بخشی از مقاله
خلاصه
امروزه فرودگاه هایی موفق هستند که در برنامه های خود، سرمایه گذاری بخش غیردولتی را بهعنوان یک مسئله مهم به شمار آورده و به سمت جلب مشارکت بخش خصوصی حرکت کنند. حضور بخش خصوصی درگرو عوامل زیادی است که فرودگاهها سعی میکنند با شناسایی این عوامل، عملکرد خود را در حوزهاین عوامل بهبود بخشیده و موجبات سرمایه گذاری بخش خصوصی فراهم نمایند. زیرا حضور بخش خصوصی تأثیری شگرف بر درآمدزایی و توسعه یک فرودگاه خواهد داشت. هدف از این مقاله شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر برافزایش سرمایهگذاری بخش خصوصی در فرودگاهها میباشد.
بر این اساس عواملی که از دیدگاه کارشناسان بازرگانی فرودگاه دارای اهمیت بوده مشخص گردیده و اولویت این عوامل بررسی شده است. یافته های تحقیق، کمک میکند تا نقاط ضعف و قوت شناساییشده و در جهت جذب سرمایه های بخش خصوصی از آنها استفاده شود. این تحقیق ازنظر روش گردآوری دادهها، میدانی، ازنظر نوع دادهها کیفی و ازنظر هدف، کاربردی میباشد. روش تحقیق بکار رفته، تئوری برخاسته از دادهها - Grounded Theory - میباشد و اطلاعات با انجام مصاحبه باز گردآوریشده است. قلمرو مکانی این تحقیق، فرودگاه شیراز بوده و در بازه زمانی دیماه 93 لغایت مردادماه 94 انجام گردیده است.
کارشناسان و مدیران بازرگانی فرودگاههای کشور بهعنوان خبرگان، جامعه آماری این تحقیق را تشکیل می دهند. نمونه گیری در این پژوهش هدفمند بوده و تا آنجا ادامه یافته است که اشباع در اطلاعات گردآوریشده حاصلشده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که 7 گروه از عوامل زمینه ای، عوامل توسعهای، اعتماد و اطمینان به فرودگاه، عوامل مدیریتی، قانون و مقررات، تبلیغات و ویژگیهای موقعیتی به ترتیب اولویت، برافزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی در فرودگاه مؤثر میباشد که در قالب 14 مؤلفه مجزا دستهبندی شدند. در پایان نیز این عوامل بصورت یک مدل تجسمی ارائهشده است.
1. مقدمه
در سال های اخیر، صنعت هوانوردی و فرودگاهی دست خوش تحولات گسترده ای شده است. تلاش فرودگاهها برای افزایش درآمد - بهویژه درآمدهای غیر هوانوردی - موجب گردیده که اصول تجاری و کسب وکار رقابتی بر این حوزه از کسبوکار نیز حاکم شود و فرودگاهها برای جذب مشتریان جدید و افزایش سهم خود از بازار با یکدیگر به رقابت بپردازند. ازاین رو جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی در فرودگاهها بهعنوان یکی از مهمترین متغییرهای اقتصادی در حمل ونقل اغلب کشورهای جهان موردتوجه قرارگرفته است زیرا سرمایه گذاری بخش خصوصی میتواند بخش عمدهای از اهداف اقتصادی کشورها را تحقق بخشد.
پیچیدگی در رقابت رو به رشد دنیای امروز که البته با تحولات سریع محیط بین الملل و گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی و نیز تغییر اقتصاد ملی به اقتصاد جهانی همراه است، موجب گردیده که از جذب سرمایهگذاری بهعنوان موتور محرک توسعه اقتصادی یاد شود، زیرا میتواند رشد و توسعه اقتصادی کشورها، افزایش بهرهوری، ایجاد اشتغال و رفاه اجتماعی را موجب گردد. - اکبریان، - 1383
در این میان ایران نیز مستثنی نبوده و به دلیل ناکافی بودن منابع دولتی و یا نیاز به فناوری و دانش فنی بالا در فرودگاهها، رویکرد جدی نسبت به این مسئله را ایجاب نموده است. مشارکت بخش خصوصی در فرودگاهها میتواند منابع انسانی و مالی را تخصیص بهینه کند و همچنین فرصتهای به وجود آمده برای فعالیت های بیهوده را کاهش دهد. بنابراین ایجاد شغل های مبتنی بر رشد و نیاز، بهجای خلق اشتغال کاذب، میتواند از نتایج حضور بخش خصوصی در فرودگاه ها محسوب گردد. اخیرا فرودگاه های مدرن درگیر فعالیت هایی شدهاند که از چهارچوب فعالیتهای مرسوم گذشته بسیار فاصله گرفتهاند.
