بخشی از مقاله

چکیده

امروزه در کشورهای گوناگون، به ویژه در کشورهایی که سطح ناچیزی از آنها پوشیده از جنگل است، چوب به عنوان یک ماده حیاتی و یکی از اقلام ضروری زندگی همواره مطرح میباشد. رشد جمعیت، ارتقاء آموزش و افزایش مصرف کاغذ بعنوان کالای اساسی و استراتژیک سبب شده است که صنایع کاغذسازی برای تامین ماده اولیه آینده خود اولویت مصرف را تعیین نمایند.

این پژوهش به بررسی مناسبترین ماده اولیه صنعت کاغذسازی با استفاده از تحلیل SWOT و روش ANP پرداخته است. براساس نظرات کارشناسان و خبرگان صنعت کاغذسازی، تحلیل SWOT برای صنعت کاغذسازی در کشور انجام شده که منجر به شناسایی معیارها و زیرمعیارها برای استفاده در روش ANP گردیده است. پس از شناسایی معیارها و زیر معیارها، ارتباطات و اوزان آنها تعیین گردید و دادهها با استفاده از نرمافزار سوپر دسیژن1، تجزیه و تحلیل شده و مناسبترین گزینه و همچنین سایر گزینهها به ترتیب اولویت مشخص شده است. مدل با بکارگیری روش ANP حل شده است و در ادامه نتایج این روش با روشهای AHP و روش ترکیبی AHP-TOPSIS مقایسه شده است .

-1 مقدمه

یقینا رشد جمعیت جهان، پیشرفت تکنولوژی، ارتقاء آموزش و افزایش مصرف کاغذ بعنوان کالای اساسی و استراتژیک که مشخص کننده میزان سطح آموزش هر کشور است از یک سوی و مصرف زیاد و کاهش منابع ماده اولیه سلولزی از سوی دیگر، موجبات عدم تعادل و توازن مناسب را رقم زده است. طبق اطلاعات بدست آمده نیاز کشور به کاغذ در سال 2 میلیون و 500 هزار تن است که از این میزان 700 هزار تن در کشور تولید می شود.

متوسط جهانی مصرف کاغذ 55 کیلوگرم میباشد. این آمار در برخی از کشورهای توسعه یافته اروپایی و در آمریکا 150 کیلوگرم است. با توجه به اینکه میزان مصرف کاغذ از شاخصهای توسعه یافتگی است ، کشور ما با متوسط جهانی مصرف کاغذ فاصله بسیاری دارد و میزان متوسط مصرف کاغذ در کشور کمتر از میزان مصرف جهانی است. لذا با برنامهریزیهای کارآمد و فرهنگسازی، میبایست این شاخص توسعهیافتگی را به سطح قابل قبولی افزایش داد.

منابع جنگلی به علت استفاده بیش از حد، عدم بازسازی و اصلاح، بطور پیوسته رو به کاهش و نابودی میباشند. به طوری که امروزه تمامی صنایعی که از مواد چوبی استفاده میکنند بدنبال تامین مواد اولیه جایگزین چوب در سالهای آینده است. هدف نهایی این است که با توجه به آمارهای موجود در خصوص واردات کاغذ، این محصول را بتوان در داخل کشور تولید کرد که یکی از نکات مهم این طرح، نوع ماده اولیه اصلی برای تولید کاغذ است. چرا که در داخل کشور بدلیل محدودیتهای منابع، میبایست مواد اولیه این صنعت را مورد ارزیابی قرار داد و از بین مواد اولیه موجود برای تولید کاغذ بهترین گزینه را از نظر قابل دسترس بودن انتخاب کرد.

مطالعه بر روی انتخاب ماده جایگزین چوب در مرور ادبیات مورد کم توجهی قرار گرفته است و مطالعات در این حوزه بسیار کمیاب است. پک و همکاران در سال 2000 در مقالهای به نقش منابع جنگلهای اروپا بعنوان مواد اولیه صنایع پرداختند. آنها مدعی بودند، بدلیل اهمیت محصولات چوبی و همچنین خدمات آن، تولید چوب به شکل گستردهای ادامه خواهد داشت.

در نتیجه ترمیم و نگهداری از صنعت جنگل سالم یک عنصر کلیدی در دستیابی به پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جنگل در اروپاست. بیسترم و لانستد - - 1997 در مقالهای به محاسبه ترکیب بهینه برای بازیابی انرژی و بازیافت ضایعات کاغذ به منظور تولید کاغذ و مقوا پرداختند. در این مطاالعه شاخص بار محیط زیست - ELU - برآوردشده است که نشان دهنده اثرات زیست محیطی میباشد. این شاخص مربوط به ارزش بار زیست محیطی به منابع غیر قابل تجدید میباشد. بررسی آنان در جنگلهای اسکاندیناوی نشان داد که تفاوت معناداری بین بهینهسازی اقتصادی و زیست محیطی وجود ندارد.

