بخشی از مقاله
چکیده
با گذر از عصر صنعت و ورود به عصر اطلاعات، ظهور فناوری اطلاعات، بسیار بر کارآفرینی و کسب و کارهای خدماتی ارائه شده از سوی بنگاهها تأثیرگذار بوده است. این تأثیر شامل بهبود کسب و کارها و خدمات آنها تا تغییر شکل کسب و کارها و حتی ایجاد کسب و کارها و توسعه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات میباشد.
یکی از مسائلی که در این راستا اهمیت ویژهای مییابد، استفاده از مدلها و چارچوبهای مناسب برای راهاندازی کسب و کارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و توجه به الگوی توسعه اسلامی-ایرانی جهت در نظر گرفتن ضرورتها و مبانی اسلامی و فرهنگی در آنهاست. لذا در مرحله اول بومیسازی مدلهای موجود، شناخت و استخراج مبانی این مدلها و نیز مبانی و خطمشیهای فرهنگی و اسلامی لازم و ضروری است. در این مقاله با بررسی کسب و کارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات، به بررسی مدلهای مناسب در ایران برای طراحی کسب و کارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات جهت ارائه و توسعه خدمات جدید و متنوع پرداخته شده است.
مقدمه
اهمیت روزافزون بخش خدمات در اواسط دهه 1930 این بخش را به عنوان سومین بخش اقتصادی قرارداده که همین امر مقدمهای برای ورود آن به حسابهای ملی طی دهههای1960و1970 میلادی و نیز رواج اصطلاحاتی نظیر "انقلاب خدمات"5، "اقتصاد جدید خدمات"6، "دولت ما بعد صنعتی"7 شد. اهمیت یافتن بخش خدمات به دو دلیل می باشد: اولا سهم ارزش افزوده در فعالیتهای اقتصادی - در حال حاضر تقریبا 60 درصد تولید ناخالص ملی و فرصتهای شغلی کشورهای پیشرفته از رهگذر خدمات تامین میگردد - .ثانیاً خدمات، کشف ارتباط "خدمات" با فرآیند تولید و توسعه اقتصادی میباشد.
یکی از نقشهای عمدهای که خدمات در فرآیند صنعت ایفا میکند موضوع "خدمات تولیدی" میباشد. این نوع خدمات در رقابتپذیر نمودن تولید کالاها نقش بسزایی داشته که خدمات بالا دستی - نظیر تحقیقات، مشاورهای و مهندسی و... - و خدمات پایین دستی - نظیر بازاریابی، بستهبندی و... - را شامل میشود. سهم خدمات از فعالیتهای اقتصادی در بخش مهمی از اقتصاد جهان و از جمله کشورهای توسعه نیافته در حال گسترش است. سهم بخش خدمات از کل اقتصاد کشورها در کشورهای در حال توسعه از 39 درصد کشوری مانند نیجریه تا 89 درصد تولید ناخالص داخلی در هنگکنگ متغیر است.
کل بخش خدمات کشورهای در حال توسعه سهمی معادل 45 درصد تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. با توجه به اهمیت توسعه خدمات در کشورهای در حال توسعه و نیز ضرورت توجه به بخش خدمات در دستیابی به اهداف توسعه، لازم است تا الگوهای صحیح و مناسب، بنحوی که با شرایط فرهنگی، اجتماعی و مبانی اسلامی متناسب باشد، طراحی و ارائه گردد. پیش از ورود به بحث کسب و کارهای خدماتی مبتنی بر فناوری اطلاعات و توسعه آن و التزام توجه به ضرورتهای الگوی توسعه ایرانی - اسلامی لازم بوده تا قدری مفهوم توسعه و کسب و کار الکترونیکی مورد بررسی قرار گیرد تا بدین طریق بهتر بتوان ضرورتهای توسعه کسب و کار مبتنی بر فناوری اطلاعات براساس الگوی فوق را تشخیص و در راهبردهای اجرایی لحاظ نمود .
هنگامی که ازتوسعه امری صحبت میکنیم، سه مفهوم را مد نظر داریم: -1 وضعیت فعلی امر، -2 وضعیت مطلوب آن و -3 مسیرحرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب. لذا برای شناخت وضعیت موجود و مطلوب و طراحی فرایندهای مربوطه جهت نیل از وضعیت موجود به وضع مطلوب، بایستی در ابتدا مدلها و چارچوبهای حاضر که کسب و کارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات بر اساس آنها طراحی و شکل یافتهاند بررسی شده و با توجه به شرایط حاضر و ضروتهای توسعه و آینده مطلوب، چارچوب و فرایندهای لازم جهت دستیابی به الگوی مناسب توسعه کسب و کار مبتنی بر فناوری اطلاعات جهت ارائه خدمات جدید استخراج گردد.
