بخشی از مقاله
چکیده
اختلال کم توجهی/بیش فعالی - - ADHD یکی از شایع ترین اختلالات روانی دوران کودکی است که در آن بی توجهی ،پر تحرکی و رفتارهای ناگهانی بیشتر و شدید تر از کودکان دیگر وجود دارد . کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در فرایند یادگیری، در حفظ تمرکز دچار مشکل شوند. بنابراین نشستن در کلاس های درس سنتی که لازمه آن انجام یک کار خسته کننده و تکراری می باشد برای آن ها مشکل است. پس استفاده از روش های پویاتر یادگیری و فراهم آوردن محیط هایی که جذاب تر باشد برای آموزش آنان توصیه شده است . یکی از پربارترین و جذاب ترین محیط آموزشی، نرم افزارهای کامپیوتری می باشد.
هدف ما در این پژوهش فراهم آوردن راهنمایی جهت ارائه به تولید کنندگان نرم افزار در جهت طراحی نرم افزار برای کودکان مبتلا به اختلال کم توجهی/بیش فعالی می باشد. در راستای رسیدن به این هدف از یکی از جدیدترین نرم افزار های طراحی شده برای کودکان مبتلا به ADHD به نام TARLAN استفاده شده است. شش سناریو از این نرم افزار انتخاب شده و جنبه های رنگ، صداگذاری محیط، نحوه بیان جملات، تعداد انتخاب های کاربر، استفاده از متن نوشتاری و صوت به صورت همزمان و سرعت حرکت انیمیشن ها در سه نسخه متفاوت اجرا و توسط چهل کودک مبتلا به ADHD مورد استفاده قرار گرفته است.
در حین استفاده از این نرم افزار پرسشنامه ای در اختیار شرکت کنندگان قرار گرفته و نظرات آن ها در مورد نسخه های مختلف جمع آوری، بررسی و تحلیل گردیده است. نتایج حاصل از نظرات کودکان مبتلا به ADHD به صورت یک راهنما برای طراحان نرم افزار با دلایل مدون استخراج و ارائه گردیده است
-1مقدمه
اختلال کم توجهی/بیش فعالی 1 یک اختلال رفتاری/ رشدی متشکل از مشکلات مختلف می باشد که علت آن ناشناخته است
عدم توجه، پرتحرکی و تکانشگری از علائم این اختلال می باشد .[3] [2] این اختلال ممکن است بر بسیاری از جنبه های زندگی فرد از جمله مشکلات تحصیلی، مشکلات مهارت های اجتماعی و روابط با پدر و مادر کودک اثر منفی بگذارد .
بر طبق آمار 3 تا 5 درصد کودکان به این اختلال مبتلا هستند و ADHD در پسرها شایع تر است. ممکن است در بعضی بیشتر علائم پرتحرکی و رفتارهای ناگهانی، و در گروه دیگر علائم بی توجهی بیشتر دیده شود . علائم این بیماری قبل از 7 سالگی شروع می شود ولی اغلب در دوران مدرسه مشکلات جدی ایجاد می گردد .[5] این اختلال سالهاست که شناخته شده و عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند . تشخیص و درمان آن از سال 1970 یک مبحث بحث بر انگیز شد
در سال های اخیر کارهای فراوانی در رابطه با پیدا کردن راهنمایی برای کمک به کودکان ADHD در جهت یادگیری بهتر انجام شده است. در این بین متدهای نرم افزاری مستثنی نیستند ، این به این علت که تئوری های زیادی از جمله تئوری ارائه شده توسط ریچارد مایر2 اثبات کردند که آموزش به صورت چند رسانه ای در بهبود یادگیری موثر است اما در راستای طراحی نرم افزارهای خاص کودکان ADHD هیچ دستوالعمل مشخصی تدوین نشده است. فقدان چنین دستورالعملی ایده ی این پژوهش را در ذهن ما زنده کرد.
-2پیشینه تحقیق
پس از شناخته شدن اختلال ADHD، محققان شروع به ارائه ی تئوری ها و ابزارهایی در جهت شناسایی و کنترل نشانه های ADHDنمودند. برخی از این ابزارها صرفاً جهت شناسایی این اختلال و برخی به صورت کلی در جهت یادگیری بهتر برای مبتلایان بود. به عنوان نمونه طراحی کلاس های مجازی جهت کنترل تکانشگری و تمرکز[10] ، ابزارهایی جهت تمرین های ذهنی برای تقویت حافظه و تمرکز3 [7]، تقویت احساسات و هیجانات و آموزش [8] و مهارت های اجتماعی [11] طراحی و به کار گرفته شده اند. در تمامی این نرم افزار ها، فقدان دستورالعمل مشخص برای طراحی نرم افزار خاص اختلال ADHD به چشم می خورد.
در این راستا دو مطالعه برای ارائه چنین دستورالعمل هایی انجام شده است .[13] [12] در مطالعه مک نایت4 یکسری پیشنهاد برای آموزش برای کودکان مبتلا به اختلال ADHD معرفی شده است که بیشتر مربوط به طراحی بازی های فیزیکی و گروهی می باشد و کمتر در طراحی نرم افزار قابل به کار گیری است. در مطالعه COMAC یکسری دستورالعمل برای طراحی نرم افزار ارائه گردیده است ولی روی هیچ کودکیعملاً تست نشده و فقط جنبه تئوری دارد. با توجه به تمامی مطالعات انجام شده در این زمینه تصمیم گرفته شد یک دستورالعمل برای طراحی بازیهای نرم افزار برای کودکان مبتلا به اختلال ADHD ارائه کنیم.
-3روش کار
هدف اصلی در این پژوهش تعیین نیازمندی های توسعه نرم افزار برای کودکان مبتلا به ADHD می باشد. در این خصوص طراحی رابط کاربر به عنوان اصلی ترین جزئی که کاربر به طور مستقیم با آن در ارتباط است در اولویت قرار داده شده است. به این منظور جنبه های گوناگونی در محیط نرم افزار از جمله صدا، رنگ، تعداد گزینه های طرح شده برای پیدا کردن جواب درست از بین آن ها، سرعت حرکت انیمیشن ها، نحوه بیان - رسمی و عامیانه - ، نحوه استفاده از متن و صدا به طور همزمان مورد بررسی قرار گرفت تا محدوده مناسب هر یک از این پارامترها برای کودک مبتلا به ADHD مشخص شود.
بازی پیش ساخته شده TARLAN که جدیدترین نرم افزار آموزشی مختص کودکان مبتلا به ADHD می باشد و مهارت های اجتماعی را به کودکان مبتلا به ADHD به کمک امکانات چند رسانه ای آموزش می دهد به عنوان نرم افزار پایه انتخاب شد. روش کار به این صورت بود که در طول کار متناسب با هدف پیش رو قسمت هایی از TARLAN را تغییر دادیم و نسخه های مختلفی از این بازی را طراحی کردیم. برای طراحی نرم افزار در این پژوهش از بین سناریو های مختلفTARLAN دو محیط مدرسه و فروشگاه به علت معمول بودن این دو محیط در زندگی روزمره کودکان، انتخاب شد. در هر محیط سه نمونه از مشکلات اجتماعی که در هریک از این محیط ها برای کودک پیش می آید به صورت انیمیشن نمایش داده می شود. در نهایت نرم افزار آماده شده را در اختیار تعدادی از کودکان مبتلا به ADHD قرار داده و از آن ها در خواست شد در حین کار با نرم افزار به سوالات طرح شده در پرسشنامه ای که در اختیار آن ها قرار می دادیم، پاسخ دهند.
برای هریک از پارامترهای صدا، رنگ، تعداد گزینه ، سرعت حرکت انیمیشن ها، نحوه بیان - رسمی و عامیانه - ، نحوه استفاده از متن و صدا، سه نسخه از نرم افزار تهیه شد. در این نسخه ها هر یک از پارامترها از شدید به خفیف تغییر می کردند. به عنوان مثال، برای پارامتر تعداد گزینه های مناسب، در نسخه اول شش گزینه به کاربر نمایش داده می شد و کاربر باید از بین این گزینه ها جواب درست را پیدا می کرد. در نسخه دوم کاربر باید از بین پنج گزینه به دنبال جواب می گشت و در نسخه سوم این تعداد به چهار گزینه کاهش یافت و کاربر فقط از بین چهار گزینه می بایست جواب درست را انتخاب کند. این روال برای تمامی پارامترها تکرار شده است.
شکل.1 نسخه های پارامتر تعداد گزینه های مناسب
کد های متن برنامه TARLAN توسط طراح آن در اختیار ما قرار گرفت و ما به عنوان نرم افزار پایه از آن استفاده کردیم و متناسب با نیازهای خاص خود تغییراتی در آن ایجاد کردیم. برای پیاده سازی از نرم افزا Adobe flash 5 و زبان برنامه نویسی ActionScript3 استفاده شده است.
-5مطالعات
کودکان شرکت کننده در این مطالعه می توانستند جزو هر یک از سه دسته اختلال ADHD باشند و محدودیتی در این رابطه وجود نداشت. چندین معیار ورود کودکان به مطالعه در این پژوهش وجود داشت:
1. کودکان باید طبق تایید روانپزشک یا روانشناس دارای اختلال ADHD باشند.
2. کودکان نباید دارای اختلالات دیگر همچون اضطراب ،افسردگی و اختلال دو قطبی باشند.
3. محدوده سنی کودک باید بین 8 تا 12 سال باشد. علت آن این بود که نرم افزار استاندارد استفاده شده TARLAN برای کودکان این محدوده سنی طراحی شده بود . جنسیت کودک فرقی در مطالعه نمی کند چون نرم افزار TARLAN برای هر دو جنسیت محیط های جداگانه ای را دارد.
بطورمعمول تعداد نمونه ها در مطالعات روانشناسی 30 نفر هستند. اگرچه هر چه تعداد نمونه ها بیشتر باشد دقت مطالعه بالاتر خواهد رفت ولی به دلیل اینکه مطالعات ما در فصل تابستان انجام پذیرفت و از طریق مدارس دسترسی به کودکان وجود دارد.
