بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی از این پژوهش شناسایی مولفه های سرمایه اجتماعی درآموزش و پرورش ناحیه یک شیراز به منظور ارائه مدل جهت ارتقا آن پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش آموزش و پرورش در ایجاد سرمایه اجتماعی به منظور ارائه مدل برای ارتقا آموزش و پرورش کشور و به روش توصیفی پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش کارکنان آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز در سال تحصیلی 200 - 93-94 - نفر بودند که تعداد 120 نفر از آنها بر اساس جدول مورگان به شکل نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شدند.
ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته طاهری بود. روایی محتوایی پرسشنامه توسط صاحب نظران مورد تاکید قرار گرفت و پایایی آن پس از اجرای آزمایش بین تعدادی از کارکنان آموزش و پرورش از طریق ضریب آلفای کرونباخ 0/7 محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل داده ها در دو سطح توصیفی و استنباطی - تحلیل عامل و ضریب همبستگی - صورت گرفت. نتایج نشان داده مولفه اصلی اعتماد و مشارکت و انسجام بیشترین میانگین و آزادی عمل کمترین میانگین داشته است. نتایج نشان داد که بین نظر پاسخگویان از لحاظ متغیر جنسیت، تحصیلات و سابقه کار تفاوت چندانی وجود ندارد.
-1مقدمه
ویلانووآوجوسا - 2003 - سرمایه اجتماعی را به عنوان پدیده ای مدیریتی تلقی کرده و برای آن ویژگی های مختلفی مانند، اعتماد - هنجارها - ، ارزشها و رفتارهای مشترک، ارتباطات، همکاری، تعهد متقابل، شناخت متقابل و شبکه را ذکر کرده اند. آنها اعتقاد دارند سرمایه اجتماعی نمی تواند بدون یکی از این ویژگی ها وجود داشته باشد و نمی توان تصور کرد که سازمان بدون بعضی از این ویژگی ها بتواند کارکند.
لویی لسر - 2000 - 1 معتقد است دست کم دو انگیزه اولیه در محیط کسب و کار امروز وجود دارد که افراد، سازمان ها و حکومت را ملزم می کند که به آثار سرمایه اجتماعی و تاثیر آن بر رشد اقتصادی و موفقیت سازمانی توجه کنند:
-1 اهمیت سازمان بر مبنای دانش و-2 رشد اقتصادی شبکه ای شده اهمیت سازمان بر مبنای دانش از زمانی که دانش به عنوان منبع اولیه مزیت رقابتی جایگزین نیروی کاروسرمایه شده، توانایی ایجاد دانش جدید، مشارکت در دانش موجود و بکار بردن دانش سازمانی برای دانش سازمانی برای موقعیت های جدید اهمیت یافت. مدیریت دانش، مدیریت دارایی های نا محسوس است که سازمان ارزش تولید می کند. بنابراین مدیریت دانش، راهبردی است که سازمان ها باید برای تقویت سرمایه اجتماعی از آن بهره گیرند - ویلانووآوجوسا، . - 2003 سرمایه اجتماعی عامل موثری در ایجاد و مشارکت در دانش سازمانی است
سرمایه ی اجتماعی مناسب هم چنین می تواند هزینه های تبادل و تعامل را در سازمان های مختلف کاهش دهد. مانند هزینه های مادی تا زمانی که صرف بستن پیمان ها یا کنترل و نظارت از طریق سلسله مراتب و مقررات دیوان سالارانه می شود. امروزه، تخصصی شدن حرفه های مختلف به گونه ای است که دیگر شیوه های دیوان سالارانه در سرپرستی کارکنان متخصص نمی تواند پاسخ گوی نیازهای سازمان باشد و بتواند در دست یابی به اهداف سازمان، مدیر را یاری کند، در حالی که انتظار می رود ایجاد و تقویت هنجارهای حرفهای اثربخش در محیط های تخصصی بهره وری بالاتری داشته باشد
