مقاله شناسایی و رتبه بندی شاخص های بهبود یافته در فرآیند تولید به هنگام ، تحت تاثیر پیاده سازی مهندسی همزمان مطالعه موردی : شرکت تامین انرژی برق ایرانیان – شیراز

بخشی از مقاله

چکیده:

امروزه مهندسی همزمان و سیستم تولید به هنگام به عنوان رویکردهائی نوین از دریچه اي کاملا جدید به سازمان ها می نگرند و در نوع خود منشا تحولاتی بنیادین بوده اند که به عنوان مزیتی قابل توجه در سطوح رقابتی به شمار می آیند. از همین رو سازمان ها براي حفظ بقا و حضور خود در صحنه ى رقابت، ناگزیر به دگرگونی و استفاده از این تکنیک ها درجهت دستیابی به بالاترین سطح در راستاي بهبود توانایی هاي خود و کارکنان شان هستند. مهندسی همزمان نوعی روش طراحی براي توسعه محصولات و ساخت آنها است که فرآیندها را به طور همزمان در نظر میگیرد.

در این روش، با استفاده از تیمهاي چند تخصصی میتوان پی ریزي مفاهیم، طراحی محصول و برنامهریزي تولید را همزمان انجام داد. از دیگر سو سیستم تولید به هنگام نیز به نوبه خود به بهبود عملکرد رقابتی کمک نموده و منشا ایجاد تحولات چشگیري در فرآیندهاي تولیدي می باشد.

لذا هدف در این مقاله شناسایی و سنجش میزان تاثیر پارامترهاي مهندسی همزمان بر بهبود شاخص ها و روند سیستم تولید به هنگام می باشد که مبتنی بر سنجش هاي صورت گرفته بر اساس نظر 30 نفر از خبرگان شامل 15 نفر خبره دانشگاهی و نیز 15 نفر از صاحب نظران و خبرگان حوزه صنعت و شاغل در واحدهاي منتسب به تولید به ویژه واحد هاي مربوط به تحقیق و توسعه به وضوح تاثیر مستقیم مهندسی همزمان بر بهبود شاخص هاي عمده سیستم تولید به هنگام به صورت رتبه بندي شده قابل استناد است که در همین راستا و در جهت سنجش اعتبار نتایح حاصله، مطالعات موردي مربوطه در شرکت تامین انرژي برق ایرانیان در شیراز صورت پذیرفته استز

.1 مقدمه

مهندسی همزمان راهبردي مدیریتی است که میتواند به طور قابل ملاحظه اي زمان سیکل چرخه توسعه محصول را کاهش دهد. همچنین میتواند توان شرکت را براي دستیابی به ارزش هاي سازمانی تا کلاس جهانی ارتقا دهد. مهندسی همزمان بر اساس خصوصیت هم افزایی تیمی با تجمیع نظرات از بخشهاي مختلف با چند کارکرد شکل میگیرد. مهندسی همزمان توسط شرکت ها از دهه 1980 به عنوان یک رویکرد براي طراحی یک محصول جدید به طور یکپارچه استفاده شده است. 

این روش با روش توسعه سنتی محصول جایگزین می شود که یک فرایند سریالی است که بین هماهنگی هاي کمی بین عملکرد هاي مختلف و فقدان دیدگاه چرخه عمر محصول وجود دارد. مهندسی همزمان1 فرصت ایجاد محصولات جدید را در کوتاه مدت فراهم میکند در حالی که حفظ بالاترین کیفیت با کمترین هزینه است که در نظر گرفته شده براي پاسخگویی به تقاضاي بازار امروز است. در حالی که مزایاي مهندسی همزمان امیدوار کننده است، اجراي مهندسی همزمان آسان نیست.

