بخشی از مقاله
چکیده
امروزه استفاده از دوچرخه سواری به عنوان یک وسیله حمل و نقل عمومی، موضوعی است که در کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است. نبود زیرساخت های مناسب و مطمئن در کشور، عاملی است که موجب شده تا استقبال چندانی از این شیوه حمل و نقل صورت نگیرد. وضعیت توپوگرافی مناسب، آب و هوای معتدل و ساختار فرهنگی شهرها از عوامل گسترش فرهنگ دوچرخه سواری می باشند. ارایه یک شبکه حمل و نقلی بهم پیوسته که بتواند مسیرهایی مناسب برای حمل و نقل دوچرخه سواری را در شهرها و مناطق گردشگری داشته باشد از اهمیت ویژه ای در این موضوع برخوردار می باشد.
منطقه شاه ولایت خبر که موضوع تحقیق حاضر است یکی از قدیمی ترین و مهمترین مناطق روستای خبر است که به واسطه قابلیت های بسیار زیادی که دارد، اخیرا مورد توجه گردشگران داخلی و بعضا خارجی قرار گرفته است.
این منطقه پتانسیل لازم برای تبدیل شدن به یک مجموعه نمونه الگوی استفاده از دوچرخه را دارا می باشد از این رو در این پژوهش سعی بر آن شده است که بر اساس شاخص ها و معیارهای مسیرهای دوچرخه سواری به طراحی و تعیین مسیرهای شبکه دوچرخه سواری مجموعه گردشگری شاه ولایت در پارک ملی خبر بپردازیم و در پایان مدل ارایه شده یک نمونه واقعی برای مجموعه گردشگری شاه ولایت در قالب یک شبکه دوچرخه سواری برای این مجموعه، طراحی و قابلیت اجرا خواهد داشت.
- بیان مساله
طراحی شهری به عنوان فعالیتی که به محیط انسان ساخت و سکونتگاه های انسانی شکل داده و انسجام می بخشد ، از ابتدای پیدایش - حدود 40 سال پیش - تا کنون همواره از اهمیت روزافزونی برخوردار بوده است. با وجود این بررسی منابع متعدد نشان می دهد که در مورد تعریف طراحی شهری هنوز هم وضوح و اتفاق نظر کامل ی وجود ندارد . بنابراین اگرچه در اهمیت و ضرورت طراحی شهری در شهرهای امروزی هیچ گونه شک و تردیدی وجود ندارد لیکن ارائه تعریفی جامع و مانع برای این حرفه مشکل است
الزامات مسیرهای دوچرخه در سال های اخیر، استفاده از دوچرخه به عنوان یک جایگزین و مکمل مدل های مختلف حمل و نقل مطرح شده است .عوامل مختلفی بر میزان استفاده از دوچرخه تاثیرگذارند که میتوان به این موارد اشاره کرد:
-1 تسهیلات و زیرساخت ها : دوچرخه سواری یکی از مدل های حمل و نقل شهری است که برای استفاده از آن باید تسهیلات مورد نیاز فراهم باشد
تسهیلات رفاهی مانند جایگاه های مخصوص دوچرخه و زیرساخت های مربوط به دوچرخه، از جمله مسیرهای ویژه دوچرخه سواری ،خط کشی های ویژه دوچرخه ها، از این جمله اند
-2 شرایط ترافیکی معابر شهری و ایمنی دوچرخه سواران
عدم ایمنی دوچرخه سواری یکی از عوامل مهمی است که میتواند تمایل به دوچرخه سواری را به دلیل خطر تصادفات تضعیف نماید که به دلیل وجود وسایل نقلیه موتوری در مسیر تردد دوچرخه سواران ،سطوح و مسیرهای ناهموار، وجود موانع عبور دوچرخه سواران در طول مسیر، عوامل ایجاد کننده جرم و مزاحمت های خیابانی ایجاد می شود.
-3 عوامل محیط طبیعی مانند شرایط توپوگرافیکی و آب و هوا - Xing et al,2010: 74 - : به طور کلی آب و هوا یک عامل بسیار مهم در استفاده از دوچرخه می باشد که باران، باد و دمای هوا از این جمله است. بارش باران یک عامل بازدارنده بسیار مهم به شمار می رود.
