بخشی از مقاله
چکیده
با پیشرفت فناوری وسایل نقلیه موتوری و افزایش سرعت و شتاب حرکت آنها و نیز عمومیت پیدا کردن استفاده از آنها، خطرات بالقوه زیادی برای نواحی پل ها آشکار گردیده و علت آن بروز تصادفاتی است که در اثر برخورد با موانع جانبی یا سقوط وسایل نقلیه از روی آنها صورت می گیرد به طوریکه اکنون پل ها، جزو نقاط حادثه خیز راه ها به شمار می آیند. دراین تحقیق پس از بررسی های میدانی و کتابخانه ای، عوامل تاثیرگذار بر ایمنی پل های بین شهری در مناطق کوهستانی شناسایی و به روش اولویت بندی سلسله مراتبی اقدام به طبقه بندی هر یک از عوامل بر اساس میزان اثرگذاری بر ایمنی پل گردید.
نتایج اولویت بندی مشخص نموده است که به ترتیب سه عامل انسان، جاده ومحیط پیرامون آن و وسیله نقلیه دارای بیشترین اثر بر افزایش ایمنی و کاهش تصادفات و شدت آن می باشند. برای استفاده و ارزیابی از نتایج حاصل، مطالعه ای بر روی پل های محور هراز صورت گرفت که نتایج حاصل منجر به شناسایی حادثه خیز ترین پل های این محور گردید. در ادامه مدلی به منظور تشخیص میزان ایمنی پل های بین شهری نیز ارائه گردیده است.
مقدمه
پیشرفت تکنولوژی وسایل نقلیه و پیشی گرفتن آن از میزان متناسب با ایمنی جاده های قدیمی موجب گسترش پدیده شوم تصادفات جاده ای شده است به طوری که هم اکنون یکی از علل عمده مرگ و میر در دنیا قرارگرفته است. تقریبا پس از دهه هفتاد میلادی، تحقیقات مربوط به تصادفات جاده ای از کارهای علمی و تحلیل های منسجم متاثر گردید. به طوری که محققین به این واقعیت پی بردند که تصادفات نتیجه فقط یک علت نبوده برعکس پیامد زنجیره ای از دلایلند.
این زنجیره شامل علل و عوامل جاده ای، انسانی، وسایل نقلیه و محیط اطراف می باشد که هر یک از آنها مشتمل بر اجزای متعدد دیگری است . بنابراین علل واقعی تصادفات از میان سلسله عوامل جمع آوری شده، مثل یافتن حلقه های ضعیف این زنجیره خواهد بود. پیش بینی تصادفات ترافیکی، به دلیل فراوانی و تداخل پیچیده عوامل موثر بر وقوع آن کار ساده ای نیست. پیش بینی تصادفات ترافیکی در محل پل ها و دیگر نقاط خاص راه ها پیچیده تر است زیرا عوامل موثر بر تصادفات بیشتر شده و تعامل بین آنها نیز پیچیده تر می شود.
ایجاد وضعیتی دور از انتظار راننده درمحل پل به خاطر تبعیت مسیرجاده از موقعیت آن، کاهش عرض مفید جاده در محل پل، وجود حفاظ ها و موانع کناری، کم شدن قدرت مانور ایمن برای احتراز از بروز تصادفات، افزایش احتمال سقوط از روی پل، پدیده یخ سیاه در فصول سرد و کیفیت پایین روسازی در محل پل ها نسبت به قطعات معمولی راه ها، از جمله عواملی است که موجب بالا بردن میزان تصادفات - تعداد و شدت آنها - در محل پل ها می شود.در این تحقیق سعی شده است متغیرهایی از پل ها که بر وقوع تصادفات تاثیر بیشتری می گذارند شناسایی شده و سپس با استفاده از قضاوت کارشناسان مربوطه و با به کار گیری روش AHP وضعیت متغیرها به ایمنی محل پل نسبت داده شود.
