بخشی از مقاله
چکیده
دریاچه زریوار یکی از اکوسیستم های آبی بی همتا در استان کردستان و حتی از حیث موقعیت اکولوژیک بی نظیر در غرب کشور است که به سبب قرار گیری در رویشگاه جنگلی زاگرس و مطلوبیت عوامل رویشگاهی، در برگیرنده تنوع اکوسیستمی و گونه ای بالا است. چنین تنوعی نشان دهنده تنوع زنجیره های غذایی و گستردگی شبکه غذایی در این دریاچه است.
در این بررسی در راستای شناخت منابع زیستی تالاب زریوار واقع در شهرستان مریوان در استان کردستان، با توجه به اهمیت زیست محیطی دریاچه زریوار گونه های گیاهی آبزی این تالاب بر اساس چهار طبقه گیاهان بن در آب، گیاهان غوطه ور در آب، گیاهان برگ شناور و گیاهان شناور در آب معرفی گردید.
در این مطالعه برای شناخت اجتماعات تالابی دریاچه زریوار از روش بررسی اسناد و مدارک، جمع آوری آمار و اطلاعات موجود و بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - و سیستم موقعیت یاب جغرافیایی - GPS - استفاده گردید. در مجموع 26 گونه آبزی در دریاچه مورد مطالعه شناسایی گردید. این موضوع نشان دهنده ظرفیت تولید بالا در این دریاچه کوهستانی و شاخصی برای برقراری تعادل منابع بیوفیزیکی در این دریاچه است. همچنین گسترش وسیع و زیاد گیاهان آبزی معرف تولید اولیه بالا در این اکوسیستم بیهمتا در منطقه و پایداری فرایندهای اکولوژیک در منطقه میباشد.
مقدمه
منابع طبیعی هر کشور به عنوان ذخائر بالقوه و پویای تولید، در شرایط مکانی و زمانی مختلف، بستر کارکردهای اقتصادی متفاوتی را فراهم می آورند، که پایداری بهره برداری از توان اقتصادی آن ها در تولید، مستلزم شناخت بوم سازگان و درک روابط میان اجزاء زنده و غیرزنده آن است. اکوسیستم های آبی کشور، به ویژه تالاب ها و دریاچههای درون سرزمینی و رودخانه ها علاوه بر کارکرد یاد شده، از آن جهت که این سرزمین در کمربند خشک نیمکره شمالی واقع و همواره با محدودیت های ناشی از کم آبی دست به گریبان بوده است، اهمیت و توجه بیشتری را میطلبند. لذا رویکرد زیست محیطی در مدیریت و بهره برداری از توان تولیدی اکوسیستم های آبی در کشور، امروزه به امری گریزناپذیر بدل شده است.
بی تردید از دست رفتن هر اکوسیستم آبی در هر سطح و حجم، به معنای از دست دادن یک شبکه غذایی است که برخی از حلقه های آن می تواند جایگاه گونه ای باشد که همتایی در منطقه نداشته و این فقدان به معنای حذف یک ذخیره ژنی و گنجینه ناگشوده و خدمات آن به انسان میباشد
در همین راستا برای اعمال مدیریت محیط زیستی، شناخت اجزاء و فرایندهای زنده و غیر زنده در محیط های طبیعی ضروری است. در این مطالعه سعی شد با معرفی ویژگی های جغرافیایی دریاچه زریوار و اهمیت زیست محیطی آن، با توجه به اهمیتی که پوشش گیاهی در پویایی فرایندهای حیاتی محیط های تالابی دارد، گیاهان تالابی دریاچه زریوار از دیدگاه زیست محیطی معرفی گردد. در این مطالعه برای شناخت اجتماعات تالابی دریاچه زریوار از روش بررسی اسناد و مدارک، جمع آوری آمار و اطلاعات موجود و بهرهگیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - و سیستم موقعیت یاب جغرافیایی - GPS - استفاده گردید.
ویژگیهای جغرافیایی دریاچه زریوار
دریاچه زریوار1 که به نام »دریاچه مریوان« نیز معروف است، تنها پهنه آبی طبیعی و مهم ترین اکوسیستم آبی در استان کردستان است، که در 5 کیلومتری شمال غرب شهر مریوان قرار دارد. تاریخچه پیدایش این دریاچه در فولکوریک مردم منطقه به حدود یک هزار سال پیش بازمیگردد و برای آن افسانهای رایج است. این دریاچه به سبب فرسایش شدید تشکیلات زمین شناسی منطقه و وجود گسل پدید آمده است که به علت لایه های سست در این حوزه و ته نشین شدن آن به تدریج بستر حوضه پایین آمده، زمینه زهکشی و جمع آوری آب را فراهم آورده است. دریاچه زریوار بر اساس بیشترین محدوده گسترش عرصههای تالابی خود در چهار گوش مختصات جغرافیایی 35 درجه و 30 دقیقه و 36 ثانیه تا 35 درجه و 35 دقیقه و 24 ثانیه عرض شمالی و 46 درجه و 6 دقیقه تا 46 درجه و 9 دقیقه طول شرقی واقع شده است.
