بخشی از مقاله
چکیده
بدون شک یکی از مهمترین دغدغه های هر مکتب و نظام فکری که برای اداره زندگی بشری ادعای داشتن برنامه و نظریه دارد، مسائل و موضوعات اقتصادی است. اسلام، تکامل یافته ترین دین الهی همچون سایر ادیان الهی خود را محدود و منحصر در عبادات نکرده و شامل دستورات و چارچوب هایی است که انسان برای سامان بخشیدن به زندگی مادی خود نیازمند است. مقاله حاضر با بررسی مفهوم کسب و کار حلال و موضوعات مرتبط با آن درصدد ارائه الگوی کسب وکار حلال از منظر امیرالمؤمنین، حضرت علی - ع - است.
لذا پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از مدل سه شاخگی Model3C - - ، به بررسی توصیفی-تحلیلی اهداف و شاخص های کسب و کار در سه شاخه رفتاری، ساختاری وزمینه ای در پرتو فرمایشات مولای متقیان امام علی - ع - بپردازد؛ لذا در این پژوهش ابتدا به روش تحلیل مضمون، شاخص کسب و کار حلال در پرتو رهنمودهای امام علی علیه السلام مورد شناسایی قرار گرفتند؛ چندین مرتبه مورد تحلیل و بازبینی قرار MAXQDA سپس کدهای اولیه با استفاده از نرم افزار گرفت و در نهایت با تحلیل متون و گردآوری اطلاعات، مدلی از کسب و کار حلال منطبق با فرمایشات امام علی - ع - ارایه گردید.
مقدمه
انسان برای شکوفایی استعدادهای درونی خویش و رسیدن به آرمان های خود، ناگزیر است که از مرحله فکر به مرحله عمل گام نهد؛ زیرا اندیشه صرف خیر موجب تحقق آن نخواهد بود، بلکه عامل اصلی و اساسی در تحقق آن، کار و کوشش است لذا کار و تلاش در عرصه اقتصادای مسئلهای است که از آغاز تاریخ بشر همواره مورد توجه او بوده است.
از زمانی که بشر در گستره زمین پا به عرصه وجود نهاد و به برقراری رابطه با محیط و اطرافیان و تشکیل خانواده و جامعه و طلب ثبات و آرامش پرداخت، میل به بقا و تلاش و کار برای دستیابی به زندگی بهتر نیز با او همراه بوده است - پرچم،. - 22:1391 از این رو ادیان و شرایع الهی آمدند تا به انسان یادآوری کنند که او توانایی پشت سرنهادن مشکلات را برای ساختن جامعه ای آباد دارد و همچنین او را تشویق نمایند تا از موانع موجود در راه ساختن جهانی بهتر بگذرد.
این واقعیت همواره برای انسان مورد تأکید بوده که خداوند متعال انسان را بیهوده و مهمل به حال خود را رها نکرده در آیین اسلام، درآمدهای مشروع و کسب و کار و اموال حلال، جایگاه ویژه ای داشته و قرآن مجید آن را مایه قوام و هستی شخص و جامعه و مایه زینت و آرامش در زندگی این دنیا می خواند؛ آنجا که می فرماید :ولاتوتواالسفهاء اموالکم التی جعل االله لکم قیاما... و در جای دیگری می فرماید: المال و البنون زینه الحیاه الدنیا.... قرآن افراد متمکن را که از طریق مشروع اموالی به دست آورده اند، افراد خوب معرفی می کند و اساسا داشتن مال و تمکن مادی را نوعی امداد الهی به حساب آورده و عنایت و تفضل معبود را در حق بندگان خدا بیان می کند.
نظام اقتصادی اسلام هم که توجه به سعادت انسان را هدف اصلی خود می داند، استفاده عاقلانه از منابع طبیعی و امکانات خدادادی را در راه نیل به هدف مقدس خویش، مورد تاکید قرار داده است. قرآن مجید می فرماید:» بهره خویش از دنیا را فراموش نکن و همچنان کهخداوند به تو احسان کرد تو هم به مردمان نیکی کن و تباهی مکن که خداوند تبهکاران را دوست نمی دارد« - قرآن کریم سوره ققص آیه . - 78
حضرت علی - ع - نیز در نهج البلاغه میفرمایند »:دنیا سرای راستی است برای آن کس که گفتارش را باور دارد؛ خانه تندرستی است برای آن کس که واقعیت آن را دریابد؛ جهان بی نیازی است برای آن کس که از آن توشه برگیرد؛ سرای پند است برایپندگیران؛ پرستشگاه دوستان خدا و نمازخانه و مصلای فرشتگان خدا، فرودگاه وحی خدا و بازار سوداگری دوستان خداست که از آن رحمت خدا رابه دست می آورند و بهشت جاوید را برمی گزینند - «نهج البلاغه خطبه . - 126
بنابراین در مییابیم که دنیا پیش درآمد آخرت است و این دو هرگز از هم جدایی ندارند؛ لذا تا در دنیا نکوشیم و تلاش شایسته نکنیم در سرای دیگر سودی و حیاتی نخواهیم داشت. از این رو پژوهشگران برآنند تا با ارائه مدل علوی کسب و کار که هم دربرگیرنده جنبه های مادی و اقتصادی است و هم از حیث دینی و بومی با فرهنگ اسلامی و ملی جامعه همخوانی دارد، گامی هرچند کوچک در راستای تحقق الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت بردارند.
