بخشی از مقاله
چکیده
جوامع بشري براي نیازها و توسعه نهادهاي خود در ابعاد مختلف تدابیر و برنامههایی دارند که الزاماً باید شاخصههایی را مورد توجه قرار دهند که با فطرت و سرشت آدمی سازگار است. اخلاق و اقتصاد به عنوان دو نیاز اساسی، از تأثیرگذارترین مقولهها در نهاد برنامهریزي میباشند.
این مقاله تلاش میکند تا اثبات نماید که اقتصاد بدون اخلاق نمیتواند به تکامل برسد. همچنین با نگاهی به آموزههاي اخلاق اقتصادي اسلام میتوان دریافت که این آموزهها افزون بر ارتقاي معنوي انسانها با کمترین هزینه و با بهترین وجه بین انگیزههاي شخصی و منافع عمومی هماهنگی پدید میآورند و باعث شکوفایی و رشد اقتصاد میشوند.
-1 مقدمه
چهارصد سال پیش از میلاد مسیح، بنیان هاي نوین جامعه یکی از دغدغههاي سقراط بود. وي در اندیشههاي خود عمل اخلاقی را مهمترین وسیله پیشرفت جامعه معرفی میکند - مهرگان و دلیري، . - 1389 تاریخ اخلاق در غرب با طرح یک سوال ساده و عمومی »زندگی چگونه باید باشد؟« توسط سقراط در زمان تغییر جامعه از سلطنت کشاورزي به صنعتی آغاز شد
- ابلسون و نیلسون1، . - 1967 اخلاق مجموعهاي از اصول و باورهاي اخلاقی و ارزشهاست که حاکم بر رفتار فرد است و صحیح یا غلط بودن افعال را مشخص میکند. اخلاق همانند دو واژه »مورال«2 و »اتیک«3 دو کاربرد متمایز دارد
از این رو اخلاق به معناي »مورال« در یک جریان مرتبط و وابسته جبري از راه رفتارهاي با فضیلت تمام اعضاي جامعه تحول مییابد و اخلاق به معناي »اتیک« رفتاري عقلانی و بانیت است که فضیلت شمرده میشود و به صورت یک منش قلمداد میشود. بنابراین اخلاق اقتصاد همان اقتصاد هنجاري متکی بر معیارهاي اخلاقی است. البته اخلاق اقتصاد فقط به هنجارها نمیپردازد بلکه به ارزشهاي بنیادي جامعه نیز میپردازد
اخلاق میتواند عملکرد اقتصاد را بهبود بخشد به طوري که در بنیاد اخلاق جهانی سازمان ملل متحد پس از بحران مالی و اقتصادي جهانی سال 2009، نیاز به اخلاق مشترك در بازارهاي جهانی ضروري شمرده شد که این کاربرد اخلاق جهانی را در اقتصاد را یادآوري میکند و بر اخلاقی بودن چارچوبهاي اقتصادي تأکید میکند
همچنین دین مبین اسلام، اقتصاد را از اخلاق تفکیک ناپذیر میداند به طوري که قرآن کریم در آیات متعددي از قبیل
97 سوره نحل و 103 سوره توبه تأثیر ارزشهاي اخلاقی بر اقتصاد را تصدیق میکند و بیان میکند که اقتصاد باید با ارزش-هاي اخلاقی همنشین شود تا کارایی لازم را داشته باشد. همچنین شهید صدر نظام اقتصادي اسلام را ترکیبی از علم اقتصاد و اندیشههاي اخلاقی اسلام میداند. از نظر شهید صدر مشکلات اقتصادي ناشی از ستمگري بشر در توزیع ثروت و بهره برداري غلط از منابع طبیعی است
لذا در این مقاله تلاش میشود با دیدگاهی تخصصیتر و با توجه به مقدمه حاضر به بیان اخلاق و ضرورت آن در اقتصاد بر اساس آموزههاي اسلام پرداخته شود و سپس بحران اخلاق و ضروت توجه به آن در سایر مکاتب نیز بررسی میشود.
-2 پیشینه تحقیق
-1-2 مطالعات انجام شده در خارج از کشور
اوریفیل و کئستر - 2003 - 4 در مطالعه خود به بررسی مجهز کردن مدیران با یک ابزار تشخیص عملی پرداختند که در بازارهاي بین المللی با پیش بینی تحمل اخلاقی شرکتها بتوانند درگیر شوند. آنها بیان کردند اخلاق به بررسی نظریه آن چه خوب، بد، درست یا نادرست می پردازد و در نتیجه شامل پرس و جویی از خود در مورد بایدها و نبایدها میباشد. با توجه به اینکه جهانی شدن باعث افزایش شرکتهایی با ملیتهاي متفاوت در بازارهاي بین المللی شده است لذا وجود اخلاق در کسب و کار بین المللی ضروري است.
آلتمن - 2005 - 5 در مطالعه خود به بررسی رفتار اخلاقی و مقایسه شرکت اخلاقی و رقابتی پرداخته است. وي در مطالعه خود بیان میکند که اگرچه بعد اخلاقی از عوامل اقتصادي توسط بسیاري از اقتصادددانان نادیده گرفته شده است اما این موضوع، دروغ و یا فراتر از قلمرو و ظرفیت تئوري اقتصادي نیست. در واقع نظریه اقتصادي به طور گسترده تعریف شده است و می تواند پویایی بین اخلاق و اقتصاد را نیز در برداشته باشد. تئوري اقتصاد نئوکلاسیک به آسانی می تواند ابعاد نوع دوستانه، رفتارهاي اخلاقی را به عنوان بخشی از چهارچوب استاندارد خود به منظور حداکثرسازي مطلوبیت عوامل بپذیرد.
میزان رفتار نوع دوستانه و اخلاقی به ترجیحات افراد با توجه به محدودیتهاي اقتصادي وابسته است. همچنین رفتار اخلاقی نه تنها تاثیر مثبت بر بهرهوري دارد بلکه به رفاه مادي جامعه نیز کمک می نماید. همچنین بررسی میکند که بنگاه اخلاقی در مقایسه با بنگاه رقابتی نه آسیب میبیند و نه پیشرفت میکند. همچنین هیچ ضرورت اقتصادي وجود ندارد که بنگاه کمتر و یا بیشتر اخلاقی شود. تسلط بنگاههاي اخلاقی بستگی به ترجیحات افراد دارد و در صورتی مصرف کنندگان از بنگاههاي اخلاقی خرید خواهندکرد که قیمت محصول آنها بالاتر از همان محصول ارائه شده در بنگاههاي غیر اخلاقی نباشد.
کلر - 2007 - 6 به بررسی اخلاق و اخلاق در بازار پرداخت. وي بیان کرد که اخلاق فقط ساختاري نیست که با استفاده از مشوقها و قوانین، افراد غیر اخلاقی را کمک نماید تا رفتار اخلاقی انجام دهند بلکه بنا به گفته آدام اسمیت7 همدلی است که ارتباط بین انسانها و دیگر موجودات را شکل میدهد. همچنین همانطوري که رالف والد امرسون8 معتقد است که »تنها پاداش فضیلت، فضیلت است« چنانچه فردي در پی انجام رفتار اخلاقی به دنبال پاداش و منافع حاصل از آن در شرایط پولی باشد باید گفت که در واقع فرد اخلاقی نیست. وي همچنین بیان میکند که استفاده از اخلاق یک ابزار بازاریابی است و شعار حداکثرسازي مطلوبیت از معضلات اخلاقی است که اخلاق در آن جایگاهی ندارد.
رد و همکاران - 2008 - 9 با آزمایشهاي بازار به بررسی رفتار بازیگران اقتصادي در مواجهه با رویکرد اخلاقی پرداختند.
نتایج آزمایشهاي متفاوتی از بازار نشان داد که هرچند ممکن است تولیدکنندگان به منظور رعایت بعد اخلاقی هزینههاي بیشتري را متحمل شوند ولی مصرف کنندگان نیز به دلیل آگاهی از میزان هزینههاي اضافی متحمل شده بر تولیدکننده، حاضر به پرداخت قیمت بیشتري هستند.
مارکو و همکاران - 2011 - 10 در مطالعهاي به بررسی مقایسهاي رفتار معمولی و اخلاقی مدیران سرمایه در بریتانیا و ایتالیا پرداختند. نتایج نشان داد که رفتار اخلاقی میتواند در مدیریت ریسک مؤثر باشد.
لنگن - 2011 - 11 در مطالعه خود به تجزیه و تحلیل مصرف اخلاقی در آلمان پرداخته است. وي نشان میدهد که مصرف اخلاقی در طول سه دهه گذشته در آلمان افزایش یافته است. در مصرف اخلاقی خرید بر اساس تصور فرد از مسئولیت وي نسبت به جامعه و نگرانیهاي شخصی براي مسائل اخلاقی از قبیل دغدغههاي اجتماعی و زیست محیطی، سلامتی، استانداردهاي کار، عدالت اجتماعی، رفاه حیوانات و روشهاي تولید پایدار شکل میگیرد.
هوسی - 2011 - 12 به بررسی رابطه بین ویژگیهاي اخلاقی و موفقیت در بازار کار منعکس شده در درآمد پرداخت. نتایج بین زنان و مردان متفاوت بود. در سطح فردي براي مردان داشتن استانداردهاي اخلاقی در درآمد بد و براي زنان بی اهمیت و حتی خوب بود.
دود و بورك - 2013 - 13 در مطالعهاي به بررسی مصرف گرایی اخلاقی پرداختهاند. آنها نشان دادند که مصرف گرایی اخلاقی در دهه گذشته رونق یافته است و مصرف گرایی اخلاقی را میتوان انتخاب آگاهانه و عمدي مصرف برخی کالاها به علت اعتقادات اخلاقی و شخصی قلمداد کرد.
