بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عوامل افزایش توانمندی زبان بهرهگیری از واژگان و اصطلاحاتی است که در زبان شفاهی به کار میرود. گاهی این اصطلاحات در همان سطح زبان شفاهی باقی میماند و گاه نیز به شیوههای گوناگون وارد متون مکتوب و فرهنگ لغات میشود. این گونه از کلمات که واژهها و اصطلاحات عامیانه یا کوچهبازاری نامیده میشود، در زبان فارسی کاربرد فراوان دارد. اگرچه فرهیختگان جامعه از بیان این گونه از زبان پرهیز میکنند،. این کلمات در گفتوگوی روزمره اقشار مختلف جامعه به کار میرود و در گفتار بعضی از گروههای اجتماعی حضور بارزی دارد.
برخی از این اصطلاحات در دورهی زمانی و مکانی خاص و به سبب عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، ... بروز میکنند و پس از گذشت آن دوره و عوامل، اندک اندک فراموش میگردند. پارهای دیگر از این کلمات بر اثر تکرار و کاربرد فراوان، در زبان رسوب میکنند و به شیوههای گوناگون مانند فیلمها، ترانهها و متون مکتوبی همچون داستان در زبان ماندگار میشوند.
این مقاله گزارشی از یافتههای پژوهشی در خصوص واژهها و اصطلاحات عامیانه است و به شناسایی شیوههایی پرداختهاست که واژهها و اصطلاحات عامیانه بر اساس آن شیوهها شکل گرفته است. با بررسیهای انجام شده، استفاده از فعل، اسم، صفت، ترکیبات اضافه، ترکیب وصفی، وامواژهها، جمله، قید، شبه جمله، تخفیف واژگانی، صوت و تغییرات آوایی از رایجترین شیوههایی است که کاربران زبان فارسی برای ساخت واژهها و اصطلاحات عامیانه از آنها بهره بردهاند.
مقدمه
واژهها و اصطلاحاتی که در زبان شفاهی به کار میرود، یکی از عواملی است که موجب افزایش توانمندی زبان میگردد. گاهی این واژهها و اصطلاحات در همان سطح زبان شفاهی باقی میماند و گاه نیز به شیوههای گوناگون وارد متون مکتوب و فرهنگ لغات میشود. از رایجترین گونهی واژهها و اصطلاحات میتوان به واژهها و اصطلاحات عامیانه یا کوچهبازاری اشاره کرد که در میان کاربران زبان فارسی کاربرد فراوان دارد.
این اصطلاحات و کلمات در محاورات روزمره و در میان اقشار مختلف جامعه به کار میرود. زبان عامیانه بر مفهومی اجتماعی – فرهنگی دلالت میکند که عبارت است از کلمات و ترکیبات زبان محاورهی مردم نیمه فرهیخته که بیقید و بند سخن میگویند و الفاظی بر زبان میآورند که مردم فرهیخته از ادای آنها، خاصّه در محافل رسمی، به شدت می-پرهیزند. - نجفی،: 1378 هفت - خاستگاه اصلی زبان عامیانه، گروههای خاص اجتماع اعم از جوانان، گروههای صنفی و دیگر اقشار جامعه است. اینگونه واژهها و اصطلاحات، در همهی زبانهای دنیا رواج دارد و در گفتوگوهای دوستانه و غیررسمی به کار گرفته میشود.
در زبان انگلیسی این گونه واژهها و اصطلاحات را ""Slang" یا "colloquial" مینامند. "^ یا زبان کوچهبازاری واژهها و عباراتی هستند که در میان اقشار فرودست جامعه نمود پیدا میکند و پس از پالایش زبانی که توسط خود مردم صورت میپذیرد، به بطن جامعه راه مییابد و به صورت""colloquial یا اصطلاحات عامیانه به حیات خود ادامه میدهند و به دو گونه روند تحول و سیر حیات خود را میپیمایند؛ برخی از این اصطلاحات در دورهی زمانی و مکانی خاص و به سبب عوامل مختلف فرهنگی، سیاسی، بروز میکنند و پس از گذشت آن دوره و عوامل، اندک اندک فراموش میشوند. برخی دیگر از این واژهها و اصطلاحات بر اثر تکرار و کاربرد فراوان، در زبان رسوب میکند و به شیوههای گوناگون مانند فیلمها، ترانهها، متون و داستان در زبان ماندگار میشوند.
