بخشی از مقاله
چکیده:
آموزش حفاظت از محیط زیست یکی از مهم ترین ارکان اعتلای فرهنگ حفاظت از محیط زیست است که باید در مسر توسعه پایدار و افزایش سواد زیست محیطی افراد جامعه باشد . هدف این پژوهش، بررسی روش های آموزش محیط زیست در موزه ها، به عنوان یکی از نهادهای غیر رسمی آموزش، از طریق مطالعه موردی موزه عروسکهای ملل است. این مقاله با استفاده ا ز روش اسنادی و مصاحبه کیفی، به توصیف و تحلیل شیوههای آموزش محیط زیست در موزه عروسکهای ملل پرداخته است.
نتایج این پژوهش نشان می دهند که آموزش حفاظت از محیط زیست در موزه، می تواند در سه بعد مورد توجه قرار بگیرد: آموزش در مورد محیط زیست، آموزش از طریق محیط زیست، آموزش برای محیط زیست . »آموزش فعال«، »پرسش و پاسخ هدفمند«، »درگیر کردن حواس پنج گانه در امر آموزش «، »جریان ممتد آموزش « ، »آموزش ادامه دار «، »گمانه‌زنی« ، »تفکر جمعی« و »تعامل« از جمله متودهایی است که در امر آموزش محیط زیست می تواند به مثابه گامی در جهت افزایش سواد زیست محیطی مخاطبان باشد.
1. مقدمه
در جهان امروز محیط زیست به یک بحث بسیار استراتژیک و مرتبط با تمام حوزه های فکری بدل شده است، توسعه آگاهی و دانایی در زمینه محیط زیست به منظور ایجاد سواد زیست محیطی 3 و توسعه مسئولیت پذیری و تعهد در قبال آن به عنوان یکی از مولفه های رفتار شهروندی4 ضرورتی اجتناب ناپذیر است . - UNESCO,2005 - بخش عمده‌ای از مشکلات زیست محیطی موجود در جهان ریشه در فقدان آگاهی های لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت دارد و در واقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب می شود؛ یکی از راه های ممکن برای حل این مشکل، آموزش حفاظت از محیط زیست به شهروندان است - شبیری و عبداللهی، 1388، ص. - 32 به همین جهت در عرصه بین المللی موضوع آموزش محیط زیست، بسیار مورد توجه واقع شده است.
از بدو تولد حقوق بین الملل محیط زیست در سال 1972، ضرورت آموزش محیط زیست و اطلاع رسانی جهت تهیه راهبردی برای حفظ و ارتقای محیط زیست احساس شد - رمضانی قوام آبادی، 1391، ص. - 234 اعلامیه استکهلم5 و توصیه نامه شماره 69 کنفرانس استکهلم 1972 به طور رسمی و صریح بر اهمیت آموزش محیط زیست صحه گذاشت.
کنفرانس استکهلم اولین تلاش جمعی 113 کشور جهان برای تاکید بر نقش آموزش و آگاه کردن مردم نسبت به مسائل محیط زیستی بود. پس از آن با برگزاری اولین کارگاه بین المللی آموزش محیط زیست در سال 1975 در بلگراد یوگوسلاوی به منظور تدوین اصول و خطوط برنامه جهانی آموزش محیط زیست گام هایی برداشته شد.
با شکل گیری کنوانسیون بین المللی آموزش محیط زیست در سال 1977 در گرجستان دولت‌ها به انجام برنامه های آموزشی به مخاطبین اجتماعی در این حوزه تشویق و ترغیب شدند . در سال 1992 پس از برگزاری کنفرانس »محیط زیست و توسعه « در برزیل و تدوین دستور کار 21 بر ضرورت ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت به محیط زیست جهانی نیل به توسعه پایدار شکل گرفت و گام مهمی در جهت آموزش محیط زیست برداشته شد.
