بخشی از مقاله
چکیده
پیاده سازی متد مهندسی ارزش در مهندسی رودخانه و سازه های هیدرولیکی ، این امکان را میدهد تا با برخورد سیستماتیک و نظام یافته در جهت ایجاد تعادل بین هزینه و کارکرد پروژه با اتکاء به خلاقیت و کارتیمی، در راستای حذف هزینه های زائد ، افزایش راندمان و بهره وری مناسبتر پروژه ، گامی موثر برداشته شود . اجرای اینروش ، نتایج کاملاً مطلوب و ملموسی را در دنیا و حتی در کشورمان بجا گذاشته است که از آن می توان به سد تنظیمی مارون ، کانال کنترل سیلاب رامشیر، تونل انحراف سد کوهرنگ ، تونل آبی دز به قمرود ، سد و شبکه آبیاری سد شفارود ، حوضچه آرامش سد کرخه و...اشاره نمود که با توجه به اجرای قانون هدفمندسازی یارانه ها توسط دولت و واقعی تر شدن قیمتهای انرژی در کشورضرورت انجام مطالعات ارزش - مخصوصاً درفاز طراحی پروژه - بیش از هر زمانی احساس میگردد بطوریکه تجربه جهانی نشان میدهد که هر واحدهزینه برای مهندسی ارزش ، 20 تا 40 واحدصرفه جویی درپی خواهد داشت .
واژه های کلیدی: مهندسی ارزش ، سازه های هیدرولیکی ، تحلیل کارکرد ، مهندسی رودخانه ، شاخص ارزش
مقدمه
تلاش همه جانبه بشریت برای کمال خواهی و علاقه وصف نشدنی او به بهبود، نتیجه ای جز حرکت در مسیر ترقی و بهتر شدن از دیروز در پی ندارد. در عصر حاضر که به هزاره تغییرات پرشتاب نامگذاری شده است ، تمدن های مختلف کوشیده اند تا در عرصه رقابتهای تجاری، اقتصادی و عمرانی کمترین زیان را متحمل شوند و بیشترین منافع را نصیب خود نمایند که در این راستا پیروزی و برتری با پرتلاشترین ها و خلاق ترین ها می باشدو لحظه ای توقف میتواند باعث از دست دادن بازار رقابت کردد. متدولوژی مهندسی ارزش - یا مدیریت ارزش - یکی از برترین روشهای شناخته شده در جهت بهبود سیستم ها و طرحهای عمرانی است که پس از جنگ جهانی دوم توسط آقای مایلز برای اولین بار در کارخانه جنرال موتورز آمریکا پیاده شد و بیش از 70 سال است که دنیا در حال استفاده از این روش ساده و در عین حال قدرتمند است و بکارگیری آن منجربه ایجاد استانداردهای پذیرفته شده در سطح ملی و بین المللی میگردد. دنیای امروز ، مهندسی ارزش را به عنوان یک قلب متفکردر طراحی پروژه های عمرانی همواره مد نظر دارد و تلاش می کند با بکارگیری آن ، دستاوردهای به مراتب کم هزینه تر و با ارزش تری را ارائه نماید .
فلسفه وجودی ارزش
انسان در زندگی روزمره خود بامسائلی مواجه است که باید برای آن راه حلی مناسب انتخاب نماید و نهایتاً آنرا اجرا کند و این انتخاب براساس تجربه ، تخصص و معیارهای ارزشی او میباشد. دامنه اثرگذاری تصمیم گیری در مورد حل مسائل بسیار متفاوت است ؛ بزرگی یا کوچکی ، آثار مالی ، معایب غیر مالی ومخاطرات - ریسکها - ، همچنین تعدد طرفهای ذینفع و معیارهای ارزش - که در ادامه توضیح داده خواهد شد - ، در پیچیدگی مساله و اهمیت روش حل آن بسیار موثر است. بعنوان مثال در مورد خرید یک منزل مسکونی تامین نیاز و خواسته استفاده کننده از آن با توجه به معیارهای ارزش آن - زیبایی ظاهری ،متریال بکار رفته ، مقاومت در برابر زلزله ،موقعیت مکانی ، نوع طراحی به لحاظ مهندسی ومعماری و... - و هزینه طول عمر - هزینه خریدونگهداری در طول عمر بهره برداری و... - به شخص استفاده کننده بعنوان طرف ذی نفع اصلی مربوط میشود و او با توجه به نیازها و خواسته های خود و منابع قابل تامین ، تصمیم گیری می نماید.