پیشینه تحقیق
در زبان فارسی پژوهشهای چندی در خصوص اصطلاحات عامیانه انجام شده است.در این زمینه میتوان به فرهنگ لغات عامیانه تألیف محمد علی جمالزاده، فرهنگ واژههای عامیانه در دورهی قاجار تألیف رضا حکیم خراسانی، فرهنگ فارسی عامیانه تألیف استاد ابوالحسن نجفی، پس کوچههای فرهنگ تألیف محب االله پرچمی، زبان مخفی تألیف مهدی سماعی اشاره کرد.
با توجه به زایایی پیوسته زبان، این گونه واژهها و اصطلاحات نیز بر اثر مسائل گوناگونی که بر اثر مناسبات فرهنگی، اجتماعی، تکنیکی و ..... شکل میگیرد ساخته میشود و به کار میرود از این رو لازم است که در بازههای زمانی مختلف نسبت به ثبت این واژهها و اصطلاحات اقدام شود تا بتوان از این رهگذر علاوه بر مطالعات مربوط به حوزهی زبانشناسی و ادبیات، در زمینهی مطالعات جامعهشناسی نیز بهره گرفت.
این پژوهش به بررسی معانی واژهها و اصطلاحات عامیانهای پرداخته است که در گروههای مختلف اجتماعی امروز ایران رایج است. مقالهی حاضر گزارشی از یافتههای این پژوهش است که در پی نشان دادن شیوههای ساخت واژهها و اصطلاحات عامیانه است. جامعهی آماری این پژوهش، چهار هزار - - 4000 واژه و اصطلاح عامیانه است به شیوهی میدانی از گفتوگوهای روزمرهی افراد جامعه در سطوح مختلف و همچنین از طریق پرسشنامه گردآوری شده است. بر اساس بررسی و مطالعهی واژهها و اصطلاحات جمعآوری شده دوازده شیوه برای ساخت این واژهها و اصطلاحات شناسایی گردید که عبارت است از:
-1 فعل
فعل واژهای است که به انجام دادن کاری یا نسبت دادن امری به امری دیگر یا پدید آمدن حالتی در یکی از سه زمان گذشته، حال، آینده دلالت کند - وفایی، - 27:1391 در ساخت اصطلاحات عامیانه بیشترین نقش را فعل بر عهده دارد، برخی از این افعال تنها به صورت منفی کاربرد دارند و برخی دیگر به دو صورت منفی و مثبت؛ از اینرو افعالی که تنها کاربرد منفی دارند به صورت منفی آورده شده است. ساخت اصطلاحات از طریق فعل به دو نوع تقسیم میشود: فعل ساده، فعل مرکب. دو هزارو هشت - - 2008مورد از اصطلاحات جمعآوری شده که بیش از نیمی از اصطلاحات است، مربوط به فعل و انواع آن است.
-1-1 فعل ساده
فعل ساده، فعلی است که عنصر اصلی آن تنها از یک تکواژ آزاد ساخته شده باشد. - عباس-علی وفایی،. - 175:1392 این افعال در محاورات عامیانه معنای اصلی خود را از دست میدهند و در معنایی دیگر و متفاوت از معنی از معنی اصلی یه کار برده میشوند. در پژوهش انجام گرفته پنجاه و چهار - - 54 مورد فعل ساده یافت گردید. افتادن:-1کسب نکردن نمره لازم برای قبولی-2 درک کردن و فهمیدن-3 به مهمانی دعوت شدن بریدن:-1خسته شدن-2جدا شدن از گروه و عقیدهای-3قطع رابطه کردن با کسی-4از دست دادن نیرو5 -ساکت شدن