تحقیقات زیادي در مورد وجود دارد که مشکلات را در طی پیاده سازي مهندسی همزمان شناسایی میکنند که یکی از آن ها در سال 1998 در شرکت X، یکی از صنایع با تکنولوژي بالا در اندونزي، انجام شده است. در آن تحقیق، سطح پیشرفت مهندسی همزمان در شرکت X با استفاده از تجزیه و تحلیل یکپارچه مهندسی2 و فرایند سلسله مراتبی تحلیلی ارزیابی شده است. نتایج نشان می دهد که نقش مدیریت، تغییر فرهنگی و تیم عملکرد متقابل سه عامل هستند که شرایط لازم براي ایجاد سطح تطابق و سازگاري CE را دارند.

متناسب با شرایط رقابتی فعلی در فرآیند توسعه محصول که در آن چندین مورد چرخه حیات باید در نظر گرفته شود، نیاز است محصولاتی با چرخه عمر بیشتر ارائه شود. با یک رویکرد مدیریت ارتباطات میتوان محصول جدید را در چارچوب مدیریت چرخه عمر محصول3 توصیف نمود که امکان طراحی همزمان محصول و برنامه ریزي فرآیندهاي پیچیده را فراهم می کند.

با ایجاد روابط جامع و شناسایی روابط مرتبط در میان چندین مرحله چرخه عمر، می توان طراحی و تدوین محصول را همزمان انجام داد. [5] در مقایسه با روش طراحی متوالی سنتی، مهندسی همزمان یک رویکرد سیستماتیک براي ادغام طراحی همزمان محصولات و فرآیندهاي مربوط به آنها است. براي طراحی یک محصول و فرایند تولید آن به طور همزمان، اطلاعات در مورد ویژگی هاي محصول، نیازهاي تولیدي و خواسته هاي مشتري باید پردازش شود در حالی که طراحی همزمان انجام میشود

رویکرد مهندسی همزمان به طرز چشمگیري تغییر کرده است و زمینه تولید محصولات جدید در بسیاري از شرکتها توسعه یافته است. به همان نسبت که محبوبیت مهندسی همزمان رشد کرده و کاربردهاي آن گوناگونی بیشتري پیدا کرده است، مفاهیم اصلی که مهندسی همزمان را تعریف می کنند، بیشتر و مبهم تر شده است. علاوه بر این، مدیران متوجه شده اند که زمینه هاي مختلف پروژه، شرکت و صنعت ودر اغلب روش هاي سفارشی، مهندسی همزمان ضروري است و این آموزش مفاهیم و روش هایی که براي رویکرد مهندسی همزمان مطرح می شود را روشن می کند. 

مهندسی همزمان در حال افزایش تمایل به پذیرش در صنعت ساخت و ساز است. در حالی که مهندسی همزمان در حال پذیرش است، برخی از پیاده سازي ها توانایی کامل براي کاهش هزینه ها، کاهش زمان و افزایش قابلیت اطمینان و عملکرد براي توسعه محصول ندارند و این به خاطر بخشی از برنامه ریزي ها براي حمایت از پیاده سازي است. این رویکرد که با موفقیت براي بهبود برنامه ریزي اجرایی مهندسی همزمان مورد استفاده قرار گرفته است عمدتا پیش از معرفی مهندسی همزمان به ارزیابی آمادگی سازمان و شرکت کنندگان در زنجیره عرضه آن می پردازد.

مطالعه انجام شده براي مقایسه و مقابله با شیوه هاي تولید فعلی بین دو کشور، استرالیا و مالزي، شیوه هایی را که به طور قابل توجهی بر عملکرد آن ها تاثیر می گذارد، شناسایی می کند. نتایج بر اساس داده هاي جمع آوري شده از نظرسنجی ها با استفاده از پرسشنامه استاندارد در هر دو کشور صورت گرفته است. شواهد نشان می دهد که کیفیت و قابلیت اطمینان محصول، عامل اصلی رقابت براي تولید کنندگان است.[8] تولید کنندگان مالزي در مورد بسیاري از ابعاد کیفیت پیشرفته و شیوه هاي تولید، به ویژه در مدیریت داده هاي محصول، زنجیره هاي عرضه موثر و روابط با تامین کنندگان و مشتریان، پیشرو هستند.