اهمیت و ضرورت تحقیق
اثرات زیانبار تصادفات بر پیکره جوامع بسیار قابل توجه است. صرف نظر از مجروحان وکشته شدگان با مواردی همچون هزینه های درمانی، خسارات مالی، هزینه های تعمیر وسایل نقلیه، اثرات سوء روانی بر خانواده های مصدومان و متوفیان و از دست دادن یا کاهش بازده و بهره وری افراد درگیر در تصادف مواجه هستیم. از این رو نیاز به تحقیقات بیشتر، بر روی عوامل موثر در تصادفات ترافیکی بیش از بیش احساس می شود. در این تحقیق به شناسایی و اولویت بندی عوامل تاثیر گذار بر ایمنی جاده در محل پل ها پرداخته و به یک شاخص ایمنی خواهیم رسید که کمتر در کشور ما بر آن تمرکز شده است. مهمترین ضرورت های تحقیق حاضر را می توان چنین بیان کرد:
-1 با در اختیار داشتن شاخص ایمنی هر پل می توان مقایسه نسبتاَ دقیقی بین ایمنی پل های مختلف به عمل آورد و پل های حادثه خیز و مقدار تقریبی حادثه خیزی آنها را سریعاَ تشخیص داد.
-2 با مشخص شدن عوامل مهمی که در کاهش شاخص ایمنی پل های مزبور مؤثرند عواملی را بهبود دهیم که با کمترین هزینه بیشترین افزایش در شاخص ایمنی را داشته و اصطلاحاَ پر بازگشت2 باشد.
-3 علاوه بر آن که در ایمن سازی یک پل به تنهایی، بیشترین بازگشت اقتصادی مدنظر است می خواهیم ایمن سازی مجموعه پل ها نیز با بیشترین بازگشت اقتصادی همراه باشد. به عبارت دیگر بایستی بدانیم که عملیات ایمن سازی در چه مرحله ای متوقف شود تا بودجه باقی مانده را به پل های دیگر اختصاص دهیم.
-4 با انجام تحقیقات تکمیلی در مورد برآورد اقتصادی حاصل از یک واحد افزایش در شاخص ایمنی - هزینه ریالی افزایش تصادفات به ازای هر واحد کاهش شاخص ایمنی - می توان به یک برنامه ریزی علمی در توجیه اقتصادی هزینه های صورت گرفته به هزینه هایی که در آینده می خواهد صورت بگیرد دست یافت.
مروری بر تحقیقات گذشته
تقریباَ پس از دهه هفتاد میلادی، تحقیقات مربوط به تصادفات جاده ای از کارهای علمی و تحلیل های منسجم اثر گرفت. محققان به این واقعیت پی بردند که تصادفات نتیجه فقط یک علت نبوده بلکه پیامد زنجیره ای از دلایلند.تحقیقات مختلف نشان داده است که وقوع تصادفات در محل پل ها هم به لحاظ آمار وقوع و هم به لحاظ شدت آن ها و نتیجتا به لحاظ آمار تلفات و جراحات و خسارات ناشی از آن بحرانی تر از نقاط معمولی راه هاست.[1]
میکی - 1980 - 1 طی تحقیق مستقلی پل ها را 50 برابر خطرناک تر از دیگر نقاط راه ها نشان می دهد. وی در تحقیق خود تصادفاتی را لحاظ کرده است که در اثر خروج وسیله نقلیه یا برخورد با تجهیزات ثابت صورت گرفته اند. تحقیق دیگری نیز در این زمینه توسط چن و جانسون - 1987 - 2 انجام گرفته است که بر اساس هزینه تصادفات، میانگین هزینه های مربوط به تصادفات در محل پل ها تقریبا 5 تا 8 برابر هزینه های مربوط به تصادفات در دیگر محل هاست.[2]
رادکومار3 و همکاران، بیست و دو فاکتور مهم را که احتمال می دهند در ایمنی پل موثر می باشند، جمع آوری کرده و پس از تجزیه و تحلیل آنها، هفت فاکتور از میان آنها را دارای تاثیر زیاد معرفی کرده اند.[3] در ایران نیز آیتی و واحدی - 1386 - طی تحقیقی که برای اولین بار منجر به تعیین شاخص ایمنی محل پل ها مخصوص راه های ایران گردید، نشان دادند که از میان عوامل فیزیکی و ترافیکی پل ها، میزان کاهش شانه دارای بیشترین تاثیر در ایمنی محل پل ها بوده و عوامل بروز تداخل ترافیکی و عرض پل ها نیز تقریبا به یک میزان فاکتورهای بعدی موثر در تصادفات محل پل ها می باشد.[4]
