بخشی از مقاله
چکیده
اکوتوریسم و ژئوتوریسم یکی از گرایش های نوین در صنعت جهانگردی است چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت از کانون ها و جاذبه های توریست پذیر این نوع از جهانگردی است، لذا اهمیت دادن به نقش آن در حفاظت از محیط زیست امری ضروری است. اکوتوریسم در سطح بین المللی به عنوان مفهومی مطرح است که ریشه در حفاظت از منابع طبیعی و آرمانهای توسعه پایدار دارد. شهرستان کازرون به علت داشتن میراثهای طبیعی از مناطق مستعد، دارا بودن پدیدههای جالب ژئومورفولوژیکی، ویژگیهای متنوع اقلیمی وچشم اندازهای جالب اکولوژیک، آثار وابنیه تاریخی و همچنین ویژگیهای محیطی منحصربه فرد، از منظر توسعه اکوتوریسم و ژئوتوریسم دارای پتانسیلهای مناسبی است.
هدف از این پژوهش شناسایی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم در شهرستان کازرون می باشد. با توجه به عوامل موثر در مکان یابی نواحی مستعد توسعه اکوتوریسم، فاکتورهای اطلاعاتی مختلف شامل لایه اقلیم، لایه پوشش گیاهی، لایه تیپ اراضی، لایه دریاچه، لایه رودخانه، لایه ارتفاع، لایه شیب، لایه شبکه ارتباطی، لایه نقاط شهری، لایه نقاط روستایی به عنوان عوامل موثر در پهنه بندی اکوتوریسم منطقه تهیه و طبقه بندی گردید. . سپس با تلفیق و همپوشانی لایه های اطلاعاتی در محیطGIS با استفاده از مدل منطق فازی پهنه های مناسب هر کدام از لایه ها بررسی شد و در نهایت نقشه نهایی پهنه بندی اکوتوریسم شهرستان تهیه شد. نتایج نشان داد که حدود 135/58درصد از مساحت شهرستان دارای پتانسیل های بسیار بالا و بالا برای توسعه فعالیت های اکوتوریستی می باشند.
واژگان کلیدی: اکوتوریسم، ژئوتوریسم، پهنه بندی ، مدل منطق فازی، شهرستان کازرون.
مقدمه
در میان رویکردهای نوین در صنعت توریسم، اکوتوریسم به خاطر جنبه های حفاظت از محیط زیست و بهبود معیشت جوامع محلی اهمیت خاصی دارد. اکوتوریسم همچنین از طریق ایجاد توان سازمانی و مدیریتی برای مردم محلی، امکان مدیریت منابع طبیعی توسط مردم بومی را فراهم می کند. از طریق ایجاد فعالیت های اکوتوریسمی در یک منطقه مردم بومی آمادگی بهتری برای دفاع از منابع طبیعی پیدا می کنند و حتی در برابر فعالیت هایی که ممکن است به محیط زیست آسیب برساند مخالفت می کنند و نهایتاً علاوه بر ایجاد منافع اقتصادی و حمایت از محیط زیست، افکار عمومی را نیز درباره حفاظت از منابع طبیعی افزایش می دهد - Stronza & . - Durham, 2008: 5 اکوتوریسم می رود تا در قرن بیست ویکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تأثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نماید. یکی از اشکال جدید توریسم که در سالهای اخیر مطرح شده ژئوتوریسم است که یکی از شاخه های تخصصی اکوتوریسم محسوب می شود و به معرفی اشکال زمین و لندفرم ها به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها می پردازد.
