بخشی از مقاله
چکیده:
کاشان،وامدار آثار با ارزش تاریخی و فرهنگی متعددی می باشد که تاکنون به بسیاری از آن ها پرداخته شده است.با این حال اثار زیادی نیز وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته اند.شهر زیرزمینی اویی یکی از این آثار است که در نوش آباد قرار دارد این بنا نسبت به دیگر آثار معماری شهر دارای ویژگی شاخص و قابل توجهی است و جایگاه خاصی در فرهنگ و تاریخ عامه مردم کاشان به ویژه در قدیم داشته است که این امر ارزش بررسی وتحلیل این اثر را نشان می دهد.در این مقاله به بررسی ویژگی های تاریخی-فرهنگی و عناصر معماری-کالبدی آن پرداخته می شود.
مقدمه:
همانطور که گفته شد ایران،با وسعتی پهناور و پیشینه ای کهن،در طول تاریخ فراز و نشیب بسیاری راتجربه کرده است.اقلیم متنوع ایران باعث تولد گونه های مختلف و بکری از معماری شده که در طول زمان و در ترکیب با فرهنگ ها و سنن گوناگون صاحب شخصیت شده اند.معماری که بر پایه رفاه و آرامش در عین امنیت برای آدمی بوده است.از آنجا که مناطقی از ایران به دلیل موقعیت خواص جغرافیایی و دارا بودن منابع طبیعی ،مورد توجه و دست درازی دیگر اقوام بوده است.پس شاهد خلق تفکری محافظ کارانه در معماری هستیم که ب در نظر گرفتن شرایط محیطی و اقلیم منطقه و آداب و رسوم نیاکانشان بوجود آمده است.
آثار معماری و تاریخی کاشان بسیار غنی می باشد و تا کنون به بسیاری از آنها پرداخته شده است.در حال حاضر علاوه بر پیشینه هنری و ادبی خود دارای جایگاه سیاسی و تجاری هم تلقی می شودعمده پژوهش های صورت پذیرفته تا کنون بیشتر متوجه تحلیل و یا توصیف آثار مهم و چشمگیر این شهر بوده است.با این حال برخی آثار وجود دارند که کمتر بدان پرداخته شده است و بکر مانده اند.یکی از این بناهای بکرمعماری دستکند اویی می باشد. که این بنا نسبت به دیگر آثار معماری دارای معماری شاخص و قابل توجهی است.
اعتقادات و باورهایی که نسبت به این بنا در نزد توده مردم عادی شهر به ویژه در گذشته حاکم بوده است ارزش بررسی و تحلیل این اثر نشان می دهد.هر چند این مقاله قصد شناساندن،ارزش گذاری و بررسی اعتقادات و میزان درستی و نادرستی آن ها را دارد ولی بی شک برخی از باورهایی که در گذشته مرسوم بوده است خود ریشه عمیق تری دارد که از حوزه نفوذ این نوشتار خارج است.در این مقاله به بررسی ویژگی های تاریخی-فرهنگی و عناصر معماری -کالبدی آن پرداخته می شود.
روش تحقیق:
در این نوشتار از راهبرد تفسیری -تاریخی در رویکردی استنتاجی استفاده شده است از انجا که اطلاعات موجود در زمینه باستان شناسی این اثر وجود نداشته یا حداقل نگارندگان اثری از آن نیافتند،عمده داده های این پژوهش از دو حوزه تامین گردیده است.بخشی ار اطلاعات از متون تاریخی،سفرنامه ها،اسناد ثبت شده و توصیفات صاحب نظران بدست آمده است.بخش دیگری از اطلاعات نیز حاصل پیمایش و بررسی وضع موجود است.اسناد تصویری شامل تصاویر،نقشه ها و تحلیل ها نیز توسط نگارندگان تهیه شده است.