تعریف مدل کسب و کار الکترونیکی
با وجود بحثهای فراوان در حوزهی مدلهای کسب وکار، هنوز حوزهی کسب و کار الکترونیکی به خوبی شناخته شده نیست . - 1 - مشاوران، مدیران اجرایی، محققان و روزنامه نگاران عبارت مدل کسب و کار را ناصحیح به کار میبرند ولی تعریف دقیقی از منظورشان از به کار بردن این عبارت را ارائه نمیکنند لذا این موجب از دست رفتن اعتبار این مفهوم شده است
ماهادوان - 2000 - 1 بیان میکند که مدل کسب و کار آمیزهای از سه جریان است: ارزش، درآمد و لجستیک
✓ جریان ارزش: مربوط به ارزش ارائه شده به مشتریان، فروشندگان و بازارسازهاست.
✓ جریان درآمدی: نحوهی کسب درآمد برای سازمانها را مشخص میکند.
✓ جریان لجستیک: مربوط به چگونگی تأثیر مسائل زنجیرهی تأمین بر سازمانهای درگیر در آن میباشد.
تیمرز - 1999 - مدل کسب و کار را این گونه تعریف میکند: یک معماری برای محصول، خدمت و جریان اطلاعات که در آن شرحی از منبع درآمدی، بازیگران درگیر و نقش آنها و مزایایی که برای هر کدام وجوددارد، ارائه میشود
یک مدل کسب و کار ترکیبی است از اجزا، رابطهها و واکنشها. اجزا عواملی مثل حوزهی مشتری، حوزهی محصول/خدمت، ارزش مشتری، قیمتگذاری، منبع درآمدی، فعالیتهای مرتبط، پیادهسازی، قابلیتهای شرکت و پایداری است. رابطهها وقتی وجود دارد که یک فعالیت روی فعالیت دیگر برحسب اثربخشی قیمت و تعادل بین عوامل اثر بگذارد و برای رسیدن به بهترین مزیت رقابتی، بهینهسازی جستجو میشود. واکنشها نشان دهندهی عکسالعمل یا ایجاد تغییر در یک شرکت برای به دست آوردن مزیت رقابتی جدید یا نگهداری آن است و یا اینکه یک مزیت رقابتی پایدار داشته و در طولانی مدت، بهتر از رقیبانش عمل کند
آستروالدر - 2002 - 1 یک آنتولوژی - هستی شناسی - مدل کسب و کار الکترونیکی ارائه نموده که در آن تعریفی دقیق از مسائل کسب و کار الکترونیکی و ارتباط بین آنها در مدل کسب و کار شرکت وجود دارد. این آنتولوژی روی چهار جنبهی اصلی سازمان متمرکز شده است :
1. نوآوری محصول؛
2. مدیریت زیرساختها؛
3. ارتباط با مشتری؛
4. مسائل مالی.
از اینرو مدل کسب و کار الکترونیکی را به این صورت تعریف میکند: توصیفی است از ارزشی که یک شرکت به یک یا چند بخش از مشتریان ارائه میدهد. طرحی است از شرکت و شبکه همکاران آن برای ایجاد، بازاریابی و تحویل ارزش و سرمایههای ارتباطی به منظور ایجاد جریاناتی که منجر به کسب درآمدهای مثبت - سود - و باثبات میشوند.
دستهبندی مدلهای کسب و کار الکترونیکی
تعدادی از نویسندهها طبقهبندیهایی از مدلهای کسب و کار ارائه کردهاند، یعنی مدلهای کسب و کار را با استفاده از تعدادی از خصوصیات مشترک آنها در دستههای مختلف قرار دادهاند. واضح است که مدلهای ارائهشده، با هم همپوشانی دارند. شاید یکی از بهترین دستهبندیهای ارائه شده و تعریف مدلهای کسب و کار، مربوط به تیمرز - 4 - است. آقای تیمرز 11 مدل کسب و کار الکترونیک را شناسایی کرده و آنها را با توجه به درجهی نوآوری و یکپارچه سازی کارکردها، دستهبندی کرده است. چارچوب ارائه شده توسط تیمرز در شکل زیر آمده است.