سرعت باد نیز یکی دیگر از عوامل منفی برای تمایل به دوچرخه سواری محسوب می شود؛ چرا که باد شدید، دوچرخه سواری را بیش از دیگر مدل های حمل و نقل تحت تاثیر قرار می دهد و باعث عدم آسایش آنان می گردد
-4 فرهنگ و نگرش شخصی: ایجاد حمل و نقل پایدار در شهرها جز با تغییر در ارزش ها و عادات فرهنگی-اجتماعی نسبت به انتخاب نوع سفر درون شهری از جمله استفاده از دوچرخه امکان پذیر نخواهد بود
هم اکنون در کشور ما دوچرخه به عنوان وسیله حمل و نقل شهری وجهه اجتماعی نسبتا پایینی دارد و زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که سایر وسایل نقلیه مانند خودرو و موتور سیکلت در دسترس نباشند. از طرفی دیگر، به دلیل موانع اجتماعی ،تقریبا نصف جمعیت کشور ما که خانم ها هستند از دوچرخه استفاده نمی کنند.
موانع استفاده از دوچرخه بسته به ویژگی های فردی ،نگرش ها و شرایط محیط ساخته شده متفاوت است؛ موانع ممکن است برای برخی از افراد نبود پارکینگ امن برای دوچرخه و برای دیگران کمبود مسیرهای ویژه دوچرخه سواری باشد
بدین ترتیب برای تشویق همه شهروندان به استفاده از دوچرخه و بهره مندی بیشتر جامعه از مزایای آن، بررسی این که کدام عوامل بازدارنده نقش مهم تری در عدم تمایل به استفاده از دوچرخه ایفا می کنند و مرتفع ساختن آن عوامل بازدارنده ضروری می نماید.
- انواع مسیرهای دوچرخه
با توجه به اینکه مسیرهای دوچرخه از مسیرهای پیاده رو و ماشین رو کاملا مجزا باشد و یا بصورت تلفیقی استفاده گردد، متفاوت می باشد که البته هر مسیری دارای انداره های خاصی می باشد که به آن پرداخته شده است.
-1 مسیر انحصاریBicycle path
این مسیر مستقل و مجزا از مسیر سایر وسایل نقلیه موتوری می باشد و صرفا برای تردد دوچرخه ایجاد می شود. عرض آنها معمولا بین 2.4 تا 3.6 متر می باشد و در مناطق تفریحی ،پارکها و مناطق خارج از شهر که محدودیت مکانی وجود ندارد و امکان جدا سازی ترددها فراهم است، احداث می شوند.
-2 خط ویژه دوچرخه یا مسیرهای نیمه انحصاریBicycle lane
در شرایطی که حجم تردد دوچرخه کم و ایجاد دوچرخه راه با محدودیت مکانی مواجه باشد. از این مسیرها استفاده میکنند. این نوع مسیرها در مجاورت و به موازات نوار سواره رو احداث می شود و توسط موانع فیزیکی مانند اختلاف سطح، جدول گذاری و ایجاد دیواره و ... جدا می گردند. عرض این معابر معمولا بین 1.5 تا 1.8 متر می باشد.
-3 مسیرهای مختلط یا جانبیWide out side lane
این نوع مسیرها به صورت مختلط برای تردد دوچرخه و وسایط نقلیه موتوری طراحی می شوند و عرض آنها ،معمولا بین 2.4 تا 2.6 متر می باشد. این مسیرهای اصلی از طریق کفسازی و علایم و تابلوهای جدا کننده مشخص می شوند.
