بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بسیاری از صاحبنظران تعلیم و تربیت معتقدند که یکی از اهداف مهم آموزش عالی باید توجه به مو ضوع مهم تفکر انتقادی باشد. تفکر انتقادی سطحی از تفکر است که با پرسشگری و تلاش برای یافتن قابل اعتمادترین پاسخ همراه است. تفکر انتقادی یعنی درست اندیشیدن در تلاش برای یافت آگاهی قابل اعتماد در جهان. این روش شامل فرایندهای ذهنی تشخیص، تحلیل و ارزیابی دادهها است .
تفکر انتقادی به ویژه در جامع اطلاعاتی امروز که به ویژه با ظهور فناوریهای ارتباطی جدید شکل جدیدی به خود گرفته است بسیار حائز اهمیت بوده و کمک میکند دانشجویان قادر با شند اطلاعات جدید را به شکل درست دریافت کرده و اطلاعات پیشین را نیز مورد نقد و کاوش صحییح و منطقی قرار دهند.
در این مقاله تلاش شده است لزوم و اهمیت تفکر انتقادی در دانشجویان مورد کنکاش قرار گرفته و ضمن تشریح تعریف تفکر انتقادی و ویژگیهای افراد داری تفکر انتقادی به ترسیم جایگاه فعلی آن پرداخته و در نتیجه کاستیها و ضعفها در این زمینه را گوشزد نماییم.
.1 مقدمه
هدف اساسی تعلیم و تربیت باید تربیت انسان متفکر و فرهیخته باشد. از اواسط قرن بیستم، تفکر انتقادی بهعنوان ضرورت آموزشی در نظر گرفته شد و پسازآن اقدامات لازم برای قرار دادن این مفهوم در برنامههای درسی و پرورش تفکر انتقادی در تمامی فراگیران آغاز شد. بدون شک، هر اقدامی در این حیطه نیازمند مشخص نمودن مفهوم تفکر انتقادی، ویژگیها و ابعاد آن بود
همچنین نظام آموزشی وظیفه دارد پژوهندگانی مجهز به تفکر انتقادی را تربیت کند که بتوانند از میان انبوه اطلاعات بازیابی شده، اطلاعات مفید را تشخیص دهند تا با استناد به منابع معتبر، بر اعتبار فعالیتهای تحقیقاتی خویش بیفزایند
همچنین، یکی از اهداف نهایی تعلیم و تربیت انتقادی، آمادهسازی شهروندانی آگاه و انتقادی برای مشارکت فعال در جامعه است؛ بر این اساس، پرورش مهارتهای تفکر انتقادی بهعنوان یکی از اهداف بنیادی نظام آموزشی، اعم از مدارس و دانشگاهها تلقی میشود
همچنین کسب مهارتهای تفکر انتقادی به ضرورتی انکارناپذیر در بازار کار، رویارویی یا پرسشهای مادی و معنوی، ارزیابی دیدگاه، خطمشیهای افراد، مؤسسات و درنهایت، مواجهه با مشکلات اجتماعی تبدیلشده است، مهارتهای تفکر انتقادی نیز مانند سایر مهارتهای فکری قابل پرورشاند
در اسلام نیز که دین مبتنی بر تفکر و تدبر است روی تفکر انتقادی و پرسشگری تاکید شده است. خداوند در قرآن کریم دربارهی عدهای از مردم میفرماید:
» کران و لالان و کوراناند و امیدی به بازگشت آنها نیست.«
بدین ترتیب قرآن مشرکان را که دارای مهارتهای تفکر انتقادی نبوده و بدون به کار بستن آن از پدران خود تبعیت میکردند، کور و کر و لال خوانده و آنها را به حیوانی که توانایی استفاده از تفکر انتقادی ندارد، تشبیه نموده است.