نتایج سودمند مطالعه مهندسی ارزش در مسائل و طرحهای بزرگ ، پیچیده و تعداد تکرار به مراتب بیشتر از مثال فوق میباشد زیرا در مسائل پیچیده با طرفهای ذینفع و ذیربط متعدد سروکار داریم بعنوان مثال مسأله مربوط به آلودگی رودخانه ها وآبهای سطحی که منابع آلاینده متعددی وجود دارند ، مشارکت طرفهای متعدد مانند شرکت آب وفاضلاب شهری و روستایی ، سازمان حفاظت محیط زیست ، شرکت آب منطقه ای ، سازمان جهاد کشاورزی ، وزارت بهداشت ، شهرداری و... و همچنین طرفهای صاحب نظر مانند دانشگاهها و مراکز آموزشی در یافتن راه حل مسأله بسیار ضروری است زیرا ؛ مسأله با نظر کلیه ارگانهای مرتبط با موضوع و از جنبه های مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار میگیرد و همچنین اطلاعات مرتبط در سایر سازمانها و ارگانها بصورت پراکنده است و گردآوری این مطالب باعث میشود تمام طرفهای درگیر با موضوع از آن مطلع شوند. این روش تصمیم گیری و حل مسأله می تواند برای استفاده از خرد جمعی ذینفعان و افراد ذیصلاح و جلب مشارکت و همکاری آنها و حذف تقابل و اتلاف وقت ناشی از عدم درک یکسان از مزایا ومعایب و راه حلهای مورد نظر هریک از آنها شود وتصمیم گیری باکمترین هزینه - به لحاظ مالی ، زمانی ، اثرات نامطلوب و مخاطرات - و با بهترین خروجی صورت پذیرد.
مهندسی ارزش چیست؟
مهندسی ارزش یک تکنیک مدیریتی و مهندسی کارکرد گراست ، تکنیکی سازمان یافته و گروهی برای افزایش ارزش و تحلیل کارکردهای پروژه در جهت دسترسی به کارکرد واقعی با حداقل هزینه در طول عمر پروژه ، به گونه ای که راه حلهای ارائه شده سازگار با کیفیت و ایمنی مورد نظر و بیشترین راندمان خروجی باشد. تجربه بکارگیری مهندسی ارزش در طرحهای بین المللی نشان میدهد که هر واحد هزینه جهت مهندسی ارزش ، بازگشت بین 20 تا 40 واحد سرمایه را در پی خواهد داشت که این مقدار در کشوری همانند ایران بر طبق آمار بسیار بیشتر از این خواهد بود. مهندسی ارزش دارای چهار اصل بنیادی می باشد ؛
-1 استفاده از خلاقیت و قوه ابتکار ،که موجب افزایش کیفیت ایده های نهایی میشود.
-2 با انجام کار گروهی ، هم افزایی شدیدی در رسیدن به ایده پر ارزش بدست می آید.
-3 تحلیل کارکرد اجزاء پروژه ، نقاط ضعف و گلوگاهها را مشخص می گردد.
-4 برای انجام هر کارکرد راه حل بهتری با هزینه کمتر وجود دارد.
شاخص ارزش
هدف از یک مطالعه ارزش ، بهبود ارزش است که برای کمی کردن آن از شاخص ارزش استفاده میشود.طراحی یک سد مخزنی را درنظر میگیریم ؛ تصمیم گیری در مورد طراحی یک سد مخزنی چندمنظوره بسیار پیچیده است زیرا ذینفعان آن بسیار زیاد می باشد و با نیازها و خواسته های کمی و کیفی متفاوت و گاهاًمتضاد شامل متقاضیان آب - جهت استفاده بعنوان شرب ، کشاورزی ، صنعت و... - ، انرژی برق آبی ، ساکنان بالادست و پایین دست ، سازمان میراث فرهنگی و... سرو کار دارند. از اینرو باید خواسته های ذینفعان لحاظ گردد و گزینه وشاخص ارزش بهینه با توجه به موارد ذیل انتخاب شود ؛ -1 نیازها و خواسته های کمی و کیفی متفاوت همچنین معیارهای ارزش مختلف و گاه متضاد طرفهای ذینفع
-2 منافع حاصل از طرح - در طول عمر پروژه -
-3 هزینه های طول عمر پروژه - سرمایه گذاری اولیه و دوره بهره برداری و نگهداری در طول عمر طرح -
-4 عدم مطلوبیتهای اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و زیست محیطی
-5 مخاطرات - ریسکها -
