بخشی از مقاله
چکیده
از دیرباز بشر به دنبال دستیابی رشد اقتصادی به واسطه بهره برداری از منابع و توسعه تکنولوژی بوده است؛اما آنچه که در این مسیر تهدیدی برای بقای نسل آینده لحاظ می گردد؛عدم توجه به مصرف بی رویه منابع، خسارات و هزینه های وارد شده به زیست بوم می باشد.برای عدم تحقق و رویایی با بحران های انسان ساخت - بحران آب، بحران انرژی، آلودگی هوا و تغییر اقلیم و ... - بشر باید در جهت پایش هزینه های تحمیل شده به زیست بوم و نظارت و کنترل آن ها پیش رود.
از سویی پیامدهای توسعه ناپایدار به صورت افزایش میزان انتشار انواع آلودگی ها در محیط زیست و تغییر اقلیم،کلیه ابعاد زندگی جوامع انسانی را تحت تاثیر قرار داده است. آلودگی هوا به عنوان یکی از ابعاد آلودگی محیط زیست علاوه بر دارا بودن اثرات سوء بر جوامع انسانی و طبیعی چه در مقیاس محلی و منطقه ای و چه در مقیاس جهانی، بر پدیده گرمایش جهانی نیز منجر شده است. باوجود اینکه کشورهای پیشرفته با سرمایه گذاری در بخش انرژی های تجدیدپذیر، بهبود کارایی انرژی و فناوری های نوین گام های بزرگی در زمینه کنترل آلودگی های زیست محیطی بخش انرژی برداشته اند اما هنوز کشورهای درحال توسعه با چالش جدی جهت مقابله با آلودگی هوا مواجه هستند.
این مقاله ضمن بررسی اهمیت پایش آلودگی هوا، لزوم توجه به بهره وری سبز را برای دستیابی به توسعه پایدار از راهکارهای اساسی تلقی می کند. همچنین این مقاله ضمن بیان ارتباطی مشخص میان شهر سبز و توسعه پایدار، اقدامات پایش آلودگی هوا را از اصول مهم حفاظتی زیست بوم بشمار می آورد.
-1مقدمه
تاریخچه آلودگی هوا و بحث در مورد آن به قرون وسطی و حتی سال های قبل از آن باز می گردد.بنابراین آلودگی هوا و قوانین وضع شده درمورد آن پدیده جدیدی نیست.برای مثال - ادوارد اول - درسال 1307 م. استفاده از زغال سنگ در کوره های آهک پزی را به دلیل آلوده کردن هوای شهرلندن ممنوع کرد.[1] گاز دی اکسید کربن مهمترین گازگلخانه ای است که امروزه در حدود 31 درصد بیشتر از سال 1750 در اتمسفر وجود دارد و نتیجه ی سوخت زغال سنگ و سوخت های مشتق شده از نفت است.همچنین،متان و گازهای نیتروژن، منواکسید و CFC ها ،جزو گازهای گلخانه ای هستند.
دانشمندان پیش بینی می کنند که افزایش این گازها در جو،زمین را به مکان گرم تری تبدیل خواهد کرد.آن ها انتظار دارند،میانگین دمای عمومی از 1/4 به 5/8 درجه ی سانتی گراد - از 2/5 به 10/4 فارنهایت - در قرن آینده افزایش یابد.در حقیقت،میانگین دما درحال افزایش است و دهه 1990،گرم ترین دهه ی ثبت شده است.پیش بینی می شود که در سال 2100 ،سطح دریا از 9 تا 100 سانتی متر 4 - تا 40 اینچ - افزایش یابد.
بالا آمدن سطح دریا بیش تر از این حد،سبب وقوع سیل در شهرهای ساحلی می شود و مردم را مجبور خواهد کرد،جزیره های موجود در دریا را ترک کنند ونوار ساحلی کاملا خالی ازجمعیت خواهد شد .[2] از این رو آلودگی هوا،علاوه بر واردکردن مواد مضر به اتمسفر،به محیط زندگی،سلامتی انسان و کیفیت زندگی،آسیب می رساند.این نوع آلودگی که در خانه ها،مدارس و ادارات در شهرها و همچنین در سطح قاره ها و حتی در سطح جهانی اتفاق می افتد،سبب مشکلات تنفسی و گسترش سرطان در انسان می شود و به گیاهان،حیوانات و اکوسیستم آسیب می رساند
-2ضرورت پایش در برنامه ریزی شهری
اجزای مهم تشکیل دهنده ی هر ارگانیسمی را انرژی و مواد وارد شده به آن،ستانده ی حاصل از آن و پسماند ایجاد شده از فعالیت آن تشکیل می دهند.قانون دوم ترمودینامیک،رابطه ی بین این سه متغیر را اینگونه بیان می کند:تنها بخشی از انرژی وارد شده به سیستم تبدیل به ستانده می شود و بقیه ی آن به صورت پسماند به محیط برمی گردد.درنظام تولیدی اقتصاد هم،تنها بخشی از انرژی وارد شده به سیستم،منجربه تولید و درنتیجه رشد اقتصادی می شود و بقیه ی آن به صورت آلاینده ها به محیط باز می گردد.
