بخشی از مقاله
چکیده
صادرات بخش کشاورزی سهم قابل توجهی از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده و از جایگاه ارزآوری بالایی برخوردار است. لذا، تکیه بر توسعه و گسترش صادرات بخش کشاورزی میتواند زمینه مناسبی را برای حضور ایران در بازارهای جهانی در امر صادرات کالاهای غیرنفتی فراهم آورد. در این میان، بررسی عوامل تاثیرگذار بر توسعه صادرات این بخش ضروری به نظر میرسد.
هدف پژوهش حاضر شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی میباشد. با بررسی پیشینه پژوهشهای صورت گرفته پیرامون موضوع پژوهش، تعداد 20 مورد از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر صادرات محصولات کشاورزی شناسایی و با جمعآوری نظرات 12 نفر از اساتید دانشگاهی، کارآفرینان و مدیران شرکتهای فعال در زمینه صادرات محصولات کشاورزی، با استفاده از تکنیک TOPSIS این عوامل رتبهبندی شدند. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که عامل روابط تجاری بین المللی با وزن 0/825، از بین 20 عامل شناسایی شده، دارای تأثیر بیشتری بر صادرات محصولات کشاورزی میباشد.
مقدمه
در نظریههای اقتصادی، تجارت به ویژه صادرات، موتور رشد اقتصادی شناخته شده است - خالدی و رحیمزاده، . - 1387 بحث تجارت خارجی یکی از مباحث مهم در توسعه اقتصادی کشور است. این بخش منبع تأمین درامدهای ارزی برای سرمایهگذاری و جذب فناوری نوین در جهت افزایش توان تولیدی اقتصادی کشور است - خلیلیان و فرهادی، . - 1381 توسعه صادراتمعمولاً براساس مزیت نسبی کشورها اتفاق میافتد.
به این صورت که کشوری در تولید محصول خاصی تخصص مییابد و میتواند آن کالا را در رقابت با سایر کشورها با هزینه پایینتر و به تبع آن به قیمت ارزانتری تولید کند و در بازارهای جهانی به فروش برساند . در نتیجه بازارها گسترش مییابند، اقتصاد داخلی و خارجی توسعه مییابد و سطوح درآمد و اشتغال افزایش مییابد و به دنبال آن فرآیند توسعه اقتصادی تسهیل میشود. به طور خلاصه، تأکید بر توسعه صادرات، امکان تخصیص بهینه منابع جهانی را فراهم میآورد - کازرونی و نصیبپرست، . - 1394یکی از مشکلات اساسی کشورهای در حال توسعه، اتکای بیش از حد درآمد آنها به صادرات یک یا تعداد محدودی از کالاهاست.
تجارب چند سال اخیر ایران نشان میدهد که تکیه اقتصاد به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، بیثباتی درآمد صادراتی را به دنبال دارد. بنابراین به منظور کاهش وابستگی اقتصاد ایران به صادرات نفت خام و چرخش به طرف اقتصاد چند محصولی در صادرات، جهتگیری سیاستهای صادراتی - نگرش به خارج - باید به سود صدور کالاهای غیرنفتی از جمله صادرات کشاورزی تغییر یابد - خالدی و رحیمزاده، . - 1387 از آنجائیکه بخش کشاورزی در ایران دارای مزیتها و مشخصههای مهمی چون تنوع آب و هوایی، تنوع زمین، نیروی کار ارزان و ... میباشد، وابستگی کمتری به داشتن فنآوری پیچیده و امکانات گسترش تولید دارد.
همچنین با توجه به روند جهانی شدن و نوسانات درآمدهای ارزی کشور و کسری تجاری در تجارت محصولات کشاورزی، لازم است سیاستگذاریهایی در حوزه افزایش صادرات محصولات کشاورزی که تابع عوامل گوناگونی است، انجام پذیرد - حسینی و همایونپور، . - 1391 در این راستا بررسی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی ضروری به نظر میرسد. هدف پژوهش حاضر نیز شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی میباشد. در زمینه بررسی عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی مطالعات بسیاری انجام گرفته که به تعدادی از آن اشاره شده است.
کریمزاده و همکاران - 1394 - ، در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر عرضه صادرات میوه ایران و ارزآوری در راستای اقتصاد مقاومتی، نشان دادن که دو متغیر میزان تولید محصول و شاخص قیمت صادراتی بر میزان صادرات تأثیر معناداری دارند. نجاتیانپور و اسماعیلی - - 1394، در مطالعه خود از عواملی همچون مشوقهای صادراتی، بیمههای صادراتی، تسهیلات بانکی، روابط تجاری بینالمللی، نام و نشان تجاری، تجارت الکترونیک، بازاریابی و تحقیق و توسعه، حضور واسطهها و دلالها، زیرساخت های ذخیره سازی و حمل و نقل و مکانیزاسیون به عنوان عوامل مؤثر بر صادرات محصولات صنایع غذایی استفاده کردند.
