بخشی از مقاله
چکیده
هدف در این پژوهش، شناسایی و رتبهبندي ابعاد اخلاق حرفهاي در بین کارکنان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بود.
تاکید اصلی پژوهشگر بر تعیین کدهاي اخلاقی و کدهاي رفتاري کارکنان سازمان موصوف تمرکز داشت. پژوهش حاضر از حیث هدف، پژوهش توسعهاي کاربردي، از نقطه نظر زمان گردآوري، از نوع اکتشافی و از نظر روشهاي جمعآوري دادهها و اطلاعات، از نوع میدانی میباشد. ضمنا رویکرد تحقیق در پژوهش حاضر از نوع ترکیبی یا آمیخته میباشد و مشتمل بر دو روش گراندد تئوري - کیفی - و روش تحلیل محتواي کمی - کمی - در نظر گرفته شد.
در تحقیق حاضر، براي گردآوري دادهها، از پرسشنامهاي با سوالات باز استفاده گردید. جمعیت آماري مشتمل بر کلیه مدیران شعب و ستاد اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران بود. لذا با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 115 نفر در نظر گرفته شد. زمان انجام کار با قلمرو زمانی منطبق و در محدوده زمانی سال 1396 بود. نتایج تحلیل دادههاي گردآوري شده از طریق پرسشنامه با سوالات باز نشان داد که میتوان براي مشاغل عمومی 31 کد اخلاقی و 93 کد رفتاري در نظر گرفت. ضمناً کدهاي اخلاقی - 1تعامل با ارباب رجوع؛ - 2تعهد سازمانی؛ - 3اشرافیت بر امور داراي بیشترین اهمیت شناسایی گردیدند.
.1 مقدمه
یکی از مهمترین پارامترها در موفقیت سازمان، اخلاق است. اگر چه انسانها در مصادیق اخلاق سازمانی و تعریف آن، دیدگاه واحدي ندارند. اما همه و همه، خواهان موفقیت هستند و در کسب موفقیت و موفقیتطلبی همسان هستند. موفقیت در زندگی شخصی، شغلی و حیات سازمانی، آرمان مشترك و معنابخش آدمی است. سازمانها در میل به موفقیت خود و براي پاسخگو بودن، راه و روشهاي فراوانی را تجربه میکنند.
مدیریت، چیزي جز شناخت موانع و راهکارهایی جهت برنامهریزي براي تقویت نقاط قوت و ایجاد فرصت، براي افزایش عوامل تسهیلکننده و برطرفکننده مشکلات، مهار، کاهش و یا رفع موانع نیست. اخلاق موضوعی است که هرگز در قاموس زندگی فردي و اجتماعی انسانها فراموش نشده و نخواهد شد. ولی همین موضوع قدیمی، اما همیشه تازه است که روان آدمی و خرد جمعی با آن همیشه درگیر بوده و میزان مطرحشدگی آن در مقاطعی از عمر یک فرد، یک جامعه، نمود متفاوتی پیدا کرده است، به عبارتی میتوان گفت، هیچ فرد یا جامعهاي هرگز بیاخلاق نیست.
سخن بر سر معیارهاي خوبی و بدي است؛ یعنی همان موضوعی که در حیطه فرا اخلاق قرار میگیرد. به نظر میرسد در چارچوب فرهنگ ما، عملی کردن مساله اخلاقی به بزرگان و علماي دینی، مربیان و مدیران در سطح فردي، سازمانی و اجتماعی وابسته است. شاید بتوان گفت چاره کار براي توسعه اخلاق، ترویج آن و نوعی فایده باوري یا قاعدهنگري است. فایده باوري که مقید به مجموعهاي از ارزشها، هنجارها و قواعد مقبولیت یافته است. در این پژوهش که با هدف شناسایی و رتبهبندي ابعاد اخلاق حرفهاي در بین کارکنان اداره کل تامین اجتماعی غرب تهران انجام گرفت، در واقع پژوهشگران به دنبال تعیین کدهاي اخلاقی و کدهاي رفتاري کارکنان سازمان موصوف بود تا از این طریق بتوانند به تبیین ابعاد اخلاق حرفهاي بپردازند.
.2 ادبیات نظري پژوهش
تعریف اخلاق: در جهان امروزي مقوله »اتیک«1 از آن چنان عظمت و حرمتی برخوردار شده که تبدیل به دانش و علم گردیده است.
واژه اتیک به معناي اخلاق از واژه یونانی »اثوس« به معناي روشی همیشگی براي رفتار گرفته شده است و بدین معناست که چه چیزي خوب و چه چیزي بد است؟.