همچنین واحدی و ذاکر - - 1390 در تحقیقی با عنوان اولویت بندی عوامل موثر در تصادفات محل پل ها بر اساس تصمیم گیری گروهی، به این نتیجه رسیدند که اگرچه تعریض پل ها یکی از راه حل های موثر بر بهبود ایمنی آن می باشد اما با استفاده از راه حل های کم هزینه تر از جمله بهبود علایم افقی و عمودی، روکش نمودن شانه ها، از بین بردن عوامل بوجود آورندن تداخل ترافیکی و .... می توان ایمنی ترافیکی محل پل را به طور قابل ملاحظه ای افزایش داد.[5]
روش تحقیق
برای انجام این تحقیق از روش های مختلفی استفاده می شود، ازجمله مطالعه منابع موجود اعم از مقالات و کتب فارسی و انگلیسی و کسب اطلاعات کافی در مورد عوامل تاثیرگذار بر ایمنی جاده در پل و اولویت بندی هر یک از عوامل به نسبت تاثیرشان بر ایمنی سفر و در نهایت با استفاده از فرم ثبت تصادفات و بررسی آمار تصادفات پل ها، پارامتر های مؤثر در ایمنی پل ها انتخاب می گردد، با انتخاب جامعه آماری موجود نمونه های آماری مختلف بررسی می گردند. با مطالعه موردی پل های محور هراز و تعیین پارامتر های مؤثر در ایمنی پل ها و اخذ آمار تصادفات، بدنه و ساختار مورد نظر برای تحقیق تشکیل می شود و با تولید پرسشنامه های کاربردی طبق روش AHP و سنجش نظریات کارشناسان این فن، شاخص ارزیابی ایمنی تعیین می گردد .
توسط روش AHP در یک سطح و تحلیل تصادفات و پارامتر های مؤثر بر آن، به وسیله وزن دهی به پارامتر ها و ارائه شاخص ارزیابی ایمنی پل ها، در نهایت ایمنی پل های مورد مطالعه به عنوان یک نتیجه ارزیابی و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در مرحله پایانی یعنی مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات، اطلاعاتی را که طی مراحل اول و دوم از طریق منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی به دست آمده اند، در چارچوب موضوع تحقیق قرارداده به بررسی و تجزیه و تحلیل آن می پردازیم.
عوامل مؤثر بر وقوع تصادفات در پلهای برونشهری الف: عامل جاده نقش مسیر و طراحی هندسی آن و داشتن علایم هشدار دهنده و کنترل ترافیک، یکی از عوامل مهم در وقوع تصادفات رانندگی است.[6] عوامل مؤثر مربوط به جاده را به طور کلی می توان به صورت زیر طبقهبندی کرد:
الف: عوامل مربوط به طرح هندسی جاده و نواقص فنی مربوط به جاده
ب: عوامل مربوط به علایم و تجهیزات کنترلی جاده و حریم راهها
ج: سایر عوامل موجود در جاده
در بررسی طرح هندسی جاده، راستای افقی و راستای عمودی جاده عوامل زیر موثرند:
.1 راستای افقی جاده
.2 راستای قایم راه
.3 وضعیت روسازی
.4 پارامترهای ترافیکی
.5 نواحی کناره جاده
.6 مسیرهای ورودی جاده
.7 متغیرهای مؤثر در مدل ایمنی پل در بحث عامل جاده تعدادی از متغیر هایی که در مدل مربوط به ایمنی در جاده باید مد نظر قرار گیرد به شرح ذیل آورده شده است؟
-1 نرده کاریْ
"نقش جان پناه" نرده کناری پل ها در کاهش میزان تصادفات بسیار مهم می باشد . حجم راه در نقاطی به دلایل مختلف همچون تلاقی با رودخانه ها و آبراه ها، تقاطع با راه های اصلی، فرعی، آزاد راه و راه آهن منقطع گردیده و با عبور از کف پل به سمت دیگر وصل می شود. در این محل انقطاع به جهت وجود ارتفاع از موانع مورد اشاره در بالا، کناره های خطوط سواره رو جزء نقاط خطرزا محسوب می شوند که کوچکترین انحرافی باعث واژگونی و پرت شدن وسیله نقلیه در محل انقطاع می گردد. با احداث نرده های کناری، از بروز چنین حوادثی که بیشترین علت وقوع تصادفات در محل ابنیه فنی پل ها می باشد جلوگیری به عمل می آید؟
-2 قوسها و دید در محل پلْ