-4 مسیرهای مشترک پیاده رو و دوچرخهShared road
در مواردی که حجم تردد اتومبیل ها نسبت ظرفیت عملی خیابان زیاد باشد، یا عرض نوار سواره رو اجازه ندهد تا یک نوار اضافی برای تردد دوچرخه سوار را تامین کنیم و یا کاهش عرض سواره رو مقدور نباشد، استفاده مشترک عابر پیاده و دوچرخه سوار رخ می دهد و باید دقت داشت که حجم تردد آن دو نسبت به فضای تخصیص یافته کافی باشد. عرض این معابر چیزی در حدود 1.5 تا 1.8 متر در صورت امکان است
مزایای استفاده از دوچرخه مهمترین مزایای استفاده برای رفت و آمدهای روزانه یا گذراندن اوقات فراغت به شرح ذیل می باشد:
- در سفرهای کوتاه شهری، سرعت جابجایی با دوچرخه معمولا از سرعت جابجایی با اتومبیل کمتر نیست در اوقات شلوغ این سرعت برای دوچرخه عملا بیشتر است.
- دوچرخه به جای کمتری برای عبور 0.3 - تا - 0.25 و به جای بسیار کمتری برای پارکینگ - حدود - 0.1 نیاز دارد.
- هزینه تملک و نگهداری آن ناچیز است هزینه احداث راه و پارکینگ برای دوچرخه ها بسیار کمتر است.
- منابع تجدید ناپذیر - سوخت های فسیلی - را مصرف نمیکند، با توسعه پایدار سازگار است و به سلامت افراد جامعه کمک میکند.
- تهدید کمتر برای امنیت عابران پیاده و کمک شایان به کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی.
- بالاتر بودن سرعت تردد دوچرخه در مسافت های 4 الی 6.5 کیلومتر نسبت به سایر وسایل نقلیه.
- پایین بودن هزینه های ثابت و جاری دوچرخه نسبت به سایر وسایل نقلیه.
معیارهای طراحی مسیرهای دوچرخه سواری
برای طراحی مسیرهای دوچرخه سواری در مناطق مختلف رعایت اصولی استاندارد و مناسب الزامی است . از طرفی این ضوابط در بسیاری از موارد دارای وجوه مشترک می باشند که با کاربرد آنها در طراحی و احداث مسیرهای دوچرخه می توان به نتایج بهینه دست یافته و همچنین به تبع آن زمینه های گسترش استفاده از دوچرخه فراهم گردد. ایمنی ،رعایت شیب طولی، پیوستگی، زیبایی ،راحت بودن و ... از موارد مهم می باشد که به طور مجزا به آن پرداخته شده است.
- ایمنی مسیر
وضع ترافیکی وسایل نقلیه موتوری و فشردگی آن در شهر به گونه ای است که دوچرخه سواران برای جلوگیری از صدمه دیدن کمتر با این وسیله نقلیه سفر میکنند . همانگونه که در یک سیستم فراگیر حمل و نقل عمومی شهری انسان گرا، برای مسافران امکان تبادل وسیله نقلیه هنگام سفر از اتوبوس به مترو و از خودرو شخصی به اتوبوس در بسیاری از نقاط شهرها فراهم شده است، برای دوچرخه سواران نیز برنامه ریزی شرایط مشابه ضروری است بنابراین یکی از عوامل مهمی که باید برای طراحی مسیرهای دوچرخه در نظر گرفته شود ایمنی مسیر می باشد که به مهمترین موارد آن اشاره می گردد.
مهمترین نکته در برنامه ریزی های مرتبط با دوچرخه و دوچرخه سوار توجه به امنیت آن است و لازم است در هنگام طراحی و ایجاد راه های عبوری مخصوص دوچرخه در شهرها به این موضوع توجه خاص گردد. برقراری تدابیر امنیتی، علاوه بر محافظت از جان دوچرخه سواران و یا عابران پیاده، موجب جذابیت سفر برای دوچرخه سواران نیز می گردد.
- تداخل و برخورد مسیرهای دوچرخه و وسایل نقلیه موتوری تا حد امکان باید اجتناب کرد و در محدوده هایی که حجم تردد دوچرخه زیاداست . باید سرعت وسایل نقلیه موتوری تا حد ممکن پایین نگه داشت
- وضعیت اعمال مقررات راهنمایی و رانندگی و احتمال برخورد با وسایل نقلیه موتوری