ایجاد هتل های فرودگاهی، رستوران، تبلیغات در فرودگاهها، باجه مبادلات ارزی، پارکینگ اتومبیل و فعالیتهای دیگر، قسمتی از یک استراتژی کلی برای توسعه سرویس هایی است که تنها محدود به جابجایی بار و مسافر نمیشوند و فرودگاه با توجه به امکاناتش قادر است آن را ارائه نماید. در راستای این گونه اقدامات و توسعه ها در سالیان اخیر درآمدهای ناشی از فعالیتهای غیر هوانوردی بهطور چشمگیری رشد پیداکرده است و در بعضی از فرودگاه ها این درآمدها بیشتر از درآمدهای هوانوردی نیز شدهاند.
دلایل گوناگونی برای تشدید روند تجاریسازی فرودگاهها وجود دارد ولی از مهم ترین آن ها می توان به تغییر رفتار مصرفکننده - مشتریان - و فشار روزافزون هزینهها و درنتیجه حاشیه سود پایین فرودگاهها اشاره کرد. به همین علت ممکن است درآمدهای غیر هوانوردی مهمترین عامل سودآوری برای فرودگاهها در سالهای آتی باشند - دوگانیس،. - 1992
شهر شیراز یکی از شهرهای جنوب مرکزی ایران با ارتفاع 4500 پا از سطح دریا میباشد. پیشینه تاریخی، فرهنگی و مذهبی غنی، منابع طبیعی، مراکز دانشگاهی معتبر، صنایع و معادن و همچنین همجواری با کشورهای حاشیه خلیجفارس از عوامل مهم جذب برای گردشگران داخلی و خارجی و رونق اقتصادی استان فارس و به ویژه فرودگاه بین المللی شهید دستغیب این شهر میباشد.
با توجه به موقعیت جغرافیایی، فرهنگی، اقتصادی شیراز و همچنین روند رو به توسعه فرودگاه بین المللی شهید آیتاالله دستغیب در این شهر، فرصتهای مناسبی جهت سرمایهگذاری فراهم گردیده که اداره کل فرودگاه های استان فارس با استفاده از موقعیت فرودگاه بهعنوان دروازه اصلی شهر برای تردد مسافرین داخلی و خارجی و در راستای توسعه بیشتر فرودگاه اقدام به تهیه و تدوین طرح جامع فرودگاه نموده است که از این منظر شرایط مناسبی جهت مشارکت بخش خصوصی در اجرای پروژهها فراهم آمده است.
2. بیان مسئله
حمل ونقل هوایی ازجمله ضروریات اقتصادی است، بطوری که در مبادله کالاها و خدمات میان مصرفکنندگان و تولیدکنندگان در ابعاد وسیع جهانی تأثیرگذار می باشد تا مصرفکنندگان را به کالاها و تولیدکنندگان را به بازده برساند. در این میان فرودگاهها نقش مؤثری ایفا مینمایند. فرودگاه بهعنوان درگاه توسعه در صنعت حمل ونقل بار و مسافر می تواند یک خیزش خوب اقتصادی ایجاد نماید، بطوریکه به توسعه همهجانبه کشور کمک نماید.
در ایران متولی فرودگاه ها شرکت مادر تخصصی فرودگاههای کشور است که از شرکتهای تابعه سازمان هواپیمایی کشوری بوده و زیرمجموعه وزارت راه و شهرسازی می باشد. از مجموع 54 فرودگاه وابسته به شرکت فرودگاهها، فقط در 6 فرودگاه هزینههای فرودگاهی از محل درآمد تأمین میشود و بقیه فرودگاهها ضرر ده میباشند - ایلخانی،. - 1393 لذا باید چاره ای اندیشیده شود تا راه های برون رفت از زیان اقتصادی هنگفت شناسایی شده و با تبدیل نقاط ضعف اقتصادی به نقات قوت در جهت افزایش درآمد فرودگاهها گامهای اساسی برداشته شود.
