بخشی از مقاله
چکیده: افزایش ضریب نفوذ اینترنت، بسترهاي جدیدي براي کسب و کار فراهم نموده است. البته این کسب و کارهاي نوپا با ریسک هاي متعددي مواجهند که شناسایی مولفه هاي موثر بر کسب و کار، ریسک عدم موفقیت آنها را کاهش می دهد. دوره هاي آموزش بر خط آزاد - موك - نمونه این کسب و کار هستند که در ایران نیز توسط دانشگاه هاي متعددي - براساس سیاست هاي وزارت عتف - اجرا می شوند و طراحی مدل بومی کسب و کار می تواند امکان توسعه آن را فراهم نماید.
با توجه به فقدان مدل بومی کسب وکار موك - بعنوان یک تحقیق اولیه - و همچنین به دلیل ذهنی و جدید بودن مسئله، این مطالعه از رویکرد دلفی فازي براي شناسایی مولفه هاي مدل کسب و کار و اجماع نظرات متخصصان حوزه آموزش الکترونیک استفاده می نماید. سپس مؤلفهها با روش آنتروپی شانون وزندهی و مدل کسب و کار بومی دوره هاي موك پیشنهاد گردیده است.
.1 مقدمه
رشد فناوري اطلاعات باعث تحولات بسیاري در حوزهي آموزش الکترونیکی شده است. با توجه به افزایش ضریب نفوذ اینترنت در جوامع امروزي و فراگیر شدن استفاده از فضاي مجازي، اهمیت آموزش هاي الکترونیک به عنوان ابزاري در جهت توسعه آموزش و یادگیري بیش از پیش نمایان است. عواملی چون سادگی حضور در کلاسهاي برخط، حذف مخارج رفت و آمد، تنوع دورهها، انعطاف پذیري و ... در توسعه این کاربرد مؤثر است.
دوره هاي آموزش هاي الکترونیک به ویژه موكها 1به دلیل خصوصیتهاي متمایز آن، در سایر کشورها و نیز در ایران مورد توجه و استقبال زیادي واقع شده است، از طرفی رشد قابل ملاحظه دورههاي موك سبب شده است تا بسیاري، این دورهها را یکی از شاخصهاي کیفیت و موفقیت آموزش دانشگاهی درنظر گرفته و تلاش نمایند تا دانشگاهها به این دورهها در کنار آموزشهاي رسمی خود نیز بپردازند، در نتیجه تعداد زیادي از مؤسسات آموزش عالی تلاش میکنند تا با توجه به ساختار فرهنگی و آموزشی ایران الگویی مناسب از موك را ارائه دهند.
قطعا بهرهمندي از این دورهها در دانشگاههاي مختلف امتیاز رقابتی آنها را بالا میبرد و مزایاي گوناگونی میتواند براي آنها داشته باشد. با این حال راه اندازي دورههاي موك، نیازمند شرایط، امکانات، منابع و ساختارهاي خاصی است که باید قبل از هر اقدامی شناسایی شوند1]و[2 امروزه کسب وکارها با محیطی چالشی و همواره در حال تغییر و تحول روبهرو هستند که آنها را اجبار به رقابت براي دستیابی به نوآوري و بهبود مستمر مدل کسب و کار کرده است، این موضوع با جهانی شدن و الزام حضور در بازارهاي جهانی اهمیت بیشتري یافته است.
همچنین در مسیر رشد و توسعه کسب و کارها، در بسیاري از مواقع، مدیران درگیر رفع مشکلات و تصمیم گیري در مورد فعالیتهاي اجرایی هستند، در حالیکه توجه به برنامهریزي مسیر رشد و موفقیت و به کارگیري نهایت هوشمندي در طرح ریزي الگوي مدل کسب وکار بسیار ضروري است.[3] موكها نیز لزوم بهره گیري از چنین مدلهاي کسب وکاري را احساس نموده، از این رو، طراحی مناسب مدل کسب وکار میتواند تا حد زیادي به موكها در انجام وظایف آنها و در عین حال، کاهش محدودیتهاي بودجهاي کمک کند.[4] در این جهت مسئلهي اصلی تحقیق حاضر طراحی مدل بومی کسب و کار دورههاي بر خط آزاد انبوه - موك - در ایران میباشد، به گونهاي که بتواند به عنوان ابزاري کارآمد براي پاسخگویی به نیازهاي کارآفرینان این حوزه مورد استفاده قرار گیرد.