در این مطالعه، به ارزیابی و رتبهبندی ماده خام کاغذ پرداخته میشود. مواد خام در این پژوهش عبارتاند از چوب، کاغذ باطله، باگاس و ضایعات کشاورزی. برای رتبهبندی آنها از روش ANP استفاده شده است. روش ANP یک ابزار قوی برای رتبه-بندی عوامل با معیارهای چندگانه کمی، کیفی، و یا ترکیب کمی و کیفی است . - E.Rezaei et al. 2015 - این روش به وفور در مقالات بکار برده شده است و قابلیت در نظر گرفتن ارتباطات درونی بین عوامل را دارا میباشد.

-2 معرفی مواد اولیه صنایع کاغذسازی در ایران

اساسا صنعت تولید خمیر و کاغذ در کشور با استفاده از دو ماده اولیه مهم استوار است: چوب و باگاس. کارخانههای "چوب و کاغذ مازندران" و "چوب و کاغذ ایران - چوکا - " با استفاده از مواد اولیه چوبی طراحی و فعالیت میکنند و کارخانه کاغذ پارس از مواد اولیه باگاس بهره می گیرد. دو واحد مصرف کننده چوب با توجه به محدودیت استفاده از جنگلها، تخریب و فرسایش شدید محیط زیست، متمایل به استفاده از کاغذ باطله - آخال - شدهاند. بدین لحاظ تامین و قابل دسترس بودن مواد اولیه مناسب، یکی از مهمترین عوامل تولید در این صنعت است که در تدوین راهبردهای این زنجیره نقش اساسی دارد. در زیر چهار ماده خام برای تولید کاغذ ارائه شده است.

-1-2 چوب

حفظ و حراست از منابع طبیعی که میراثی گرانبها برای نسلهای آتی محسوب میشود همواره از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مورد توجه بوده است. انتخاب چوب بعنوان ماده اولیه دارای شاخص کیفتی بالایی است اما این گزینه با محدودیت های زیست محیطی همراه است.

-2-2 باگاس

کاغذسازی از باگاس طی سالهای 1930 تا 1940 در کشورهای فیلیپین، ژاپن، پرو، انگلستان، آرژانتین و هاوایی آغاز شده و در سال 1950 حدود 5 تا 6 کارخانه تولید خمیر کاغذ با ظرفیت یکصد هزار تن در سال در حال فعالیت بودهاند. تحقیقات موید آنست که پیشرفتها و موفقیتهای قابل ملاحظه کشورهای فوق باعث گردیده تا در سال 1986، ظرفیت تولید کاغذ از باگاس به 2/5 میلیون تن بالغ شود. با توجه به شرایط فیزیکی باگاس از نظر وزن، حجم ناشی از وجود قند، تخمیر و تولید گاز، و همچنین اشتعالزایی، ضرورت کشت و توسعه مزارع نیشکر و نهایتا تولید باگاس کاملا محسوس میشود.

-3-2 کاغذباطله - آخال -

باتوجه به کمبود مواد اولیه چوبی در کشور، یکی از بهترین روشهای تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت کاغذسازی، بازیافت کاغذ میباشد. سالانه میلیاردها دلار صرف تولید کاغذ و صنایع پاییندستی آن میشود. از طرفی دیگر میلیاردها دلار هم صرف جمعآوری و از بین بردن آنها میگردد. در حالی که با سرمایهگذاری مناسب برای بازیافت آن نه تنها از تخریب و آسیب به محیط زیست جلوگیری میشود بلکه میتوان برداشت از منابع جنگلی را کاهش داده و بقای آن را برای نسل آینده تضمین نمود.

-4-2  ضایعات کشاورزی

کشت گندم، جو، برنج و... علاوه بر تامین نیاز غذایی جوامع بشری به غلات، محصول جانبی با ارزش دیگری بنام کاه و کلش را به دنبال دارد. قرنهاست از کاه بعنوان ماده اولیه ساخت کاغذ - مخصوصاً در چین - استفاده میشود. هم اکنون درمناطقی نظیر اروپای شرقی، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و آسیا کاه بعنوان ماده اولیه مهم در صنعت کاغذ می باشد.

دلیل اصلی تداوم کاربرد کاه در ساخت کاغذ سهولت دستیابی به آن به عنوان پسماند تولید مواد غذایی است. مشکل اصلی در تولید کاغذ از ضایعات کشاورزی وجود آلایندگی بسیار زیاد محیط زیست ناشی از کاربرد مواد شیمیایی در فرآیند تولید خمیر آن است. ضمن آنکه مشکلات مربوط به هزینههای کارگری جهت جمعآوری، ذخیرهسازی و جابجایی، کاربرد این ماده را بیشتر به کشورهایی که دارای نیروی انسانی ارزان محدود کرده است.

-3  تعریف مسئله

برای بدست آوردن معیارهای مناسب برای ANP ، در این قسمت به شناسایی و تحلیلی شرایط محیطی برای کاغذ پرداخته می-شود تا معایرهای مناسب برای روش فرآیند تحلیل شبکهای - ANP - بدست آید. در جدول - 1-1 - استراتژی های مستخرج از آنالیز مذکور ارایه شده است.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید