بخشی از مقاله
چکیده
شناخت اقلیم استان کردستان، با استفاده از روشهای نوین ناحیهبندی، مانند تحلیل عاملی انجام گرفت. بدین منظور تعداد 39 متغیر اقلیمی از 10 ایستگاه هواشناسی استان انتخاب شد. طی فرایند میانیابی با روش IDW، ماتریس پهنهای دادهها به ابعاد 99×39 به دست آمد و مبنای ناحیهبندی قرار گرفت. بررسی اقلیم استان با روش تحلیل مولفه های اصلی نشان داد که اقلیم استان از 5 عامل ساخته شده است. این عوامل به ترتیب: عامل رطوبت- برف، عامل نم- بارش، عامل تندر- ابرناکی و عامل یخبندان. انجام تحلیل خوشهای روی 5 عامل اقلیمی فوق 6 ناحیه اقلیمی را در استان نشان داد.
-1 مقدمه
شناخت پتانسیلهای طبیعی بعنوان بستر فعالیتهای انسانی، پایه و اساس غالب برنامهریزیهای محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل میدهد. در این راستا ویژگیهای اقلیمی و عناصر غالب آن که در پراکندگی و شکلگیری پدیدههای حیاتی - نبات، حیوان، انسان - نقش تعیین کنندهایی ایفا میکنند و بعنوان یکی از مهمترین فاکتورهای طبیعی- محیطی ارزیابی میشوند.[6] لذا بشر امروز جهت توسعهی مراکز شهری و صنعتی و افزایش منابع غذایی، نیازمند افزایش اطلاعات خود در زمینهی پهنههای متفاوت اقلیمی است. نبود شناخت کافی از خرده اقلیمهای نواحی، برنامه ریزیهای اقتصادی و کشاورزی انسان را با شکست مواجه میسازد .[1] جهت شناخت پهنههای اقلیمی باید اقدام به ناحیهبندی مناطق مختلف بنماییم، ناحیهبندی اقلیمی عبارت است از؛ شناخت پهنههایی که دارای آب و هوای یکسان باشند
ناحیه بندی اقلیمی در جغرافیا سابقه طولانی دارد و امروزه جزوء وظایف اصلی یک جغرافیدان به شمار میرود که نتیجه آن تفکیک و شناخت اقالیم مختلف است و این خود باعث به وجود آمدن جغرافیای ناحیهای میشود .[3] بر این اساس، هدف اصلی مقالهی حاضر بررسی و شناخت نواحی اقلیمی استان کردستان با استفاده از روشهای نوین آماری - تحلیل عاملی و تحلیل خوشهای - میباشد.
این شیوه تقسیمبندی برای اولین بار توسط استاینر در سال 1955 در ایالات متحده آمریکا به گرفته شد و از آن پس در سطح جهان به طور گستردهایی مبنای تقسیمبندیهای اقلیمی قرار گرفت .[10] در سال-های اخیر در ایران این روش مورد توجه واقع گشته است.