سیستم تولید به هنگام به عنوان سیستمی است که استفاده بهینه از منابع در دسترس، شناخت و پاسخگویی به موقع به خواسته هاي مشتریان در بخش هاي مختلف بازار را به امري امکان پذیر تبدیل کرده است و مورد توجه مدیران قرار دارد. این سیستم به طور فزاینده اي به عنوان یک راه اساسی براي سازمان هاي تولیدي براي افزایش مزیت رقابتی در نظر گرفته می شود. 

مدیران براي بهره مندي از این مزیت رقابتی نیاز به اجراي این سیستم تولیدي دارند. لذا شناسایی معیارهاي موثر در اجراي سیستم تولید به هنگام بر اساس نظر مدیران و متخصصان در واحدهاي جداگانه کارخانجات الکترو کویر یزد و سپس اولویت بندي شاخصهاي موثر با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی - مقایسه زوجی - مورد نظر بوده است

در مقاله اي دیگر بر الزامات سیستم تولید به هنگام و نقش و پیامدهاي تولید به هنگام براي شرکت هاي تولیدي تمرکز شده است. این مقاله 9 مقیاس اندازه گیري قابل اعتماد در مورد شیوه هاي تولید به هنگام براي 46 کارخانه تولید ژاپن را گزارش می دهد .بر اساس مقیاسهاي اندازه گیري شده، اثبات شده است که سیستمهاي تولید به هنگام به بهبود عملکرد رقابتی کمک می کنند و تاثیر زیادي بر موقعیت رقابتی کارخانه تولیدي دارد. مهمتر از همه، تولید به هنگام با دیگر حوزه هاي مدیریت عملیات تعامل دارد. چهارده مقیاس با تولید به هنگام مرتبط است. آن ها به طور مشترك یک سازمان متعهد و هماهنگو با صلاحیت بالاي حل مسئله انسانی را توصیف می کنند.

از دیگر سو در راستاي تحقق تولید به هنگام و در بعد کیفیت بخشی در مقاله اي به پشتوانه نتایج یک مطالعه تجربی راجع به رابطه بین شیوه هاي مدیریت کیفیت و عملکرد رقابتی در شرکتهاي تولیدي ژاپن تحقیق شده است. داده ها از دو نظرسنجی شامل نمونه هاي معمول بیست و هفت شرکت تولیدي ژاپنی در دهه 1990 و 2000 جمع آوري شده اند. تکنیکهاي آماري براي مقایسه میزان بازده اجراي شیوه مدیریت کیفیت و تاثیر آن در ابعاد مختلف عملکرد رقابتی بین دو دوره استفاده شده است .یافته هاي این مطالعه نشان دهنده ثبات و سازگاري مدیریت کیفیت ژاپنی می تواند به عنوان یکی از سلاح هاي استراتژیک براي حفظ مزیت رقابتی شرکت هاي تولیدي ژاپن مورد استفاده قرار گیرد. از بررسی تحقیقات صورت گرفته پیشین چنین بر میآید که مطالعه منسجمی بر روي اندازه گیري میزان تاثیر مهندسی همزمان بر بهبود شاخص هاي سیستم تولید به هنگام صورت نپذیرفته است

در بنگاه هاي کسب و کار استراتژي حداکثر کردن بهره وري اصل انکار ناپذیري است که به صورت بارز به توسعه و تقویت شایستگی می پردازد تا بدین وسیله شرکت بتواند به مزیت رقابتی مطلوبی دست یابد و در سیستم تولید به هنگام شاخص هاي شناخته شده اي وجود دارند که با درجه هاي حساسیت مختلف بر بهبود فرآیند تولید و افزایش بهره وري کمک شایانی می نمایند.