مبانی نظری پژوهش
با مروری بر ادبیات موضوعی ارائه شده در خصوص مدلهای کسب و کار، مشاهده می شود که تعاریف بسیار زیادی در خصوص این مفهوم ارائه شده است. شروع هر یک از تعاریف ارائه شده، اشاره به مفاهیمی نظیری منطق، درک، سیستم، الگو، شرح و مواردی از این دست داشته است. آفوا و تاچی - - 2001، مدل کسب و کا را روشی که یک شرکت به ساخت و و کار را می پردازد تا از آن طریق استفاده از منابع خود بتواند ارزشی بهتر نسبت به رقبای خود را به مشتریانش ارائه دهد، در نظر می گیرند - آفو،. - 182:2003 پتروویک، کیتل و تکستن - - 2001، مدل کسب و کار را شرح منطق یک سیستم کسب و کار برای ایجاد ارزش که تحت نفوذ فرایندهای واقعی قرار دارد، تعریف کرده اند - پتروویک2،. - 78:2001 از نظر
استوروالدر مدل کسب و کار شامل چهار بخش محصول، اینترفیس مشتری، مدیریت زیرساختار و منابع مالی است. وی همچنین برای هریک از این عناصر اجزایی را برمی شمارد - استروالدر1،. - 37:2004 فابر و همکارانش چارچوبی را برای طراحی مدل کسب و کار ارائه نموده اند. در این چارچوب، مساله اصلی که مورد توجه قرار گرفته این فرض است که با توجه به تغییرات رو به گسترش محیط، طراحی مدلهای کسب و کار در حال پیچیده تر شدن است.
- فابر2،. - 99:2003 امرال ساوی - - 2003، در الگوی خود بنام VISOR تلاش نموده با هماهنگ کردن عناصر الگو بیشترین ارزش ممکن را به منظور برآورده نمودن آرزوها و نیازهای کاربران تا بالاترین حد ممکن فراهم نماید و از سویی دیگر بتواند هزینه های واقعی محسوس و نامحسوس، ارائه این خدمات را تا آخرین حد ممکن کاهش دهد - بوومن3،. - 4:2007 بومن، هاکر و دی واس - - 2007، در الگوی خود با عنوان FBBM، با تمرکز بر حوزه های خدماتی، نوع کار گروهی، محتوا و مسائل مربوط به آن به طراحی مدل کسب و کار می پردازد. این الگو روشی جامع و عملی برای طراحی مدل های کسب و کار شبکه های ارزش پیچیدهای است که به ارائه خدمات میپردازند.
در پژوهش حاضر، عطف به عدم وجود الگویی جامع بر مبنای رویکرد دینی محققان با استفاده از مدل سه شاخگی در طبقه بندی مدل ها به ارائه مدل کسب و کار علوی پرداخته اند. مدل سه شاخگی در طبقه بندی مد لها، از نوع مد لهای منطقی به حساب می آید و می توان بسیاری از مفاهیم، رویدادها و پدیده های فراگیر را در قالب این مدل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر این اساس، عوامل ایجاد کننده یک مساله در قالب سه دسته از عوامل - عوامل رفتاری، عوامل ساختاری و عوامل زمینه ای - مورد بررسی قرار می گیرند. چارچوب مفهومی این پژوهش براساس این مدل ساختار یافته است.
مرور ادبیات پژوهش
بررسی سرشت و حقیقت انسان و ابعاد وجودی او، از موضوعاتی است که همواره مورد توجه عالمان دین، فیلسوفان و روانشناسان بوده است. عالمان دین، اخلاق، عرفان و فلسفه به فراخور تخصص خود به بررسی جایگاه انسان همت گماشته اند. آنچه که بدون هیچ شکی می توان درباره انسان گفت، این است که انسان، موجودی دو بعدی است که یک بعد، همان جنبه مادی آن و دیگری بعد معنوی او است.
بی گمان انسان تنها با تقویت بعد مادی خویش و مهمل گذاشتن بعد معنوی اش، خویشتن را به سوی غفلت، پستی و ضلالت می کشاند؛ ولی اگر در کنار بعد مادی، به جنبه معنوی نیز توجه کامل کند و به تصفیه و تهذیب روح و نفس بپردازد و بالاخره به تکامل آن بیندیشد، به مرحله انسانیت حرکت کرده و راه کمال را طی می کند، تا جایی که می تواند انسان کامل شده و سلطان جهان زمینی وخلیفه خدا قرار گیرد. رزق حلال از جمله مقولاتی است که مورد اهتمام دین مبین اسلام می باشد.