مبانی نظریهای تحقیق
اکوتوریسم یا طبیعت گردی کوتاه شده ی واژه ی Ecological tourism است که گرایشی نو و پدیده اینسبتاً تازه در صنعت جهانگردی است - قرخلو، 1386، . - 24اکوتوریسم در جدیدترین تعریف خود شامل مسافرت به مکان ها ونواحی برای بازدید و یادگرفتن درباره ی محیط ها و فرهنگ های مختلف می باشد. - . - Adavies,2002,8 با توجه به تعریف فوق اکوتوریسم واجد چهار ویژگی مشخص وبارز به شرح ذیل است:سفر به یک منطقه طبیعی حامی حفاظت از تنوع زیستی باشد. برای جوامع میزبان محلی سودمند باشد. به درک وفهم عمیق از طبیعت و محیط زیست رهنمون باشد - پاپلی یزدی، 1385، . - 217
روش تحقیق
با توجه به هدف پژوهش که شناسایی و پهنه بندی ژئومورفولوژیکی اکوتوریسم شهرستان کازرون با استفاده از مدل منطق فازی است. در این مرحله از پژوهش، با استفاده از داده های پایه ای از جمله نقشه های توپوگرافی، DEMمنطقه، نقشه زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و آمار اقلیمی، اطلاعات زیر حاصل شد که به عنوان ده معیار اصلی در ارائه مدل فازی به کار گرفته شد:
-1اقلیم -2 پوشش گیاهی -3 تیپ اراضی -4 فاصله از دریاچه -5 فاصله از رودخانه -6 ارتفاع -7 شیب -8 فاصله از شبکه ارتباطی -9 نقاط شهری -10 نقاط روستایی.
تهیه لایه های مورد نیاز برای تحلیل به صورت زیر است:
مدل رقومی ارتفاع - digital elevation model - در فضای نرم افزار GIS، از نقشه های رقومی 1:25000 سازمان نقشه برداری کشور، استخراج شده است.
با استفاده از تحلیل آنالیز مکانی از DEMاستخراج شده، نقشه شیب استخراج شد. نقشه های لایه های مورد استفاده اسکن، مکان مرجع و سپس رقومی گردید.
برای تعیین ضرایب اهمیت شاخص ها در پهنه بندی ژئومورفولوژیکی برای اکوتوریسم، مراحل زیر انجام شده است:
مرحله اول: نقشه های ده معیار اصلی به کلاس هایی که نشان دهنده روابط هر فاکتور با اکوتوریسم باشد، با نظر کارشناسان منابع طبیعی و گردشگری طبقه بندی شد. سپس تمام لایه ها در محیط نرم افزار GIS ، تلفیق و درنهایت رابطه ی هر کدام از این لایه ها با اکوتوریسم بدست آمد.
مرحله دوم: پس از ارزیابی اثر هر کدام از فاکتورها بر روی اکوتوریسم، همبستگی هر کدام از لایه ها با یکدیگر بدست آمد که از این ضرائب به عنوان پارامتر موثر در وزن دهی، استفاده شد.
مرحله سوم: در این مرحله وزن دهی در هر یک از فاکتورها بر اساس تأثیری که در تعیین مکان یابی برای اکوتوریسم دارند با استفاده از منطق فازی انجام می شود. در هر نقشه فاکتور فازی، ارزش هر یک از کلاس ها و واحدهای مکانی موجود با درجات عضویت فازی
ژئومورفولوژی و اقلیم شناسی 249
حد واسط بین صفر تا یک نشان داده می شود. به منظور تهیه نقشه های فاکتور فازی در این پژوهش با تعریف توابع مناسب برای هر فاکتور و با توجه به اثر مثبت و یا منفی هر پارامتر و در نظر گرفتن معیارها و ضوابط ارائه شده، دستوراتی در نرم افزار GIS و با استفاده از ابزارRASTER Caculator نوشته و اجرا شده است. در نهایت خروجی حاصل از هر مرحله، لایه رستری است که برای هر لایه اطلاعاتی بر اساس طبقه بندی و ضوابط تعریف شده، ارزش هایی بین صفر و یک در نظر گرفته شده است.