لذا در این مقاله سعی بر آن است که اثرات معنا دار مهندسی همزمان به عنوان یکی از استراتژي هاي نوین مدیریتی در سیستم هاي تولیدي را بر روي واحدهاي خرید و تدارکات، فنی و پروژه ها، ساخت، تعمیر و نگهداري، کیفیت، تحقیق و توسعه و بازاریابی و فروش در سطوح مختلف را مورد کنکاش قرارداده و در همین راستا میزان اثر گذاري مهندسی همزمان بر شاخصهاي اساسی سیستم تولید به هنگام را مورد بررسی و کنکاش قرار خواهیم داد.

.2 پیشینه

در سیستم تولید به هنگام به کارائی تولید، حذف اتلاف ها، کاهش ضایعات در تولید و کاهش موجودي در انبار و سازمان توجه زیادي شده است، موجودي کالا در سازمان باعث اشغال شدن فضا و مکان و درگیر بودن منابع مالی می شود، می توان شعار این سیستم را - تولید اقلام ضروري به میزان مورد نیاز و در زمان لازم - دانست. در این سیستم به کیفیت بالاي محصولات، تحویل به موقع کالا، از طریق حذف مراحل زائد در تولید و کاهش اتلاف منابع توجه بسیاري دارد.

از دیگر سو مهندسی همزمان یک دیدگاه سیستماتیک براي طراحی محصول است که تمام اجزاي چرخه حیات محصول از مرحله ایده تا مرحله مصرف را به طور همزمان در بر می گیرد. CE به طور همزمان، تولید محصول، مراحل ساخت و فرآیندهاي لازم چرخه حیات را مانند حمایت منطقی تعیین می کند. CE به معناي حذف اختیاري یک فاز از فرآیند مهندسی حاضر یا متناوب و یا بخش بالادستی نیست، بلکه طرح مشترکی از ویژگی هاي مطلوب در فازهاي بالاست، تا طراحی مطمئن تر که تحمل ساخت و تنوع در استفاده را با هزینه اي کمتر از طرح متناوب دارد، تولید نماید. [2] از ویژگی هاي عمده مهندسی همزمان می توان به ارتقاء روحیه نوآوري و خلاقیت، سرعت درگیري تامین گنندگان و پیمانکاران در پروژه، هم افزایی و کار تیمی و سازماندهی مطلوب منایع اشاره گرد

لذا بر اساس نتایج یافت شده فوق الذکر، مهندسان طراح محصول، نیاز به آموزش در زمینه فرایندهاي تولید دارند که تعیین جزئیات آن منوط به گستردگی ساختار در شرکت مورد هدف است. کارکنان باید با توجه به نقشهاي جدیدشان در تیمهاي کاري، به فرایندهاي تولید و محصولات، توجه بیشتري کنند. آنها باید بدانند محصولات از آنچه که قبلاً فکر میکردهاند، بسیار پیچیدهترند.

در پژوهش هاي پیشین شناسایی و رتبه بندي شاخص هاي موثر سیستم تولید به هنگام در مقاله نوربخش و همکاران - - 1395، صورت پذیرفته است. از دیگر سو شاخص موثر مهندسی همزمان بر سیستم تولید به هنگام شامل کنترل جریان اطلاعات در مقاله فردریک و همکاران - 2013 - ، شاخص سیستم پشتیبانی و توسعه همزمان محصول در مقاله لیدا و همکاران - 2007 - ، شاخص سیستم یکپارچه مهندسی و تولید همزمان در مقاله کارنیگیش و همکاران - 2015 - ، بررسی اولویت هاي برنامه ریزي و ویژگی هاي محصول مبتنی بر مهندسی همزمان در مقاله مورگان - 1998 - و در نهایت شاخص زنجیره تامین و مهندسی همزمان در مقاله مالیک و همکاران - 2001 - همگی در حوزه هاي تاثیر پذیري از و یا تاثیر گذاري بر عامل ها و متغیرهاي مختلف مورد شناسایی و ارزیابی قرار گرفته اند که در این تحقیق با بهره گیري از شاخصهاي احصا شده در این مقالات منتخب سعی شده است تا میزان اثر گذاري عامل ها و پارامترهاي مهندسی همزمان بر شاخصهاي اساسی و نیز اثر آن بر کلیت روند سیستم تولید به هنگام مورد بررسی و واکاوي قرار گیرد.