در این مقاله چند هدف دنبال شده است که برخی از مهمترین آنها عبارت است از: شکل دادن به مدل کسب وکار دورههاي بر خط آزاد انبوه در ایران؛ ایجاد درکی مشترك در فعالان حوزهي آموزش الکترونیک در ارتباط با دورههاي بر خط آزاد انبوه؛ آمادهسازي بستر مناسب جهت اعمال تغییرات آتی، نوآوريهاي فناورانه و نیز شناسایی چالشهاي موجود در مؤلفههاي اصلی مدل کسب وکار موك. در این راستا در این پژوهش، جهت طراحی مدل کسب و کار از رویکرد استروالدر بهره گرفته شده است، دلیل استفاده از این رویکرد، تلفیق ادبیات مدلهاي کسب وکار و همچنین دارا بودن چشم اندازي نظاممند براي طراحی مدلهاي کسب وکار است [5]، سپس به کمک رویکرد دلفی فازي مؤلفههاي مدل کسب و کار موك تبیین می گردند.
در نهایت تمام مؤلفههاي معرفی شده براي مدلهاي کسب وکار براساس رویکرد آنتروپی شانون رتبهبندي می شوند. نتایج این پژوهش در برگیرندهي مجموعهاي جامع از مؤلفههاي مدل کسب وکار موك متناسب با وضعیت ایران میباشد. از این رو، ساختار اصلی مقاله دربرگیرندهي پنج بخش است. در بخش اول به بیان مقدمه و مسئله، در بخش دوم به معرفی پیشنهي مدل کسب وکار و آموزش الکترونیکی ، در بخش سوم به بیان روش انجام پژوهش و در بخش چهارم به چگونگی اجراي روش پرداخته میشود. در نهایت، نتایج در بخش پنجم مقاله ارائه شده است.
.2 مبانی نظري و پیشینه تحقیق
.2,1مدل کسب و کار
هر محققی از زاویهي خاص خود به موضوع نگریسته و در نتیجه براي مدل کسب وکار تعریف متفاوتی ارائه نموده است. با وجود تکرار برخی نکات مشترك مانند بسیاري دیگر از مفاهیم حوزه مدیریت، براي مدل کسب وکار نیز تعریفی که مورد توافق همه صاحبنظران باشد، وجود نداشته و هر محققی براي آن تعریف متفاوت با توجه به نیاز خود ارائه نموده است. بنابراین، پیشرفت یکپارچه مدلهاي کسب و کار در ادبیات با مشکل رو به رو است.
مدل کسب وکار به عنوان معماري، بیانیه، توصیف، مدل یا ابزار مفهومی، روش، قالب ساختاري، چارچوب، الگو و... مورد اشاره قرار گرفته است، اما به طور کلی میتوان بیان کرد یک مدل کسب وکار الکترونیکی توصیفی از ارتباطات میان مصرف کنندگان، مشتریان، شرکا و عرضهکنندگان یک شرکت است که جریانهاي اصلی اطلاعاتی، مالی و همچنین منافع اصلی همکاران را مشخص میکند، همچنین بیان میکند که بنگاهها چه مسائلی را در عصر اینترنت باید مورد توجه قرار دهند تا بتوانند ارزشی را براي مشتریان ایجاد کنند.
.2,1,1مدل کسب و کار استروالدر
تابلوي طراحی مدل کسب و کار استروالدر مرسومترین و گستردهترین تابلوي طراحی جهت طراحی مدل کسب و کار شناخته شده - شکل - 1، این مدل ارائه کننده زبانی یکسان جهت تجسم، ارزیابی، توصیف و تغییر مدل کسب و کار به کار رفته است. استروالدر و پینگور پس از شناسایی سرمؤلفههاي مدلهاي کسب و کارهاي پیشنهاد شده توسط سایر محققان این حوزه، مدلی را ارائه نمودند که به عقیده آنها جامع و یکپارچه شده تمامی موارد قبلی است. عناصر مدل کسب و کار استروالدر شامل ارزشهاي پیشنهادي، بخشهاي مشتري، کانال توزیع، ارتباط با مشتري، فعالیت کلیدي، منابع کلیدي، شرکاي کلیدي، مدل هزینه و مدل درآمدي میشود. عناصر این مدل در جدول 1 ارائه شده است . [5]
.2,2دوره برخط آزاد انبوه
سیستمهاي آموزش عالی در همه کشورها همواره به فکر چگونگی پذیرش بیشتر دانشجویان با هزینههاي پایینتر و تسهیل گسترش دانش در عین رعایت اصول کیفی آموزش میباشند. دورههاي بر خط باز انبوه میتواند یک استراتژي جذاب براي این اهداف باشد.[8] اولین موكها به وسیله دانشگاه ایالت Utah در سال
2007 توسط دیوید ویلی صورت گرفت. داو کاریمر در سال 2008 براي اولین بار از عنوان موك براي دوره رایگان ایجاد شده توسط جرج سیمنز و استفان داونز که ثبت نام آن براي عموم آزاد بود، بهره گرفت.