پژوهشگران، اخلاق را اینگونه تعریف میکنند: اخلاق به انصاف و راستی و درستی مربوط میگردد، به تصمیمگیري در زمینه اینکه چه چیز خوب است و چه چیز بد و به فعالیتها و قواعدي که رفتار پاسخگویانه را بین افراد و گروهها پیریزي میکند. برخی دیگر از پژوهشگران، اخلاق را بدین صورت توصیف مینمایند: اخلاقی بودن و اخلاقی عمل کردن شامل انجام دادن اقدامهایی در جهت کسب اطمینان از اینکه رفتار اخلاقی همواره و در همه شرایط اعمال میگردد.
علم اخلاق: دانشی که به تحلیل و بررسی اخلاق میپردازد، علم اخلاق2 نام دارد. علم اخلاق خوبها و بدها، بایدها و نبایدها را مشخص ساخته و درباره ملکات انسانی بحث میکند و انسان را از آثار و عادات زشت آگاه ساخته، با نشان دادن افعال درست و ملکات نیکو که فضایل نامیده میشود، وي را براي رسیدن به فضایل اخلاقی و کمال، هدایت میکند و میآموزد که انسان در قبال خود و جامعه چگونه باید رفتار کند و چگونه بودن را میآموزد.
چگونگی رفتار به اعمال و گفتار انسان برمیگردد و چگونه بودن به کیفیت خلق و خوي انسان، و علم اخلاق بیان میکند که انسانها واجد چه ملکاتی از نفس باشند که به درجه کمال برسند. این علم فنی است که به بیان رفتارهاي خوب و شایسته و رفتارهاي زشت و ناپسند پرداخته و میتوان از آن به عنوان دانش و مهارتی نام برد که کاربرد آن در زندگی روزمره، آرامش روح و روان فردي و ایجاد نظم و ثبات و امنیت را براي افراد جامعه به دنبال دارد.
همچنین علم اخلاق را چنین تعریف کردهاند: اخلاق علمی است که از ملکات و صفات خوب بد ریشهها و آثار آن سخن میگوید. به تعبیر دیگر سرچشمههاي اکتساب این صفات نیک، راه مبارزه با صفات بد و آثار هر یک را در فرد و جامعه مورد بررسی قرار میدهد. البته همانطور که گفته شد گاه آثار علمی و افعال ناشی از این صفات نیز اخلاق اطلاق میشوند. به طور مثال اگر کسی پیوسته آثار خشم و عصبانیت نشان میدهد به او میگویند: این اخلاق خوبی نیست که فلانی دارد.
در واقع این دو علت و معلول یکدیگرند که نام یکی بر دیگري اطلاق میشود. بعضی از غربیها علم اخلاق را چنان تعریف کردهاند که از نظر نتیجه با تعاریف ما یکسان است. از جمله در کتاب فلسفه اخلاق نوشته یکی از فلاسفه غرب به نام ژکس میخوانیم که علم اخلاق عبارت است از تحقیق درباره رفتار آدمی به آن گونه که باید باشد. در حالی که بعضی دیگر مانند فولکیه با بینشهاي متفاوت در تعریف علم اخلاق میگویند مجموعه قوانین رفتاري که انسان به واسطه مراعات آنها میتواند به هدفش برسد علم اخلاق است
تعریف اخلاق حرفهاي: اخلاق حرفهاي مجموعهاي از اصول و استانداردهاي سلوك بشري است که رفتار افراد و گروهها را تعیین میکند. در حقیقت، اخلاق حرفهاي یک فرآیند تفکر عقلانی است که هدف آن محقق کردن این امر است که در سازمان چه ارزشهایی را چه موقع باید حفظ و اشاعه نمود. مراد از اخلاق حرفهاي مسئولیت اخلاق فرد از منظر شغل است. نوعی تعهد اخلاقی و وجدان کاري نسبت به هر نوع کار، وظیفه و مسئولیت میباشد. یک پزشک به عنوان شخص حقیقی مسئولیت اخلاقی دارد. مسئولیتهاي اخلاقی او برخاسته از شغلی است که بر دوش گرفته است، به گونهاي که اگر شغل دیگري را میپذیرفت، مسئولیتهاي اخلاقی وي تغییر میکرد. هر شغلی به اقتضاي خود، مسئولیتهاي اخلاقی ویژهاي میآفریند.
مهمترین کارکرد اخلاق در پیشبینیپذیري اخلاقی1 است. اخلاق، هم سازمان و هم جامعه را محیطی پیشبینیپذیر میکند.