.3 روش پژوهش

این تحقیق از نوع توصیفی پیمایشی طولی است. جامعه آماري انتخاب شده در مطالعات این تحقیق 30 نفر از خبرگان شامل 15 نفر خبره دانشگاهی و نیز 15 نفر از صاحب نظران و خبرگان حوزه صنعت و شاغل در واحدهاي منتسب به تولید به ویژه واحد هاي مربوط به تحقیق و توسعه می باشند.. در این تحقیق از آنجا که از سویی متغیر مسقل مهندسی همزمان و از دیگر سو بررسی اثرات آن بر متغیر وابسته سیستم تولید به هنگام را مورد نظر قرار داده است لذا نیاز بود که که شاخص هاي تحت پوشش واحدهاي اصلی این سیستم تولیدي که تاثیر پذیر از مهندسی همزمان می باشند احصاء و در قالب پرسشنامه از خبرگان میزان اثر پذیري آن ها مورد اندازه گیري قرار گیرد.

براي شروع این فرآیند بر اساس نظر خبرگان و نیز از بین مقاله هاي منتخب شاخص هاي اولیه و مرتبط با تولید به هنگام شناسایی و احصاء شده - ارجاع به پیشینه تحقیق - و سپس بر اساس نظر سنجی اولیه شاخص هایی که معناداري و ارتباط ساختاري و منطقی بین متغیرهاي مستقل و وابسته را نداشتند با استفاده از روش توزیع دو جمله اي و بر اساس نظر سنجی خبرگان از چرخه مطالعات حذف و 22 شاخص باقیمانده مجددا در پرسشنامه اي دیگر بر اساس طیف لیکرت مورد نظر سنجی قرار گرفته و با استفاده از آزمون آماري ناپارامتریک فریدمن فرآیند وزن دهی و رتبه بندي آنها در دستور کار قرار گرفته است.

در نهایت 22 شاخص باثیمانده و زیر مجموعه واحدهاي اصلی سیستم هاي تولیدي با رویکرد تولید به هنگام، وزن دهی و رتبه بندي شده و در پایان با میانگین گیري از وزن شاخص ها، واحدهاي اصلی پوشش دهنده آنها نیز رتبه بندي گردیده اند. از آنجا که در این تحقیق شاخص ها از مقالات معتبر احصاء و بر اساس نظر خبرگان تعدیل گردیده است و نیز از ابزار پرسشنامه با تحلیل توابع دوجمله اي و آزمون آماري ناپارامتریک فریدمن استفاده گردیده است لذا ابزار و محتوا بر روائی و پایائی مورد نیاز استوار میباشد. بر اساس شرح تفصیلی فوق، به طور خلاصه و به صورت گام بندي شده فرآیند پژوهش در این مقاله به ترتیب و به شرح ذیل می باشد :

•    احصاي شاخص ها و عامل هاي اثر گذار و اثر پذیر مورد نظر در تحقیق از مقاله هاي منتخب - مورد اشاره در پیشینه تحقیق -

•    نظر سنجی اولیه از جامعه نمونه - خبرگان - و حذف شاخص هایی که معناداري و ارتباط ساختاري و منطقی بین متغیرهاي مستقل و وابسته مورد نظر در تحقیق را نداشتند با استفاده از روش آزمون آماري دو جمله اي

•    طراحی و توزیع پرسشنامه بر مبناي طیف لیکرت جهت نظر سنجی ثانویه از جامعه نمونه - خبرگان - در جهت وزن دهی به شاخص هاي تایید شده در نظر سنجی اولیه

•    رتبه بندي شاخص ها بر اساس وزن هاي احصاء شده در نظر سنجی ثانویه با استفاده از روش آماري ناپارامتریک آزمون فریدمن