از سوی دیگر،قانون بقای ماده و انرژی بیان می کند که جریان مواد اولیه و انرژی حاصل از محیط ،باید با جریان پسماندهای فرایندهای اقتصادی - یعنی تولید و مصرف - برابر باشد.در حقیقت،این قانون به توان خود ترمیمی طبیعت اشاره دارد.[3]به این معنی که طبیعت قادر است بین ورودی،خروجی و پسماندها تاحدودی تعادل ایجاد کند.اما درحال حاضر توان خود ترمیمی طبیعت به دنبال برداشت بیش از توان بازتولید طبیعت کاهش یافته است.به طورکلی سه گروه اصلی مواد آلوده کننده هوا مشخص شده است:
-1 مواد آلوده کننده فتوشیمیایی
-2مواد آلوده کننده گوگرددار
3 -موادآلوده کننده خانگی مانند گردوغبار
تفکیک منابع آلوده کننده هوا از یکدیگر یعنی نقش هرکدام از مواد آلوده کننده هوای اجتماعات کمک موثری به یافتن راههای کنترل آلودگی و بهبود کیفیت هوای محیط زیست خواهد نمود.درمورد رفع مشکل آلودگی ایجاد شده از طریق صنایع باید با برنامه ریزی صحیح و توجه به موقعیت جغرافیایی و الگوی هواشناسی منطقه،محل استقرار آن ها به دور از مناطق مسکونی تعیین گردد.چنانچه آلودگی صنایع در آلوده نمودن هوای محیط قابل توجه باشد و خطر از جانب آن،اجتماعات اطراف را تهدید کند؛باید انتقال آن ها به محل های تعیین شده درخارج از منطقه مسکونی و با دادن مهلت زمانی مناسب به صاحبان صنایع باتوجه به بنیه اقتصادی آن ها و امکانات دیگر عملی گردد.
علاوه براین اقدام،هریک از صنایع باید اقداماتی جهت بررسی دقیق درمورد تعیین نوع و غلظت ترکیبات زائدی منتشر شده به هوا انجام دهند و نسبت به نصب دستگاه های تصفیه جداکننده آلوده کننده ها از گاز دودکش های خروجی اقدام قاطع به عمل آورند
از این رو جهت اعمال نظارت دقیق بر آلودگی و میزان انتشار آلاینده ها سیستمی کارا و اثربخش با نام سیستم "پایش" در فرآیند تعیین نوع و غلظت آلودگی هوا ایجاد گردید تا کیفیت زیست محیطی هوای پاک را بر عموم شهروندان در هر شهر تضمین نماید. پایش به معنی نظارت است و منظور از آن هشیاری از وضعیت یک سامانه یا پدیده از راه مشاهده دگرگونی هایی است که ممکن است با گذر زمان درآن سامانه یا پدیده رخ دهد.
امروزه پایش در بسیاری از زمینه ها کاربرد دارد،به ویژه در شبکه های همگانی،صنعتی و جغرافیایی. درسال های اخیر رشد روزافزون جمعیت،وسایل نقلیه و کارخانه های صنعتی باعث شده است؛تا آلودگی هوا،مشکلات زیادی را در محیط زیست بشر ایجاد کند و سلامتی آن ها را به خطر اندازد.به این دلیل احداث ایستگاههای جدید و جانمایی دقیق آن ها اهمیت چشمگیری دارد؛به طوریکه با جانمایی درست ایستگاههای پایش آلودگی، وضعیت واقعی تری از آلودگی به دست می آید.از سویی پایش واقعی وضعیت آلودگی هوا،نیازمندتوزیع مناسب ودقیق ایستگاه ها در کل منطقه مطالعاتی است.
جانمایی بهینه این ایستگاهها را می توان با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره عملی ساخت و برای بررسی کیفیت هوا،داده های مختلف که به کمک سنجنده های موجود در ایستگاه های سنجش آلودگی هوا جمع آوری می شوند،موردنیازند.از این رو داده های آلودگی برای انجام مطالعات و تصمیم گیری در مورد کاهش و کنترل آن،عنصرکلیدی به حساب می آیند که به کمک ایستگاه های سنجش آلاینده ها تهیه می شوند.
از این رو یکی از مهمترین مسائل درسنجش آلاینده ها در سطح شهری،جانمایی ایستگاه های سنجش آلودگی است.به این منظور ایستگاه های سنجش آلاینده ها باید در مکان هایی قرار گیرند که نمایش درستی ازوضعیت آلودگی رانشان دهند،بنابراین موقعیت مکانی ایستگاه ها ازحساسیت بالایی برخوردار است.به طور کلی یک سیستم پایش باید بتواند:
-1ساختارهای لازم رابرای اجرای قوانین کنترل آلودگی فراهم کند.
-2تاثیرات برنامه های کنترل و کاهش آلودگی رانشان دهد.
-3داده های زمان واقعی رافراهم کند و روند این داده ها را ذخیره کند.
-4 روابط بین چشمه ها و چاه ها را تعیین کند.
-3ارتباط آلودگی و رشد اقتصادی
مایلنیک و گولدیمبر - 1999 - و آپسچور - - 1997 ،سه عامل "تغییرات ساختاری در اقتصاد"،"بهبود کارایی در مصرف انرژی" و "اصلاح الگوی مصرف انرژی" را برای توجیه تاثیرات خسارات زیست محیطی بر GDP معرفی کرده اند.[6]از نظر استرن - 2003 - ،برآیند دوعامل عمده، وضعیت شاخص های خسارات زیست محیطی - مثل آلودگی هوا وآب - را در طول رشد اقتصادی مشخص می کند:
اولین عامل،اثرات مرتبط با زمان است.یعنی،درتمام کشورها و صرف نظر از این که در چه مرحله - ای ازتوسعه باشند،گذشت زمان راه هایی را برای کاهش آلودگی ایجاد می کند.دومین عامل اثرمقیاس است،به این معنا که اگر رشد اقتصادی موجب تغییر درساختار و تکنولوژی اقتصاد نشود،دراین صورت آلودگی متناسب با رشد اقتصادی افزایش خواهد یافت