در محیطهای آموزشی موضوع تفکر انتقادی همانطور که اشاره شد بسیار حائز اهمیت است.و برخی متخصصان از جمله سانتروک - 2007 - نیز میان میدارند که ما میتوانیم آگاهانه به ایجاد تفکر انتقادی از طریق الگو دهی و ترغیب رفتارها و مهارتهای آن بپردازیم. بنابراین تفکر انتقادی یک مهارت آموختنی است و لازم است در برنامه های درسی نظامهای دانشگاهی مورد توجه قرار گیرد. در ادامه ابتدا به ذکر چند تعریف از تفکر انتقادی پرداخته میشود سپس به بیان ویژگیهای افراد دارای تفکر انتقادی اشاره خواهد شد. پس از آن، با استناد به پژوهشهای صورت گرفته وضعیت تفکر انتقادی در دانشجویان ایران مورد بررسی قرار میگیرد. در انتها نیز به نتیجه گیری پرداخته شده است.
-2 تعریف تفکر انقادی
یکی از اهداف اصلی تعلیم و تربیت رشد و پرورش تفکر انتقادی است. تفکر انتقادی به معنای تفکر تعمقی و تفکر مولد و ارزیابی امور است. وقتیکه مفاهیم ذهنی فرد شکل دقیقتری یافته باشد امکان اندیشیدن و استدلال و تفکر انتقادی نیز برای او آسانتر میشود.مهارتهای فکری، ازجمله مهارت تفکر انتقادی، در تمام موقعیتهای زندگی سودبخش است
بر طبق دیدگاه هالپرن - 2007 - تفکر انتقادی استفاده از مهارت های شناختی است که احتمال نتایج مطلوب را افزایش می دهد، و از آن برای توصیف تفکری که هدفمند، دلیل مند و مبتنی بر هدایت است، استفاده می شود در این جا هدف، شامل حل مسئله، اسستنتاج، فرمول بندی، برآورد احتمالات و تصمیم گیری می باشد - به نقل از قاسمی و همکاران، . - 1392 تفکر انتقادی پیچیده و چندبعدی است و بسیاری از مهارتهای دیگر لازم برای زندگی مثل: حل مسئله، تصمیمگیری و تفکر خلاق با آن در ارتباط نزدیکاند
تفکر انتقادی، فرایند قضاوت خودتنظیم و هدفداری است که سبب حل مشکلات و تصمیمگیری مناسب در فرد میشود. درواقع، فرد با تفکر انتقادی قادر خواهد بود با بررسی دقیق مسائل مرکب و منفرد، نحوه عمل و نوع باور خود را تعیین نماید. در این جهت، نقش مداخله رایانهی مهارتهای اصلی شناختی تفکر انتقادی بسیار چشمگیر است.
انیس - - 1987 و هالپرن - - 1998 اظهار میکنند که مهارتهای تفکر انتقادی شامل، استدلال کلامی، مهارتهای تجزیهوتحلیل استدلال، آزمون فرضیهها، احتمال و عدم قطعیت، تصمیمگیری و حل مسئله است. انیس - 1987 - تفکر انتقادی را تفکری مستدل و منطقی دانست که بر تصمیمگیری ما در خصوص آنچه میخواهیم انجام دهیم یا باور داشته باشیم، متمرکز است
ازنظر پائول1 - 2002 - تفکر انتقادی عبارت است از یک نوع تفکر هدفمند و منحصربهفرد که متفکر بهگونهای منظم و عادی، معیار و استانداردهای مدیرانهای را برای فکر کردن اتخاذ نموده، مسئولیت ساختار تفکر را میپذیرد و ساختار تفکر را بر اساس استانداردها هدایت میکند و تأثیر و کارایی تفکر را بر اساس معیارهای استاندارد ارزیابی میکند.