- همان، ص - 239 دستور کار 21 ، برنامه ای کامل و مفصل و مشتمل بر توافقات جهانی و تعهد سیاسی دولت ها در بالاترین سطح برای توسعه و همکاری های زیست محیطی است. این سند آموزش را در سه زمینه تغییر جهت آموزش و پرورش به سمت توسعه پایدار، افزایش آگاهی عمومی و بهسازی آموزش حرفه ای مورد توجه قرار می دهد - Agenda 21, chapter 6, p2 -
به موازات اقدامات بین المللی دولت ها در سطح ملی نیز به موضوع حفاظت از محیط زیست توجه ویژه ای مبذول داشته اند که البته رویکرد دولت ها نسبت به این امر متفاوت بوده است و هر یک از آنها با توجه به منافع اقتصادی و سیاست های توسعه ای خود اقدام کرده اند. اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران یکی از اصول مترقی در حوزه محیط زیست تلقی می گردد.
بر اساس این اصل در جمهوری اسلامی، »حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ممنوع است.« اصل پنجاه قانون اساسی جنبه کلیدی داشته و می توان محورهای زیر را در آن بازشناخت :
الف - تجلی عزم و اراده ملی برای پاسداری از میراث طبیعی؛
ب - همگانی بودن حفظ محیط زیست؛
ج - تقدم حفظ محیط زیست بر توسعه اقتصادی. یکی از محورهای مندرج در اصل مزبور، همگانی بودن حفظ محیط زیست است . بی تردید یکی از ابزارهای حفاظتی، اجرای برنامه های آموزشی حفاظت از محیط زیست برای عموم است.
-5 اصل 19 اعلامیه استکهلم 1972
.2 آموزش، بستر اصلی حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار
هدف از آموزش محیط زیست، آگاهی بخشیدن به معلومات زیست محیطی هر فرد است به طوری که شخص ارزش های محیط را درک کرده و در حراست از آن کوشا بوده و با فکر و تعمق در فرآیندهای زیستی به حمایت از آن بپردازد . در واقع با توجه به اهمیت روزافزون محیط زیست در جوامع امروز ی، آموزش محیط زیست یک بخش یکپارچه و جدایی ناپذیر در زندگی افراد است - Manzanal and et al, 1999 -
آموزش حفاظت از محیط زیست بنیادی ترین شیوه در حفاظت از محیط زیست است که به کودکان و بزرگسالان بهترین شیوه ارائه مطلب و نحوه فعالیت ها و اجرای ساختاری در زمینه ارتقای آگاهی‌های زیست محیطی را می‌آموزد تا از این طریق هر فرد جامعه، خود را از طریق احترام گذاشتن به طبیعت، مسئول در حفظ و حمایت از محیط زیست بداند - شبیری، میبودی و سرادی پور، 1393، ص . - 90
یونسکو آموزش محیط زیست را اینگونه تعریف می کند : »شناسایی ارزش ها و توضیح مفاهیم به منظور ایجاد مهارت ها و گرایش های مورد نیاز برای درک و شناخت وابستگی های میان انسان، فرهنگ او و محیط زیست پیرامون او « - پالمر، - 1382 یکی از اهداف دراز مدت آموزش حفاظت از محیط زیست، ایجاد تغییرات و تحول در گرایش ها و رفتارها نسبت به طبیعت و محیط زیست است، به نحوی که رفتارها و گرایش های جدید با اخلاق جدید زیست محیطی هم آوایی داشته باشد - - Meiboudi and et al, 2012 آموزش و یادگیری مداوم 6 بر اساس تفکر سیستمی چالش اصلی آموزش محیط زیست است - . - Makown , 2004
آموزش برای توسعه پایدار - ESD - 7 در سال های اخیر در سطح محلی، ملی و بین المللی به طور گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است . نقش اصلی ESD در پرورش ارزش ها و مهارت های ضروری برای تحقق اهداف جامع توسعه پایدار است. در این راستا با هدف تقویت این مقوله یک دهه از سال 2005 به عنوان دهه آموزش برای توسعه پایدار نامیده شده است.
از همان زمان که برای نخستین بار مفهوم توسعه پایدار مطرح شد، مفهوم موازی آموزش حمایت از توسعه پایدار نیز مطرح شد . هنگامی که مفهوم توسعه پایدار مورد بحث قرار گرفت و ارئه شد آشکار گردید که آموزش، کلید پایداری است . - Ibid - در ارزیابی هایی که اخیرا صورت گرفته از آموزش به عنوان ضروری ترین موضوع در دستیابی به اهداف توسعه پایدار یاد شده و به عنوان اولویت شماره یک مطرح شده است.