جایگاه جغرافیایی شهر نوش آباد: شهر نوش آباد در اسناد مکتوب: شهر نوش آباد نه به سبب ویژگی های معماری آن،بلکه بیشتر به سبب جایگاه آن در فرهنگ و تمدن عامه مردم نوش آباد در برخی نوشته های باقی مانده از صاحب نظران و پژوهش گران فرهنگ و تمدن مورد توجه قرار گرفته است.از این روی اطلاعات و روایتهای موجود عمدتا مبتنی بر حدیثات است و اسناد پژوهشی و داده های باستان شناسی کافی برای اظهارنظر درباره تاریخ و تحولات آن موجود نیست.
وجه تسمیه:
در متون قرن سوم،چهارم و ششم هجری از این شهر به عنوان انوشاباد یاد شده است.نام نوش اباد آنچنان که در لغت نامه دهخدا درج شده است انوشا به معنای دین گبران و زرتشتیان است و انوشه به معنای خوشی و خرمی است. - مشهدی نوش آبادی- - 1378 در مورد وجه تسمیه نوش آباد قول معتبری وجود دارد که ما را از تکیه بر معنای لغوی آن باز می دارد.
این وجه تسمه با سابقه تاریخی نوش آباد و اینکه در صدر اسلام نیز منزلگاه های ری و اصفهان بوده،سازگار است.این وجه تسمیه در تاریخ قم اینچنین آمده است: - انوشآباد،این دیه را از بهر آن بدین نام کردند که یکی از اسکاره - ساسانیان - بدان ناحیت بگذشت به چشمه ای که آنجاست فرود آمد و آن چشمه و موضع را خوش یافت بفرمود تا به آنجا دیهی بنا نهادند و انوشآباد نام کردند - این قول تاریخی با باور عامیانه مردم سازگار است.
در کتاب آثار تاریخی کاشان و نطنز دراین مورد آمده است: - این خاطره تاریخی را علاوه بر آنکه نسلهای متوالی مردم آنجا سینه به سینه بازگو کرده اند،جایگاه فرود آمدن و اقامتگاه شاهنشاه ساسانی در نزدیکی چشمه قدیمی قریه به نام تختگاه انوشیروان معروف بوده و اکنون هم آنجا را تخت گاه و چهارراه تخت می گوین - - نراقی- - 1351در هر صورت انوشآباد در قرون اخیر به سبب سنگینی تلفظ به نوش آباد تغییر نام یافته است. - مشهدی نوش آبادی- - 1378
شناخت تاریخ نوش آباد: الف - نوش آباد سکنای مردم سیلک تپه های سیلک کاشان بعنوان نخستین خاستگاه های تمدن بشری در دشت محسوب می شود.به دنبال تحقیقات پروفسور گریشمن مشخص شد در این منطقه از هزاره پنجم قبل از میلاد تمدن سیلک رویش خود را آغاز کرده و همپای دیگر سرزمین ها به پیشرفت قابل توجهی دست یافته است.
سرانجام این تمدن در اواسط هزاره اول قبل از میلاد به دست اشوریان نابود شد. - گریشمن - 13-ساکنان رانده شده از سیلک که شهر آنها ویران و دستخوش حریق شده بود برای اسکان و زندگی به جلگه ها و چشمه سارهای اطراف پناه آوردند از جمله جلگه و شمه سار نوش آباد بود.صاحب تایخ قم از وجود چشمه از دوران باستان در نوش آباد خبر میدهد.
ب - دوره ساسانی
در مورد ورود پادشاه ساسانی به نوش آباد در بخش وجه تسمیه سخن گفته شد که در این جا نیاز به بازگویی نیست .اما باید افزود که گذر پادشاه ساسانی از نوش آباد و ساختن دیه در تاریخ قم بدان اشاره شده است نمی واند بدون پیشینه زندگی در انجا باشد و همچنین ساختن دیه توسط پادشاه ساسانی نمی تواند خالی از اغرض سیاسی و نظامی باشد.جالب است بدانیم که در تذکره های زیارات نوش آباد و همچنین تذکره امامزاده محمد هلال آران از نوش آباد بعنوان دارالخلافه انوشیروان ،دارالملک انوشیروان،پایتخت خاقان انوشیروان و شهر انوشیروان یاد شده است.