امیرینژاد و صادقی - 1392 - ، در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر صادرات خرما در شهر میناب پیشنهاد نمودند که با بستهبندی مناسب، توجه به نوع خرما جهت افزایش صادرات و افزایش اشتغال و درآمد ملی میتوان گامی مؤثر جهت توسعه این صنعت برداشته شود. نجفی علمدارلو و همکاران - 1391 - ، در پژوهش خود از عوامل همچون تولید ناخالص ملی، نرخ ارز و مجاورت کشورها به عنوان عوامل مؤثر بر صادرات محصولات کشاورزی در کشورهای عضو اکو نام بردند.
اثنی عشری و کرباسی - 1388 - ، به برسی نقش سرمایهگذاری در اشتغال بخش کشاورزی پرداخته و رابطه مثبت بین سرمایهگذاری و افزایش اشتغال و افزایش تولید و در نتیجه صادرات بیشتر را نشان دادند. نتایج پژوهش عاقل و همکاران - 1387 - ، تحت عنوان بررسی عوامل مؤثر بر ارزش صادرات محصولات کشاورزی با تأکید بر استانداردهای صادرات، نشان داد که رعایت سطح استانداردهای صادراتی تأثیر مثبت و معناداری بر صادرات محصولات دارد. ترکمانی و اذینفر - 1384 - ، اثر مکانیزاسیون بر اشتغال نیروی کار، تولید و کارایی مزارع را مورد برسی قرار دادند.
نتایج نشان داد که میزان سوددهی در مزارع مکانیزه بیشتر است و در اثر استفاده از مکانیزاسیون تابع تولید را به سمت بالا انتقال داده و موجب افزایش کارایی و افزایش صادرات میشود. خلیلیان و فرهادی - 1381 - ، در پژوهشی با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر توسعه محصولات کشاورزی، نشان دادند که تولید ناخالص داخلی کشور - ظرفیت تولیدی - ، قیمتهای نسبی صادرات و مصرف داخلی - تقاضای داخلی - ، بر عرضه صادرات محصولات کشاورزی تأثیر معناداری دارند . کلیرجان - 2010 - ، در پژوهش خود عواملی همچون نرخ ارز، جمعیت و درآمد کشورهای وارد کننده و فاصله بین کشورها را به عنوان عوامل مؤثر بر توسعه صادرات عنوان نموده است. جدول - 1 - عوامل مؤثر بر صادرات محصولات از دید پژوهشگران را نشان میدهد.
▪ نرخ ارز، ارزش پول خارجی براساس واحد پول ملی است که در سودآوری مبادلات تجاری جایگاه ویژهای دارد. با توجه به اینکه این عامل بهطورمستقیم بر قیمت صادراتی محصولات تأثیرگذار است، سودآوری تجارت خارجی برای صادرکنندگان تا حدود بسیار زیادی به نرخ ارز مبادلاتی وابسته است؛ خلیلی - 1378 - در پایان نامه خود با عنوان تاثیر نوسانات ارزی بر واردات و صادرات غیرنفتی کشور نتیجهگیری میکند که قیمت صادرات غیرنفتی سریعتر از قیمت واردات به تغییرات نرخ ارز عکسالعمل نشان میدهد، در حالیکه مقدار صادرات سریعتر از مقدار واردات به تغییرات در قیمتهای مربوطه واکنش نشان نمیدهد - خلیلی، . - 1378
▪ منظور از روابط تجاری، عقد موافقتنامههای تجاری و آثار ناشی از تحریمهای اقتصادی و مناسبات سیاسی بر صادرات محصولات است. تقویت انواع همگراییهای اقتصادی، موجب گسترش و بهبود ارتباطات چندجانبه تجاری- اقتصادی در مسیر افزایش همکاری اقتصادی، ظرفیت تولید و بهرهوری عوامل تولید میان کشورهای عضو میشود - نجاتیانپور و اسماعیلی، . - 1394
▪ نام ونشان تجاری، نوعی علامت مؤثر در بازار است که سازمانها از آن برای ارائه اطلاعات استفاده میکنند؛ به عبارتی، مشتریان اطلاعات محدودی از چگونگی تولید یک محصول دارند و بیشتر نام شرکت یا محصول را میشنوند و میشناسند؛