دریاچه با توجه به آرایش ارتفاعات غربی و شرقی و کاسه تجمع آب و رسوبات فرسایشی رودخانه دره تفی لوبیایی شکل است که قوس آن به سمت غرب قرار دارد. حداکثر طول دریاچه 4/8 کیلومتر - با رویش های مرتبط 8/7 کیلومتر - و حداکثر عرض آن 2/1 کیلومتر با پوشش حاشیه 4/4 کیلومتر است. عمق دریاچه نیز بین 2 تا 7 متر در تغییر میباشد. تپه ماهورهایی که بین کوه های قوم جان وگزسام در شمال دریاچه وجود دارد، حوضه دریاچه زریوار را از قزلچه جدا می کند.
از ارتفاعات عمده اطراف دریاچه میتوان به قولی جان، پیسران، قبلهقوس و گردرش در شرق، کوههای گزسالی، قوچلو، گناو و ونگور در غرب و کوه میرحاجی در جنوب دریاچه اشاره کرد. این دریاچه آب شیرین در ارتفاع 1284 متری از سطح آب های آزاد قرار دارد و آب باران، رودخانه های فصلی و چشمه های کف جوش مرتبط به سفره های آب زیرزمینی منابع تغذیه کننده آن هستند - مهندسین مشاور آبزی گستر، مطالعات لیمنولوژی، . - 1383 برای تشریح بهتر وضعیت فضایی دریاچه، موقعیت سه بعدی عوارض توپوگرافیک این محدوده بر پایه تلفیق اطلاعات ماهواره ای محدوده مورد مطالعه و اطلاعات استخراج شده از نقشه توپوگرافی، در نقشه شماره 1 تصویر شده است.
-1 زریوار به معنی سبزگون، واژهای که در فارسی باستان معنای سبز و خرم دارد. همچنین این نام در زبان کردی یعنی زمینی که آب آن را فراگرفته است.
نقشه :1 موقعیت سه بعدی دریاچه زیوار
اهمیت زیست محیطی دریاچه
دریاچه زریوار یکی از اکوسیستم های آبی بی همتا در استان کردستان و حتی از حیث موقعیت اکولوژیک بی نظیر در غرب کشور است که به سبب قرار گیری در رویشگاه جنگلی زاگرس و مطلوبیت عوامل رویشگاهی دربرگیرنده تنوع اکوسیستمی و گونه ای بالا است. چنین تنوعی نشان دهنده تنوع زنجیره های غذایی و گستردگی شبکه غذایی در این دریاچه است.
بوی آب دریاچه کاملاً عادی و طبیعی است و هیچ بوی دیگری که نشان دهنده تصاعد گازهای حاصل از فعل و انفعالات شیمیایی باشد به مشام نمی خورد. رنگ آب در اغلب اوقات سبز فام و مایل به قهوهای بسیار کمرنگ است. میانگین خروجی آب دریاچه زریوار حدود 1/2 متر مکعب در ثانیه و میزان تبخیر سالانه از سطح آن حدود 16/2 میلیون متر مکعب برآورد شده است. سرریز آب دریاچه از قسمت جنوبی به نام رودخانه زریوار یا رودخانه مریوان خارج میشود. زریوار به عنوان یک اکوسیستم آبی از منظر زیست محیطی واجد اهمیت و ارزشهای زیر است:
- زریوار تنها دریاچه طبیعی در قلب ارتفاعات زاگرس در استان کردستان است که از جبهههای غرب، شرق و شمال با ارتفاعات پوشیده از جنگل احاطه شده است.
- پیرامون دریاچه زریوار را نوار انبوه و متراکمی از گیاهان آبزی طبیعی فراگرفته است که مانع از پیشروی کاربری های انسانی به حریم دریاچه است و همچون یک بیوفیلتر زیستمندان پهنه آبی دریاچه را مراقبت میکند.
- این دریاچه یک ذخیره گاه طبیعی ژنتیکی برای انواع گیاهان و جانوران آبزی و کنار آبزی محسوب می شود، که از زمان های طولانی سبب تعادل بوم شناختی در منطقه بوده اند. همچنین از آنجا که منشأ اصلی آب تأمین کننده این دریاچه چشمه های کف جوش است، این دریاچه کمتر تحت تأثیر گونه های انتقال یافته از حوضه آبریز خود است و گونههای آن میتواند از نظر منشأ ژنتیکی، اختصاصات محلی و انحصاری داشته باشند.