معیدفر اخلاق حرفهاي را چنین تعریف میکند: اخلاق حرفهاي ترکیبی است از شرایطی که فرد در محیط سازمان یا افرادي که در محیط با او مشترك هستند، خواهد داشت. به عبارت دیگر اخلاق حرفهاي تنظیمکننده روابط فرد با دیگران در چارچوب اهداف سازمانی است.[6] اخلاق حرفهاي عبارت است از مجموعه قوانین اخلاقی که در وهله اول، از ماهیت حرفه یا شغل به دست آمده است. اخلاق حرفهاي، مسئولیت اخلاقی فرد از حیث شغل است. پزشک به عنوان شخص حقیقی، مسئولیتهاي اخلاقی دارد. مسئولیتهاي اخلاقی او برخاسته از شغلی است که بر دوش گرفته است؛ به گونهاي که اگر شغل دیگري میپذیرفت، مسئولیتهاي اخلاقی وي تغییر میکرد. هر شغلی به اقتضاي حرفهاي، مسئولیتهاي اخلاقی خاصی میآفریند.
اخلاق در این مفهوم به اخلاق شغل وابسته است که بر حسب تنوع مشاغل، اخلاقیات خاصی را موجب میشود: اخلاق پزشکان؛ معلمان؛ اخلاق مدیران و ... . اخلاق حرفهاي، مانند شمشیر دو لبهاي است که یک لبه آن تهدید است. ضعف در سیستم اخلاقیات، به کاهش ارتباطات و افزایش خسارات در سازمان میانجامد و بر اثر آن، مدیریت بیشتر بر روي کنترل گذشتهنگر تکیه خواهد کرد؛ زیرا افراد اطلاعات را به مدیریت نمیرسانند و در این صورت، انرژي سازمان منفی میشود.
به عبارت دیگر، توان سازمان به جاي آنکه صرف هدف شود، صرف شایعه، غیبت، کمکاري و ... خواهد شد. لبه دیگر این شمشیر، فرصت است. تقویت سیستم اخلاقیات، اعتماد و انگیزش را افزایش و معضلات اخلاقی را مهار میکند و تهدید به فرصت تبدیل میشود. اخلاق حرفهاي، تأثیري چشمگیر بر فعالیتها و نتایج سازمان دارد. اخلاق حرفهاي، بهرهوري را افزایش میدهد؛ ارتباطات را بهبود میبخشد و درجه ریسک را کاهش میدهد؛ زیرا در صورت حاکمیت اخلاق حرفهاي بر سازمان، اطلاعات به آسانی منتقل میشود و مدیر پیش از ایجاد حادثه، از آن مطلع میگردد.
ویژگیهاي اخلاق حرفهاي: امروزه در اخلاق حرفهاي، تلقی »شما حق دارید و من تکلیف« مبناي هر گونه اخلاق در کسب و کار است. این مبنا از رفتار ارتباطی فرد، به صورت اصلی براي ارتباط سازمان با محیط قرار میگیرد و سازمان با دغدغه رعایت حقوق دیگران، از تکالیف خود میپرسد. ویژگیهاي اخلاق حرفهاي در مفهوم امروزي آن عبارتند از: داراي هویت علم و دانش بودن، داشتن نقشی کاربردي، ارائه صبغهاي حرفهاي، بومی و وابسته بودن به فرهنگ، وابستگی به یک نظام اخلاقی، ارائه دانشی انسانی داراي زبانِ روشن انگیزشی، ارائه روي آوردي میان رشتهاي. کادوزیر درباره ویژگی هاي افرادي که اخلاق حرفهاي دارند موارد زیر را بیان میکند:
• مسئولیتپذیري: در این مورد فرد پاسخگوست و مسئولیت تصمیمها و پیامدهاي آن را میپذیرد؛ سرمشق دیگران است؛ حساس و اخلاقمند است؛ به درستکاري و خوشنامی در کارش اهمیت میدهد؛ براي اداي تمام مسئولیتهاي خویش کوشاست و مسئولیتی را که به عهده میگیرد، با تمام توان و خلوص نیت انجام میدهد.
• برتريجویی و رقابتطلبی: در تمام موارد سعی میکند ممتاز باشد؛ اعتماد به نفس دارد؛ به مهارت بالایی در حرفه خود دست پیدا میکند؛ جدي وپرکار است؛ به موقعیت فعلی خود راضی نیست و از طرق شایسته دنبال ارتقاي خود است؛ سعی نمیکند به هر طریقی در رقابت برنده باشد.
• صادق بودن: مخالف ریاکاري و دورویی است؛ به نداي وجدان خود گوش فرا میدهد؛ در همه حال به شرافتمندي توجه میکند؛ شجاع و با شهامت است.
• احترام به دیگران: به حقوق دیگران احترام میگذارد؛ به نظر دیگران احترام میگذارد؛ خوشقول و وقتشناس است؛ به دیگران حق تصمیمگیري میدهد؛ تنها منافع خود را مرجح نمیداند.