سیمنز و داونز آن را به عنوان محیطی با هدف اجراي تکنیکهاي ارتباطی درنظر گرفتند که رویکردي براي آموزش است و جهت تشکیل شبکههاي بین دانشجویان بر پایه دانش اشتراکی متمرکز میباشد و در آن از ابزار شبکههاي اجتماعی براي تعامل بیشتر دانشجویان بهره میگیرد9]و10و11و. [12 سپاستین دران - استاد دانشگاه استفورد - در سال 2011 کلاسهاي درون خطی هوش مصنوعی برگزار کردند و هزاران دانشجو را از همهي مقاطع سنی و هر ملیتی را جذب نمود، بعد از آن نورویگ و دران شرکت Udacity را ایجاد کردند. در همان زمان آندرو اینگ با همکاري خانم دافنی کولر - از دانشگاه استنفورد - کورسرا را بنیان نهادند.
در سال 2012 دانشگاه امآيتی، MITx را ایجاد کرد و در بهار همان سال دانشگاه هاروارد به این جمع پیوست و نام این شرکت به Edx تغییر پیدا کرد. به دنبال این موفقیتهاي عظیم موكها به سرعت در بخش آموزش آنلاین اینترنتی فراگیر شد. براي مثال، از اوایل سال 2015، کورسرا با 119 موسسه از سراسر جهان همکاري داشت که اکثریت آن موسسات آموزش عالی سنتی هستند که بیش از 1000 دوره ارائه میدهند و افزون بر 13 میلیون کاربر را جذب کردهاند.
همچنین در کمتر از 3 سال، کورسرا موفق به جذب بیش از 85 میلیون دلار سرمایه شد. از لحاظ اقتصادي، موكها از ابتکارات آموزش عالی سنتی با داشتن توان بالقوه جذب هزاران دانشجو در هر دوره میباشد و هزینههاي اضافی جهت جذب دانشجو جدید نزدیک به صفر است.[13 ] دورههاي بر خط آزاد انبوه با دارا بودن شرایط در دسترستر و همچنین بسیار انعطاف پذیرتر خود، قابلیت جانشینی بسیار به صرفه و اقتصادي براي سیستمهاي آموزش سنتی را دارا است. خصلتهایی مانند مقیاس پذیري و دسترسی آزاد کسب و کار موك، باعث جذابیت این نوع پلت فرم از نگاه کارآفرینان کسب و کار آموزش الکترونیک و فراگیران شده و به موقعیت مخصوصی در صنعت آموزش الکترونیکی دست پیدا کرده است.[13 ]
همچنین با جستجو در اینترنت، فهرست بسیار زیادي از موكهاي ایرانی را میتوان مشاهده کرد که طی ده سال اخیر منتشر شده اند و در زمان کوتاهی مرتبا به تعداد آنها افزوده میشود. اما باید به این موضوع توجه داشت، در ضمن افزایش تعداد موكها ، تعدادي از کارآفرینان در این عرصه با شکست رو به رو و محو شدهاند. [1]
براین اساس در عصر اطلاعات و دانش اقتصادي، توسعه آموزش مدرن از راه دور با مدل کسب و کار الکترونیک ضروري است، لذا یکی از مهمترین چالش ها جهت پایداري موكها، دارا بودن مدل کسب و کار مناسب میباشد14]و. [15 از آنجا که تحقیقات و بررسیهایی که تاکنون در زمینه کسب وکارهاي الکترونیکی انجام شده بسیار محدود بوده و هیچ یک به طراحی مدل کسب و کار دورههاي بر خط آزاد انبوه نپرداخته است. در نتیجه اهمیت تحقیق روي رفع ابهام از حوزه مدل کسب و کار موك با هدف موفقیت ارائه این سرویس در ایران، صحه میگذارد.
.3روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردي و از نظر شیوهي گردآوري دادهها پیمایشی است. به دلیل نو بودن موضوع و نبود منابع و تحقیقات کافی براي آن، به اظهار نظر افراد خبره نیاز دارد که از آگاهی کافی در مورد فضاي آموزشهاي الکترونیک و کسب وکار برخوردار باشند، همچنین از آنجا که این پژوهش به عنوان اولین تحقیق جهت معرفی مؤلفههاي مدل کسب وکار دورههاي آزاد انبوه بر خط انجام شده است از روش دلفی براي تصمیمگیري گروهی استفاده شده است. از طرفی چون ارزیابیهاي خبرگان متکی بر شایستگی افراد بوده و ذهنی هستند، لذا بهتر است به جاي اعداد قطعی از اعداد فازي استفاده شود. در نتیجه از روش دلفی فازي براي انجام پژوهش بهره گرفته شد. در نهایت جهت رتبهبندي مؤلفهها استخراجی مرحله قبل، از رویکرد آنتروپی شانون بهره گرفته شده است .
.3,1شیوهي نمونهگیري
انتخاب شیوهي نمونهگیري بهتر است با توجه به چهار پارامتر هزینه در برابر ارزش، هدف پژوهش، محدودیت زمانی، و مقدار خطاي قابل پذیرش صورت گیرد. در تحقیقاتی که براي تعمیم به کل جامعه و همچنین براي جمعآوري دادههاي اکتشافی انجام میشود، روش نمونهگیري غیر احتمالی عملکرد بهتري دارد.