نقش تعیین کننده ی سرمایه ی اجتماعی در توسعه اجتماعی و سازمانی نیازمند برنامه ریزی برای افزایش ذخیره این سرمایه است. بررسی های گوناگون نشان می دهد که بر پایی گروه ها و انجمن های تخصصی و حرفه ای در سازمان ها، با مشارکت داوطلبانه ی کارشناسان و متخصصان می تواند سرمایه اجتماعی را در سازمان ها افزایش دهد. بر پایی انجمن ها و گروه های تخصصی در سازمان ها می تواند هنجارها و ارزش های تخصصی و حرفه ای را در اعضا پدید آورد و با راه بری مناسب می تواند هزینه های نظارت و سرپرستی رسمی را در سازمان کاهش دهد و از این گذشته، می توان با تقویت احساس وابستگی اعضا به یک گروه تخصصی و حرفه ای، سطح انگیزش و رشد فردی را نیز افزایش داد. اگر به افراد متخصص و حرفه ای شرایط و امکانات مناسب داده شود، خود آن ها زمینه های شبکه های ارتباطی میان خود را فراهم می آورند و با پدید آوری هنچارهای حرفه ای کیفیت ارائه ی خدمات را افزایش می دهند
در واقع، سرمایه ی اجتماعی ریشه در ویژگی های فرهنگی یک نظام اجتماعی دارد. به سخن دیگر، سرمایهی اجتماعی چکیده ی فرهنگ اجتماعی یا سازمانی، پایه گذارده، بر اعتماد و مشارکت افراد حرکت میکند. بنابراین، مدیران برای غنی سازی فرهنگ سازمانی، میتوانند سرمایهی اجتماعی را افزایش دهند. مدیریت فرهنگ سازمانی، عمدتا با توجه به نقش رهبری و نمادهای فرهنگی، میتواند سازه های فرهنگی مانند احساس هویت گروهی و سازمانی مشترک، احساس وابستگی به آینده ای مشترک، مشارکت و اعتمادهای بین فردی و گروهی را تقویت کند. در این باره مدیران سازمان ها با پدید آوری نظام های مشارکتی، برگزاری مراسم و نشست های همگانی با کارکنان، پشتیبانی روانی از کارکنان، و ایفای شایسته ی نقش رهبری می توانند. در راستای غنی سازی فرهنگ سازمانی گام بردارند
علی ایحال باستناد مباحث مطروحه، پژوهشگر در این پژوهش به دنبال شناسایی مولفه های سرمایه اجتماعی در اداره آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز میباشد.
سرمایه اجتماعی واژه ای است که در سال های اخیر وارد حوزه علوم اجتماعی و اقتصادی شده و از این منظر دریچه تازه ای را در تحلیل و علت یابی مسائل اجتماعی و اقتصادی گشوده است. در این زمینه مطالعات وسیعی توسط صاحب نظران و دانشمندان این علوم صورت گرفته و نظریه پردازانی همچون جان جاکوب - 1961 - ، لوری - 1970 - بن پرات - 1980 - ، ویلیامسنٌ - 1981 - ، بیکر - 1983 - ، جیمز کلمن - 1966 - ، رابرت پوتنام - 1970 - ، پیربوردیوٍ - 1980 - و فرانسین فوکویاما - 1990 - تعاریف متعددی از سرمایه اجتماعی ارائه کرده اند.
جان جاکوب - 1961 - در کتاب »مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی« سرمایه اجتماعی را شبکه های اجتماعی فشرده ای می داند که در محدوده های قدیمی شهری در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس و نیروی انتظامی، مسئولیت بیشتری از خود نشان می دهند . یک مثال عینی این تعریف را در دنیای امروزه می توان در تشکل های غیردولتی حمایت از محیط زیست یافت. این شبکه اجتماعی بعضا نیروهای قدرتمندی را به صورت NGOها به وجود می آورد که حتی در حمایت از محیط زیست موجب توقف پروژه های عمرانی دولت نیز می شوند.