مرحله چهارم: در این مرحله پس از فازی شدن تمام معیارها و به دست آوردن وزن های نهایی هر کدام از معیارها، نهایتاً در محیط فازی اورلی، تک تک لا یه ها فراخوانی و سپس نقشه جمع ، ضرب و گاما ی فازی تهیه شد. در رابطه با خروجی هایی که از طریق این عملگرها بدست آمده است باید اشاره کرد که عملگرSUM حداکثر درجه عضویت هر پیکسل را در نظر گرفته، بنابراین به طور غیر واقعی به یک میل کرده و عملگرPRODUCT نیز به صورت واقع بینانه است چرا که حداقل درجه عضویت هر پیکسل را در نظر گرفته؛ بنابراین به سمت صفر میل کرده است.در ادامه عملگر گاماهای مختلف ./7، ./8 و./9 محاسبه شد و با توجه به حساسیت خیلی بالای معیارها گامای ./9 انتخاب شده است. در نهایت یک نقشه ی پهنه بندی از جاذبه های ژئومورفولوژیکی اکوتوریسم شهرستان کازرون با عملگر گامای ./9 بدست آمد.
ناحیه مورد مطالعه
شهرستان کازرون به مساحت 4548 کیلومتر مربع و با طول جغرافیایی 51 درجه و 39 دقیقه و عرض جغرافیایی 29 درجه و 39 دقیقه در غرب استان فارس قرار گرفته است. واقع شدن این شهرستان در منطقه ای کوهستانی - در منتهی الیه رشته کوه زاگرس - وفور باران به میزان - - 500-700 میلی متر در سال، جاری بودن سه رودخانه شاپور، جره و قره آغاچ باعث گردیده که این منطقه از سفره های آب زیرزمینی زیادی برخوردار بوده و چشمه های معروفی در آن جریان داشته باشد. این شهرستان دارای 4 بخش و 11 دهستان و 467 روستا می باشد.
یافتههای تحقیق
با توجه به نقشه بدست آمده، بالاترین تناسب و پتانسیل را قسمت هایی از تالاب پریشان و دشت شاپور و دشت میان کوهی کازرون و کوههای اطراف شهرستان دارا می باشد، که از شیب کم و ارتفاع مناسب و در مجموع از شرایط مطلوبی برای تأسیس دهکده های تفریحی- توریستی برخوردار است. هم اکنون اکوتوریسم، به طور متوسط 1600 کیلومتر مربع از کل مساحت محدوده ی شهرستان کازرون را در بر گرفته است، در حالی که مساحت مناطق با تناسب بسیار زیاد و زیاد در نقشه ی نهایی، 176/2351 کیلومتر مربع به دست آمد. متناسب ترین مکان ها برای اکوتوریسم، درست در بخش هایی واقع شده اند که شیب کم و ارتفاع زیاد و به تبع آن سبب افزایش پتانسیل می گردد. مناطق با تناسب بسیار کم و کم در قسمتهای شمال، شمالغرب و جنوبغرب قرار دارد که در این قسمتها به دلیل دوری از المان های طبیعی همچون دریاچه، ، رودخانه ها، فاصله از شبکه ارتباطی و مراکز اقامتی و خدماتی در شهرها و روستاهای اطراف 286/836 کیلومتر مربع بدست آمد. ×
نتیجهگیری
با توجه به نقشه پهنه بندی نهایی - شکل - 1 طبقات تناسب نواحی مستعد اکوتوریسم با استفاده از عملگر گامای 0,9 و نتایج بدست آمده از اعداد جدول شماره1، نشان داد که قسمتهای شرق و شمال شرق وجنوب شرق به دلیل وجود عواملی مانند پوشش جنگلی انبوه و نیمه انبوه، شرایط اقلیمی مناسب - وجود ارتفاعات و و بالا بودن نزولات جوی - ، چشمه های فراوان کارستی، آثار تاریخی و عوارض ژئومورفولوژیکی و قرا داشتن در محدوده حفاظت شده ارژن - پریشان و فاصله مناسب با راه های اصلی باعث شده این مناطق بالاترین