درآمدهای فرودگاهها به دودسته تقسیم میشود. درآمدهای هوانوردی و درآمدهای غیر هوانوردی. درآمدهای هوانوردی از فعالیت هایی کسب می شود که مستقیما با نشستوبرخاست هواپیما مرتبط میشود. مانند درآمد حاصل از استفاده هواپیماها از باند و سایر سطوح پروازی، خدمات متخصصین مراقبت پرواز و سایر بخش های عملیاتی فرودگاه به هواپیماها و نیز استفاده هواپیماها از دستگاههای کمک ناوبری موجود در فرودگاه ها و غیره. در ایران به دلیل اینکه مدیریت هوانوردی تاکنون در انحصار دولت بوده است، دانش تجاریسازی و تغییر ساختار و تدوین استراتژی این بعد از صنعت هوانوردی در ارتباط با واگذاری به بخش غیردولتی تاکنون عملی نشده و در انحصار دولت است.
درآمدهای غیر هوانوردی به درآمدهایی اطلاق می گردد که به وظیفه اصلی فرودگاه مربوط نمی شود و از منابع غیر هوانوردی مانند انجام فعالیت های تجاری، تبلیغات، هتل های فرودگاهی، پارکینگ خودرو، رستوران و غیره تأمین میگردد. فعالیتهای غیر هوانوردی در فرودگاههای کشور مانند سایر فرودگاههای دنیا توسط بخش خصوصی انجام میشود - رسولی نژاد،. - 1392
با اتخاذ رویکرد تجاری سازی در چارچوب نظام بین المللی حاکم بر صنعت فرودگاهی و هوانوردی و نیز در راستای سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی کشور مبنی بر ارتقای سطح کیفی و کمی، کارایی و بهرهوری منابع فرودگاهی و هوانوردی و خلق ارزشهای جدید در این حوزه لازم است دولت به عنوان یکی از اهداف راهبردی خود با پرهیز از رقابت با بخشهای غیردولتی در فعالیتهای دارای توجیه اقتصادی، زمینههای حضور سرمایهگذاران داخلی و خارجی و بهنوعی مشارکت بخش غیردولتی را در فعالیتهای فرودگاهی با جدیت و شتاب بیشتری فراهم نماید.
بدیهی است نیازها، خواسته ها و انتظارات مشتریان و بهره برداران از فرودگاه ها متفاوت بوده و به لحاظ ارتباطات وسیع جهانی صنعت هوانوردی، روند ارائه خدمات غیر هوانوردی نیز باید به موازات دستاوردهای نوین از تنوع، زیبایی و جذابیت کافی برخوردار بوده و به مسافران هوایی آرامشی فراتر از سایر محیط ها ارائه داده تا در بازار رقابت امروزی، فرودگاهها بتوانند مسافران را به سمت خود جذب کرده و در قبال منتفع شدن مشتریان، خود نیز منتفع شوند .
با توجه به چشم انداز روشن فرودگاه شیراز، لازم است ضمن در نظر گرفتن اصول بازاریابی بر اساس استانداردهای ارائهشده از طرف ایکائو، نیازهای مسافران و استفاده کنندگان از محیط فرودگاه بدرستی پیشبینی گردد تا بخش خصوصی بتواند با سرمایهگذاری در منابع درآمدی غیر هوانوردی این فرودگاه ضمن کسب منفعت خود، در جهت تقویت این فرودگاه بهعنوان بنگاه اقتصادی و تجاری سودآور گامهای مؤثری بردارد. در این رابطه تلاش شده است تا نسبت به شناسایی عوامل موثر بر افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی در فرودگاه ها از دیدگاه کارشناسان بازرگانی اقدام گردیده و اولویت بندی آن برای فرودگاه بین المللی شهید دستغیب شیراز ارائه گردد.