گلن لوری، سرمایه اجتماعی را مجموع منابعی می داند که در ذات روابط خانوادگی و در سازمان اجتماعی جامعه وجود دارد و برای رشد شناختی یا اجتماعی کودک یا جوان سودمند است . بن پرات، در تعریف سرمایه اجتماعی، روابط بین افراد یک خانواده، گروهی از دوستان یا شرکای یک شرکت را به صورت رابطه F تعریف می کند و به بررسی اثرات این رابطه بر مبادلات اقتصادی می پردازد
آنچه از تعاریف متعدد سرمایه اجتماعی برمی آید این است که این مفهوم در بردارنده مفاهیمی همچون اعتماد، همکاری و روابط متقابل بین اعضای یک گروه بوده به نحوی که گروه را به سمت دستیابی به هدفی که بر مبنای ارزش ها و معیار رایج در جامعه مثبت تلقی شود هدایت می کند. لذا آنچه از این تعریف استنباط می شود این است که هر چند ممکن است سرمایه اجتماعی به دلیل تقویت نیروهای جاذبه بین اعضای یک گروه و نیروهای دافعه بین گروه های متفاوت لزوما عامل مثبتی در یک جامعه به شمار نیاید ولی قطعا برای پیشبرد و سهولت در عملکرد اقتصادی، اجتماعی آنها، جامعه یک عامل ضروری به شمار می رود. بنابراین میزان سرمایه اجتماعی در یک جامعه می تواند نشان دهنده شکاف موجود بین آن جامعه یا یک جامعه برخوردار از یک نظام دموکراسی با حداکثر کارایی در نظام اقتصادی، اجتماعی باشد.
در دو دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی در زمینه ها و اشکال گوناگونش به عنوان یکی از کانونی ترین مفاهیم، ظهور و بروز یافته است، هر چند شور و شوق زیادی در بین صاحب نظران و پژوهشگران مشابه چارچوب مفهومی و ابزار تحلیلی ایجاد کرد. لیکن نگرش ها، دیدگاه ها و انتظارات گوناگونی را نیز دامن زده است. افزایش حجم قابل توجه پژوهش ها در این حوزه بیانگر اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی در سپهر های متفاوت اجتماعی است.
به طور کلی میزان سرمایه اجتماعی در هر گروه یا جامعه ای نشان دهنده میزان اعتماد افراد به یکدیگر است. همچنین وجود میزان قابل قبولی از سرمایه اجتماعی موجب تسهیل کنش های اجتماعی می شود، به طوری که در مواقع بحرانی می توان برای حل مشکلات از سرمایه اجتماعی به عنوان اصلی ترین منبع حل مشکلات و اصلاح فرآیندهای موجود سود برد. از این رو شناسایی عوامل موثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی اهمیت بسزایی دارد.
تعدادی از عناصر اصلی که می توان سرمایه اجتماعی را با آن مورد اندازه گیری قرار داد عبارتند از: آگاهی به امور عمومی، سیاسی، اجتماعی، وجود انگیزه در افراد جامعه که در پی کسب این دسته از آگاهی ها برآیند، اعتماد عمومی به یکدیگر، اعتماد به نهادهای مردمی و دولتی، مشارکت غیر رسمی همیارانه در فعالیت های داوطلبانه در تشکل های غیر دولتی، خیریه ای، مذهبی، اتحادیه ها، انجمن های صنفی و علمی و... . در مجموع می توان گفت که یکی از معیارهای اصلی در شناخت سرمایه اجتماعی شکل و شیوه روابط اجتماعی افراد با یکدیگر و نحوه همزیستی آنها در جامعه مورد مطالعه است. از دیگر معیارها می توان به احساس مردم نسبت به حکومت و مردم اشاره کرد و نیز داشتن احساس خوشایند نسبت به امنیت، پیوندهای خانوادگی و اجتماعی و امیدواری نسبت به آینده از معیارهای مطرح محسوب می شود.