مسعودیان - 1382 - با استفاده از روش تحلیل عاملی دوران یافته به بررسی پراکندگی جغرافیایی بارش در ایران پرداخت، و سه قلمرو بارشی را شناسایی کرد که به ترتیب اولین و مهمترین قلمرو بارشی ایران، کرانههای دریای خزر، دومین قلمرو رشته کوههای زاگرس، و سرانجام سومین قلمرو پربارش ایران آذربایجان و شمال خراسان میباشد
امیراحمدی و عباسنیا - 1389 - ناحیهبندی اقلیمی استان اصفهان را با استفاده از روشهای نوین آماری انجام دادند. یافتهها حاکی از این بود که اقلیم استان اصفهان ساختهی 5 عامل میباشد که این عوامل به ترتیب عبارتد از: عامل بارشی، عامل دمایی، عامل آسمان صاف و آفتابی، عامل بادی و غباری، عامل گرمایی و رطوبت. همچنین با استفاده از نتایج تحلیل خوشهای 4 ناحیه اقلیمی را در استان نشان دادند
شیرانی و همکاران - 1388 - اقدام به پهنهبندی اقلیمی استان یزد با روشهای نوین آماری چند متغیره کردند. بررسی ایشان نشان داد که 5 عامل بارش ، دمای گرمایشی، گرد و غبار، باد و رطوبت به ترتیب 34/70، 32/74، 08/92، 7/11، 6/35 درصد از تغییرات شامل میشوند و با استفاده از روش تحلیل خوشهای اقدام به پهنهبندی اقلیمی استان کردند که 6 ناحیه اقلیمی را در آن نشان دادند، عبارتند از: نسبتا خشک و سرد، خشک و غباری، نیمه خشک و سرد، خشک و بسیار گرم، فراخشک و گرم، فراخشک و بادی
-2 موقعیت جغرافیای منطقه مورد مطالعه
استان کردستان با وسعتی معادل 28203 کیلومتر مربع در غرب ایران و در مجاورت بخش شرقی کشور عراق قرار دارد. این استان که در دامنهها و دشتهای پراکندهی سلسه جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استانهای آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. استان کردستان بین 34 درجه و 44 دقیقه تا 36 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 31 دقیقه تا 48 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ قرار گرفته است
شکل .1 موقعیت منظقه مورد مطالعه
-3 روششناسی تحقیق
با استفاده از روشهای نوین آماری و سیستم اطلاعات جغرافیایی، طبقهبندی اقلیمی برای استان انجام شده است. در این تحقیق، از نرمافزارهای Arc GIS، SPSS و Excel برای انجام تحلیل های آماری و رسم نقشهها استفاده شده است. بدین منظور تعداد 39 متغیر اقلیمی از 10 ایستگاه هواشناسی استان در فاصله بین سالهای 1989-2010 میلادی انتخاب شد. در ادامه با استفاده از روش 1IDW، اقدام به میانیابی عناصر اقلیمی در پهنه استان نمودیم. تحلیل عناصر اقلیمی در یاختههایی با ابعاد 20×15 کیلومتر، باعث ایجاد ماتریسی به ابعاد 99×39 یاخته گردید. در ادامه با استفاده از روش تحلیل عاملی و چرخش واریماکس، مولفه های اصلی و موثر شناسایی گردید. پس از به دست آوردن مولفه های اصلی، از روش تحلیل خوشهای به روش ادغام وارد، برای پهنه بندی اقلیمی استان استفاده گردید.
-3-1 روش تحلیل عاملی
تحلیل عاملی از تعدادی فنون آماری ترکیب شده و هدف اصلی آن ساده کردن مجموعههای پیچیدهی دادههاست .[5] در این روش بر اساس میزان همبستگی یافتهها و ارتباط درونی متغییرها که در حول یک عامل به صورت ارتباط مثبت و بالعکس به صورت ارتباط منفی تجمع پیدا کنند عاملها را نامگذاری میکنند .[12] برای اجرای تحلیل عاملی ابتدا روش میانیابی را انتخاب نمودهایم تا بتوانیم تمام نقاط استان را تحت پوشش قرار دهیم، بر اساس این روش، توری با فاصلههای مناسب بر روی پهنهی مورد مطالعه گسترانیده و مقدار عنصر اقلیمی در گرهگاهها بر آورد میشود
در این پژوهش، میانیگن سالانهی 39 عنصر اقلیمی روی 10 ایستگاه هواشناسی استان کردستان، دادههای نقطهای فراهم کرد و ماتریس 10×39 طی فرآیند میانیابی IDW، به ماتریس 99×39 روی سراسر استان تبدیل شد. ماتریس اخیر دادههای پهنهای را فراهم نمود و از آن به عنوان یک تحلیل عاملی استفاده شد. در شکل 2 به عنوان نمونه میانیابی عنصر بارش و ایجاد ماتریس آن در جدول 1 نشان داده شده است.