3. اهمیت و ضرورت
اگر نگاهی گذرا بر محیط فرودگاهی ایران بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که تمامی این فرودگاهها با درجات نقشآفرینی گوناگون در عرصه اقتصادی در حال فعالیت می باشند، اما واقعیت آن است که ضعف اساسی در چیدمان فرودگاه ها در کشور همیشه و همه حال بهعنوان یک مانع در عرصه درآمدزایی مطرح بوده است. دلایل فراوانی را می توان در این زمینه برشمرد.
از آن جمله میتوان عدم توجه اساسی به عامل مهم جمعیت در فضای تحت پوشش هر فرودگاه نام برد. بیتوجهی به عامل جمعیت و مسافر در فضای تحت پوشش بعضی از فرودگاهها بهعنوان یک واقعیت و نقشآفرین بزرگ در سالیان اخیر و دخالتهای گاهوبیگاه و غیرمنطقی و غیر کارشناسانه در موارد گوناگون در عرصه ساخت و ایجاد فرودگاه ها خود سبب معلق ماندن و ضرر ده بودن تعداد زیادی از فرودگاهها در فضای ایجادشده گردیده است. به همین دلیل، علی رغم وجود مستندات قانونی در ارتباط با موضوع تجاری سازی فرودگاه ها، متأسفانه به اذعان کارشناسان بهجز تعداد اندکی از فرودگاهها، بقیه ضرر ده میباشند.
در فرودگاه های ایران 10 درصد درآمد فرودگاه از محل منابع غیر هوانوردی کسب میشود و 90 درصد درآمد فرودگاهها، درآمد هوانوردی میباشد - ایلخانی،. - 1393 درآمدزا شدن فرودگاه ها به مقدار قابلملاحظه ای تابع سیاستهای کلی دولت درزمینه آزادسازی و مقررات زدایی میباشد. این موضوع به توسعه فرودگاهها و نیز کاهش بی تحرکی مثل عدم تکامل بازارهای سرمایه و نیروی کار در این بخش کمک میکند.
مشارکت بخش خصوصی در فرودگاهها در بعد حملونقل هوایی علاوه بر کمک در جهت درآمدزا شدن، زمینه ساز پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی خواهد بود. کارشناسان بر این باورند که توسعه، مسیری است که از اقتصاد جهانی میگذرد و هر کشوری برای رسیدن به هدفهای توسعه، ناگزیر باید تعامل و ارتباط فعالی با اقتصاد جهانی داشته باشد. بر این اساس حیات و پایداری اقتصاد ایران نیز در شرایط برقراری ارتباط و تعامل مستمر با جهان امکانپذیر است - پاکدامن،.
از مهم ترین عوامل تأثیرگذار برای درآمدزایی فرودگاه ها، استفاده از سرمایه گذاران داخلی و خارجی می باشد که سیاستهای راهبردی دولت در این زمینه میتواند راهگشا باشد. سرمایهگذاری دیرهنگام در فرودگاههای کشور باعث میشود که رقبای خود را در منطقه تقویت کنیم و بسیاری از پروازهای منطقهای، کشورهای همسایه را به ایران ترجیح دهند.
4. مباحث نظری سرمایه گذاری و توسعه فرودگاهها با مشارکت بخش خصوصی
1-4 سرمایهگذاری
از سرمایه گذاری در علم اقتصاد به معنای تغییر در انباشت سرمایهها بهمنظور تولید کالاها و خدمات یاد میشود. منظور از انباشت سرمایه مجموع ماشینآلات، ساختمان ها، تأسیسات و منابع انسانی موجود و غیره در یک لحظه از زمان می باشد. ازاینرو انواع سرمایه به سرمایه فیزیکی از قبیل ابزار و ماشینآلات و ساختمان، سرمایه انسانی مانند نیروی کار و مدیریت منابع، سرمایه مالی شامل سهام، اوراق قرضه و نقدینگی موجود در سطح جامعه و همچنین سرمایه اجتماعی که درواقع نوعی از روابط اجتماعی که منجر به ایجاد شبکههای اجتماعی، هنجارها، اعتماد اجتماعی و تسهیل هماهنگی و همکاری بهمنظور دستیابی به منافع اجتماعی میگردند، تقسیم میشود.