طبق آئین نامه طرح هندسی حتی الامکان می بایست از قرارگیری پل در داخل قوس ها جلوگیری به عمل آید. در غیراینصورت می بایست فواصل مربوط به دید - توقف، ترمز - را در قبل و بعد از محل پل رعایت نمود که در صورت توقف ویا ایجاد عطفی در مسیر حرکت وسایل از بروز تصادف جلوگیری شود؟
-3 شانه هاْ
مقطع عرضی جاده براساس طبقه بندی های مختلف دارای حداقل عرض سواره رو و شانه در طرفین آن می باشد . که این حداقل عرض شانه در محل پل ها با توجه به نوع طول پل - بلند کوتاه - طبق بررسی های انجام شده متغیر و گاهی حذف می شود. گاهی این حذف شانه به صورت ناگهانی در محل تلاقی جسم راه با سازه پل می باشد که عامل سقوط وسیله نقلیه در این محل به شمار می آید؟
-4 علائم راهنمایی و خط کشیْ
از بخشهای مهم در بخش ایمنی، تابلوهای راهنمایی و هشداردهنده و خط کشی ها و وسایل هشداردهنده می باشد. با توجه به تغییر مقطع عرضی جاده بر روی پل می بایست توسط علائم راهنمایی و هشداری، راننده وسیله نقلیه را از وضعیت پیش رو - قبل و در محل پل - آگاه نمود. تابلوهای راهنمایی نزدیک شدن به محل پل، کاهش عرض، خط سبقت، کاهش سرعت، سبقت ممنوع، توقف ممنوع و همچنین علایم ترافیکی همچون بازتاب دانه های روشنایی - تابلوهای شبرنگ، گل میخ ها و ... - و همچنین خط کشی لازم جهت مشخص نمودن روسازی و خطوط کناری، محدوده سبقت ممنوع و... از بخش های مهم در تعیین وضعیت ایمنی پل ها به شمار می آید؟
-5 مبلمان مسیر و وضعیت روسازیْ
روسازی انجام گرفته بر روی پل های هم سطح به دلیل عدم امکان مجدد روکشی به علت افزایش بار مرده بر روی سازه پل در بیشتر مواقع بسیار نامطلوب و یا به علت قطع ناگهانی روکش قبل و بعد از محل پل باعث ایجاد یک دست انداز می شود که در بیشتر مواقع باعث از کنترل خارج شدن وسیله نقلیه و بروز تصادف در بعد و قبل پل می شود؟
-6 تخلیه آب های سطحیْ
به علت عدم تعبیه مناسب لوله های تخلیه آب در هنگام فصول بارندگی و یا گرفتگی دهانه های لوله ها باعث جمع شدن آب و در فصول یخبندان باعث یخ زدگی در روی پل می شود که در مناطق کوهستانی باعث لغزندگی سطحی جاده و بروز تصادف می گردد؟
-7 عرض سواره روْ×
عرض سواره رو در هنگام عبور بر روی پل به دلایلی کهقبلاً اشاره شد کمتر از عرض آن در قبل و بعد محل پل می باشد که این کاهش عرض باعث یک نوع احساس ناامنی برای رانندگان وسایل نقلیه می شود که بایستی بر طرق مختلف از جمله خط کشی و هشدار توسط تابلوهای اخطاری، جداسازی خطوط عبوری در محل پل به رانندگان اطلاع داده شود؟
-8 درجه سواره روْ
در جریان ترافیک دو طرفه بدون تفکیک خطوط رفت و برگشت، میزان و نوع تصادفات متفاوت با حالت جریان یک طرفه می باشد. برای تعیین تفاوت میزان تصادفات جریان ترافیک یک طرفه - در بزرگراه هایی که با عرض میانه کافی و یا به کار بردن انواع جان پناه ها جریان ترافیک ازیکدیگر جدا شده اند - با راههای دو خطه برون شهری، این متغیر به کار می رود؟
-9 طول پلْ
در هنگام عبور از پل، طولی از مسیر که از روی پل عبور می نماید جزء محل هایی است که وضعیت عبوری بر روی آن می بایست کنترل شده باشد که در این محدوده توقف و سبقت، ممنوع می باشد؟
ب: عامل انسانی
انسان ناشناخته ترین و مهمترین عامل در جریان حوادث به حساب می آید و با تمام تلاش متخصصان علوم مختلف هنوز هم نمی توان عکس العمل های انسانها را در برخورد با حوادث پیش بینی نمود. تفاوت فراوان در بین انسانها از قبیل تفاوت های جسمی، روحی و … همگی باعث ناشناخته ماندن انسان می شوند تا جائیکه بیش از 70 درصد تصادفات را به این عامل نسبت می دهند.
