي سالانه ايسـتگاه محاسـبه گرديـد کـه براسـاس محاسـبات بعمـل آمـده متوسط ،حداکثر وحداقل لحظه اي دبي آن بترتيب 4/1300 ،۶۰۲۴ و0/16متر مکعب بر ثانيه و انحـراف معيـارو ضـريب تغيير پذيري آن بترتيب معادل ۱۲۵۵ متر مکعب بر ثانيه و۹۷درصد برآورد گرديده است .آنچه قابل ذکراست اينکه داده ها از نوسانات زيادي برخوردار است بطوريکه حداکثر دبي لحظه أي ۳۷۶ برابر حـداقل آن در طـي دوره آمـاري جريـان داشته است .
جهت تعيين کيفيت آب هاي سطحي (مانند رودخانه ها) شاخص هاي زير به ترتيب اولويت ارائه مي شوند :
١-پتانسيل آبدهي سالانه رودخانه (SI)
۲-تداوم جريان رودخانه و دبي حـداقل ده روزه بـه عنـوان شـاخص تـداوم جريان (QI)