اگر سرمایه اجتماعی را ارتباط و شبکه های اجتماعی ای که می توانند اطمینان و حس همکاری را در میان افراد حاضر در شبکه های مورد بحث ایجاد کنند بدانند، آنچه بیش از پیش اهمیت پیدا می کند نقش نهادهای جامعه مدنی در تشکل این سرمایه است. اگر آنها مانند عنصری از یک سازمان مدنی به صورت همیشگی همدیگر را ملاقات کنند احساس مسئولیت نسبت به همدیگر در ما پیدا می شود و می توانند به همدیگر اعتماد کرده و در نهایت با هم همکاری کنند. برای اینکه احساس اطمینان در بین باشد لازم است که ما همدیگر را ملاقات کنیم و ارتباط مدام با هم داشته باشیم. همچنین چیزی که به طور جمعی می تواند به دست آید به تنهایی نمی تواند حاصل گردد.
به این ترتیب سرمایه اجتماعی عبارت است از مجموع آن دسته از ارتباطات و شبکه های ارتباط اجتماعی که در جامعه موجودند و نیز میزان اعتماد و همکاری میان روابط موجود. در اینجا می توان گفت اگر در جامعه ای میزان سرمایه اجتماعی پایین باشد خطر افتادن آن جامعه به وضعیت تله اجتماعی بسیار بالاست. تله اجتماعی یعنی سرمایه اجتماعی پایین، نبودن اعتماد و اطمینان به یکدیگر بین مردم، رواج فساد اداری اقتصادی، ترس و.... پس می توان تله اجتماعی را که بعضی اوقات از آن به عنوان مشکل منافع جمعی یاد می شود به صورت زیر شرح داد.
همه می دانند که منافع شان ایجاب می کند که همه با هم همکاری کنند. اما اگر تو به این باور نرسی که تمام افراد دیگر اجتماع هم همکاری می کنند، دیگر معنایی نخواهد داشت که تو به تنهایی همکاری کنی. نتیجه این اعتقاد این است که همکاری و تلاش برای منافع جمعی تنها زمانی میسر می شود که انسان به این باور برسد که همه افراد دیگر نیز همکاری خواهند کرد. هدف از این پژوهش شناسایی مولفه های سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز می باشد.
-2-1سؤالات پژوهش
سؤال: رابطه سرمایه اجتماعی و توانمند سازی کارکنان اداره آموزش وپرورش ناحیه یک شیراز
سوال: رابطه آگاهای و توانمند سازی کارکنان اداره آموزش وپرورش ناحیه یک شیراز
سوال: مقایسه بین رابطه اعتماد و توانمند سازی کارکنان
سؤال: مقایسه رابطه ضریب همبستگی مشارکت و توانمند سازی کارکنان اداره آموزش وپرورش ناحیه یک شیراز
سؤال: مقایسه رابطه ضریب همبستگی انسجام اجتماعی و توانمند سازی کارکنان اداره آموزش وپرورش ناحیه یک شیراز
-2پیشینه پژوهش
-پورکیانی و همکاران - 1391 - ، تحقیقی با عنوان »نقش و تاثیر سرمایه اجتماعی بر کارآفرینی سازمانی« انجام دادند. نتایج تحقیق حکایت از آن دارد که کارآفرینی یک شاخصه درونی برای افراد است. ما تمام افرادی که دارای شخصیت کارآفرین هستند، نمیتوانند در مرحله عملی کارآفرینان موفق شوند. موفقیت در کارآفرینی برای این افراد تنها زمانی رخ می دهد که دارای سرمایه اجتماعی بالایی بوده و بتوانند با استفاده از سرمایه اجتماعی خود در تعاملات و کنش های اجتماعی به موفقیت های شایانی در امر کارآفرینی نائل گردد.