=w/c هزینه های طرح - مالی،عدم مطلوبیت و مخاطرات - / ارزشهای طرح - کارکرد، کیفیت - = شاخص ارزش طرح قابل قبول باید دارای شاخص ارزش بزرگتر یا مساوی یک باشد و گزینه بهینه ، گزینه ای است که دارای شاخص ارزش بیشینه باشد . در برخی موارد نیز ممکن است در یک مطالعه مهندسی ارزش، هزینه پروژه افزایش یابد درصورتیکه افزایش هزینه موجب بهبود کارکرد یا کیفیت و یا هر دو گردد و شاخص ارزش افزایش یابد ، هدف اصلی تحقق یافته است . برای مثال در انجام پیاده سازی متد مهندسی ارزش در خصوص طرح کنترل و حفاظت از سیلاب در بازه ای از رودخانه می سی سی پی در ایالات متحده ، طرح پیشنهادی و مصوب توسط تیم مهندسی ارزش ، افزایش هزینه ای حدود 1/7 میلیون دلار نسبت به طرح اولیه را در پی داشت ولی در حقیقت باتوجه به شاخص ارزش و افزایش کارکرد پروژه - آورد سالانه رسوب مواد معلق می سی سی پی ، جنگل کاری های مجدد سیلاب دشت جهت افزایش حفاظت از سیل احداث، مخازن آبی و افزایش طول عمر مفید آنان و... - ، هزینه های طول عمر پروژه را حدوداً 53/5 میلیون دلار کاهش داد و یا در یک مطالعه ارزش توسط انجمن مهندسین ارزش ایالات متحده - SAVE - دریکی از بزرگراههای آمریکا، پیشنهاد تیم مهندسی ارزش موجب افزایش هزینه های اجرایی به میزان 2میلیون دلار گردید ولی هزینه های به روز شده کاربران بزرگراه در دوره عمر پروژه - ریسک جانی و مالی تصادفات ، هزینه سوخت ، استهلاک خودرو و ... - دوداًح 55 میلیون دلار کاهش یافت .در حالت کلی مهندسی ارزش در یکی از صورتهای زیر منجربه افزایش شاخص ارزش می شود :
1.افزایش سطح کارکرد با ثابت بودن هزینه ها
2.افزایش سطح کارکرد به همراه کاهش هزینه ها
3.افزایش سطح کارکرد همزمان با کاهش هزینه ها
دلایل پیاده سازی مهندسی ارزش در مهندسی رودخانه و سازه های هیدرولیکی
یکی از بزرگترین برداشتهای نادرست از مهندسی ارزش به این باور برمیگردد که روش مهندسی ارزش برای اصلاح اشتباهات طرح بکار گرفته میشود و بر همین اساس در برابر آن مقاومت شده و موضع دفاعی اتخاذ میگرددوبرای بسیاری از افراد این پرسش مطرح میگردد که : " در صورتیکه فرآیند طراحی به شکل دقیق و قابل قبول انجام شده باشد و گروهی از متخصصین خبره و خوشنام آنرا بازنگری و مرور کرده باشند ، انجام مطالعات مهندسی ارزش چه ضرورتی دارد؟" این پرسش و نظایرآن نشان دهنده عدم برداشت صحیح از مهندسی ارزش است که برای پاسخگویی به این موارد بطور خلاصه به برخی از دلایل لزوم انجام مطالعات مهندسی ارزش در پروژه های عمرانی و مهندسی رودخانه اشاره میگردد:
➢به طور طبیعی مشاورین طراح در پروژه های عمرانی حساسیت خاصی نسبت به هزینه ها ندارند.
➢معمولا در طرحهای مهندسی رودخانه و طراحی سازه های هیدرولیکی ، مشاور طراح از طرحهای تیپ و مشابه استفاده میکند.
➢در صورتیکه طراح بومی منطقه نباشد معمولاً استانداردهاو مواد اولیه ای که نسبت به آنها شناخت کافی دارند را مبنای طراحی قرار می دهندکه در مهندسی رودخانه این عامل باعث کاهش کارکرد در سازه های هیدرولیکی میگردد.
➢هر شخصی تعبیر خاص خود را از کیفیت دارد و در بسیاری از موارد این تعابیر شخصی با هم سازگار نیستند.
➢به طور کلی مشاورطراح ، مجری نیازهای کارفرماست و لازمه پاسخگویی در مورد ضرورت این نیازها ، مهارت و تلاشی ورای محدوده اصلی وظایف اوست .
➢لازمه تشخیص نیاز واقعی ، تخصص و تجربه بالایی است که کارفرما و بهره بردار معمولاً فاقد آن هستند .
➢سابقه فرهنگی و کاری مشاور طراح امکان شناخت عمیق فرهنگ ، مقتضیات و نیازهای جوامع دیگر را محدود میسازد.
موارد مذکور تنها دلایل ضرورت کاربرد مهندسی ارزش نمی باشند بلکه تصویری کلی از واقعیات را ارائه می دهند ضمن اینکه طبق بررسیهای صورت گرفته و آمار ارائه شده در پروژه های عمرانی در داخل کشور میتوان به این موضوع اشاره کرد که 45 درصد پروژه ها در مرحله طراحی دارای مشکلات اساسی هستند ، 27 درصد ناقص اجراء میشوند و 28 درصد از پروژه ها نیز در مرحله بهره برداری دارای مشکلات عدیده ای هستند و کاربرد مهندسی ارزش تا حد زیادی نواقص احتمالی را تحت پوشش قرار میدهد ونیاز آن کاملا در جهت مرتفع نمودن عوامل فوق - علی الخصوص طرحهای سازه ای در مهندسی رودخانه - ، احساس میگردد.
