بخشی از مقاله
چکیده
قول , فعل و تقریر امام معصوم ع همچون پیامبرص حجت است ؛ امام علیه السلام در مواجهه با مردم عصر خود به تربیت آنها پرداخته اند وامروزه آن عملکرد دراحادیث بجا مانده از ایشان به عنوان الگوی حرکت تربیتی شیعیان می باشد. هدف از پژوهش حاضر تحلیل تربیتی رفتاراجتماعی امام رضا ع با طبقات گوناگون جامعه می باشد.
در این نوشتار اصول اخلاقی- تربیتی در احادیث امام ع به دو دسته کلی تقسیم شده اند؛ اصول عام اخلاقی که درمورد تعامل با همه مردم کاربرد دارد ومختص قشر خاصی از اجتماع نمی باشد. واصول خاص که به قشر خاصی از اجتماع تعلق دارد وبرخورد امام ع رابا پنج گروه اجتماعی - حاکم جائر, معاندان ,باحثین علمی,دوستان ,زیر دستان - به تصویر می کشد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی می باشد وبا استفاده از میراث حدیثی شیعه به روش کتابخانه ای انجام شد ه است .
مقدمه:
اصل ادعای شیعه دربحث امامت ونتایج آن براین اساس استواراست که ائمه معصومین ع به عنوان تنها مفسر کلام خداپس از پیامبرص, ارائه دهنده الگویی الهی برای زندگی بشری می باشندواین ادعا تنها وقتی به نحو عملیاتی جریان می یابد که ایده ائمه ع برای زندگی خوب شناخته شود.لذا پرداختن به دیدگاه تربیتی واخلاقی ائمه به عنوان چهارچوب شخصیت ساز انسانی , در نظر شیعیان از اهمیت ویژه ای برخورداراست .که غفلت از آن خسران دنیا وآخرت رادر پی خواهد داشت.
اخلاق وتربیت به عنوان یک دانش زیربنایی مهم در ساخت رفتار وشخصیت انسان به او نشان می دهد که به لحاظ درون چگونه باید باشد.وچگونه باید رفنار کند تا هم خود تربیت اخلاقی شود وهم شخصیت دیگران تحت تاثیر رفتاراو به شکلی درست ساخته شوند . چراکه حرکت تربیتی هرفرد دو جنبه اصلی تاثیر گذاری دارد : یکی تاثیرات برخود فرد ودیگری تاثیر برطرف مقابل.
امام ع دربرخورد با قشرهای مختلف اجتماع ودر شرایط گوناگون , روشهای تربیتی متفاوتی را به ملصه ظهور گذاشت . این نوشته برآن است تا با دسته بندی رفتارهای عمومی وقشری امام ع در عرصه اجتماع , اصول و روشهای تربیتی ایشان رابه حد توان احصاء نماید
زندگی پرفراز ونشیب امام رضا واحادیث به جامانده از ایشان , میراث حدیثی گرانبهایی را در اختیارشیعیان و پیروان آن حضرت قرار داده است که واکاوی آن از اهمیت به سزایی برخوردار است.
پژوهشهای حدیثی زیادی ازقدیم تاکنون در این زمینه انجا م شده است . ولی معمولا در این نوشتارها یا به جملات واحادیث امام بدون لحاظ همه قیود پرداخته شده است . لذا ممکن است تعارضات بدوی در کلام امام مشاهده شود.چراکه گزاره های اخلاقی- تربیتی دینی نیز همچون گزاره های فقهی ,عام -خاص ومطلق- مقید هایی دارد که برای فهم درست مقصود متکلم حکیم باید به آنها توجه شود - یعنی روش اجتهادی - . والا دیدگاه امام به نحو غیر دقیق - کاریکاتوری - تصویر خواهد شد.این معزل در تصویر رفتار های امام کمتر وجود دارد خصوصا اگر آن رفتار در متن تاریخی -اجتماعی - کانتکس - ویژه خود فهم شود.
ویا آنکه دراین نوشتارها کمتر اصول تربیتی مستخرج از سیره امام ع به نحو دسته بندی ارائه شده است؛لذااین نوشته درنظر دارد با دسته بندی اصول تربیتی در رفتارامام ع- البته بادرنظرگرفتن شرایط اجتماعی آن رفتار- به تحلیل اخلاق اجتماعی امام رضا با طبقات گوناگون جامعه اعم از مردم عادی,صاحبان قدرت,معاندان ,باحثین علمی,دوستان وشیعیان,زیر دستان بپردازد.
شیوه های تربیتی امام رضا علیه السلام در رفتار اجتماعی با طبقات گوناگون جامعه اصول اخلاقی- تربیتی در احادیث امام به دو دسته کلی تقسیم شد ه اند ؛ اصول عام اخلاقی که درمورد تعامل با همه مردم کاربرد دارد ومختص قشر خاصی از اجتماع نمی باشد. واصول خاص که به قشر خاصی از اجتماع تعلق دارد وبرخورد تربیتی امام رابا پنج گروه اجتماعی - حاکم جائر, معاندان ,باحثین علمی,دوستان وشیعیان,زیر دستان - به تصویر می کشد.
الف.اصول عام تربیتی دررفتار اجتماعی امام رضا
.1توحید محوری امام در همه رفتارهای فردی واجتماعی خود توحید محور بود. واین خصیصه زیر بنایی ترین ویژگی امام معصوم است . وهر منش ورفتاراخلاقی ایشان از این خصلت ناشی می شود . غضب ومحبت ایشان, قهر ولطف حق تعالی است .
بیهقیّ- از صولی بسند متن نقل کرده که چون با حضرت بولایتعهدی بیعت کردند، مردم اجتماع کرده او را تهنیت میگفتند، حضرت بآنان اشاره کرده سکوت کنند، سپس بعد از استماع تهنیت آنان فرمود:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ سپاس خداوندی را که آنچه بخواهد انجام میدهد بر حکمش کسی راحقّ اعتراض نیست، و قضایش را احدی توانردّ کردن نخواهد بود..... کنون هم نمیدانم سرانجام با من و شما چه رفتاری خواهد شد، قلم قضا نیست مگر بدست خدا و او بدرستی آشکار سازندهحقّ است و بهترین فصلکننده و جدا سازنده قّح از باطل است.