یانشر،2 شیف،3 راسل وارن4 - 2008 - پس از بررسی متون روانشناسی درباره تعاریف روان شناسان از تفکر انتقادی میگویند که بیشتر نمایشها و تعاریف رایج تفکر انتقادی درروان شناسی، بهطورمعمول بر روشها، قواعد ارزشهای علم، بهویژه ارتباط با بدیهیات سنتی پژوهش، با استفاده از روشهای معتبر فنی و نتیجهگیری مطالب درباره شواهد تجربی تمرکزیافتهاند.به زعم نلسون . - 2001 - تفکر انتقادی به مجموعه تلاشهای سازمان یافته، هدفمند و جدی برای فهم دنیای پیرامون اطلاق میشود که با ارزیابی دقیق ما از تفکران خود و تفکرات دیگران به منظور روشن سازی و بهبود فهم ما صورت میگیرد. براون - 2003 - نیز تفکر انتقادی را آزمون راه حلهای پیشنهادی برای مسائل میداند.
.3 ویژگیهای افراد داری تفکر انتقادی
فرد دارای تفکر انتقادی کسی است که میتواند سؤالات لازم را بپرسد، اطلاعات را به طرز مناسب بستهبندی کند، آنها را به شکلی خلاق و مؤثر تجمیع کند، دلایلی منطقی از این اطلاعات به دست آورد و در مورد دنیای پیرامون به نتایجی ارزشمند و قابلاطمینان دست یابد که او را قادر میسازد در این دنیا به زندگی و کاری موفقیتآمیز بپردازد. برای مثال کسی که نقادانه میاندیشد باید بتواند میان دو نامزد سیاسی قضاوت کند، نیاز اجتماعی برای استفاده از قدرت دستگاهها را ارزیابی کند، و به بررسی نتایج افزایش دمای زمین بپردازد
فاکون فاکون - 1998 - اظهار میدارد که منشها، گرایشها، اسناد و یا عادات ذهنی برای تبدیلشدن به یک متفکر انتقادی ضروری هستند. بدون این منشها تفکر انتقادی انجام نمیشود. این اسناد، نگرشها یا منشها را میتوان به شرح زیر برشمرد:
1. آزاداندیشی
2. کنجکاوی
3. حقیقتجویی
4. بینش تحلیلی
5. نظاممندی
6. اعتمادبه نفس
فاشین و فاشین - 1992 - مطرح میکنند که متفکر انتقادی، شخصی است که دائماً خصایلی از خود به نمایش میگذارد که فراتر از توانایی شناختی است. در حقیقت یک سبک زندگی را شامل میشود. فهرست تمایلات فاشین و فاشین، چشم اندازهای به زندگی وزندگی کردن، معروف به پرسشنامه تمایلات تفکر انتقادی کالیفرنیا - CCIDI - است که ویژگیهای آن عبارتاند از : کنجکاو، خردمند - قضاوت صحیح - ، بیتعصب، حق جو، تحلیلگر، مطمئن در استدلال، صادق، باثبات - پایا - ، منطقی، اهل مدارا، دارای اعتمادبه نفس و سازنده
متفکر منتقدیدئال ، عادتاً کنجکاو، آگاه، صادق در مواجهه شدن با سوگیریها شخصی، محتاط در قضاوت کردن، مشتاق ملاحظهی صریح درباره موضوعات ، منظم در موضوعات پیچیده، پیگیر در جستجوی اطلاعات مرتبط، معقول و منطقی در انتخاب ملاک، متمرکز در جستجو و مصر در کندو و کاو و نتایج بوده و در موضوع و شرایط بخصوص جستجو، بسیار دقیق است
ازنظر مک کارتی متفکر نقاد دارای ارزش اخلاقی است و رفتار اخلاقی او بهطور غیرمستقیم به عقلانیت اشاره دارد و این بدین مفهوم است که هرگاه فردی رفتار اخلاقی نشان دهد، چنین فردی منطقی و عقلانی نیز خواهد بود. سیگل - 1998 - متفکر نقاد را فردی میداند که دارای » تمایل ذاتی به تطبیق و قضاوت عمل باقاعده کلی « و دارای » ترکیب احساسی غنی از تمایلات، عادات ذهنی، ارزشها، ویژگیهای شخصیتی و احساسی است
