بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله پوشش گیاهی بر اساس روش بررسی اکولوژیک آمریکایی-انگلیسی در منطقه چناره مریوان مورد مطالعه قرار گرفت. روش نمونه برداری تصادفی سیستماتیک با تعداد 76 قطعه نمونه و سطح 256 مترمربع انتخاب گردید. برای تعیین گروه گونه های اکولوژیک از روش تلفیقی تحلیل خوشه ای - Cluster Analysis - و تحلیل دو طرفه گونه های شاخص - Tow Way Indicator Species Analysis - استفاده شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که در منطقه فوق الذکر 6 گروه گونه اکولوژیک وجود دارد. گونه های شاخص این گروه ها شامل Quercus libani ،Quercus infectoria ، Pyrus syriaca، Pistacia atlantica ، Trifolium campestre و Teucrium polium می باشد.
مقدمه و هدف
در مطالعات پوشش گیاهی، روش بررسی اکولوژیک همواره بر اساس دو دیدگاه مورد تأکید قرار گرفته است؛ روش اروپایی و روش آمریکایی-انگلیسی.[12] نمونه هایی از پوشش گیاهی که به عنوان مجموعه ای از گونه های گیاهی تعریف می گردند، با یکدیگر زندگی مشترکی دارند. واضح است که بعضی از گونه ها در بعضی از مکانها همراه با یکدیگر به رشد ادامه می دهند؛ می توان این چنین نتیجه گیری کرد که اگرچه بین دو گونه گیاهی اشتراک اکولوژیک محضی وجود ندارد ولی می توان بر مبنای توزیع شان در کنار یکدیگر، آنها را در قالب گروهی در نظر گرفت. توصیف این گروه را می توان بر مبنای عکس العمل گونه ها نسبت به عوامل محیطی در نظر گرفت 9] و .[14 تشابه واحد های گیاهی را می توان هم در قالب گروه گونه های شاخص و تفریقی و هم گروه اکولوژیک ترکیب کرد؛ بدین معنی که گونه های گیاهی که یک گروه اکولوژیک را تشکیل می دهند باید ارتباط های مشابهی را نسبت به عوامل محیطی شاخص نشان دهند .
این گروه ها سپس، با نام گونه ای که مشخصه ویژه گروه را به خوبی نشان داد، نام گذاری می شود. در اکولوژی پوشش گیاهی جهت تعیین گروه گونه های اکولوژیک، از ارتباط بین الگوهای ترکیب گونه ای و عوامل محیطی استفاده می شود .[12] روش های مورد استفاده جهت ارزیابی گروه ها برای اولین بار توسط Spies و - 1985 - Barnes ارایه گردید. گروه گونه های اکولوژیک از طریق معیارهایی نظیر حضور و غیاب یا پوشش نسبی، در هر گروه، به شناسایی اکوسیستم ها و طبقه بندی آنها کمک می کند. این گونه های شاخص ممکن است در مقیاس محلی مفید باشند
کاربرد گروه گونه های اکولوژیک در طبقه بندی اکولوژیک مطرح بوده و از طریق به کار گیری توأم عوامل محیطی با گروه گونه های اکولوژیک واحد هایی را تفکیک می کنند که آنها را Barnes و همکاران - 1982 - ، واحدهای اکوسیستمی نام نهادند. هدف از این مطالعه شناسایی و تفکیک گروه گونه های اکولوژیک بر مبنای شیوه آمریکایی - انگلیسی است.
تئوری و پیشینه تحقیق
حسن پور بابایی و همکاران - 1389 - به تعیین گروه گونههای اکولوژیک گیاهی در منطقه قلارنگ ایلام پرداختند؛ آنها در مجموع 50 قطعه نمونه به روش تصادفی- سیستماتیک برداشت کردند. در داخل قطعات نمونه نوع گونههای درختی و درختچهای و درصد پوشش آنها با اندازهگیری تاج آنها تعیین گردید. برای آنالیز دادهها از روشهای چند متغیره استفاده گردید و نهایتأ منجر به شناسایی 5 گروه گونه اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه شد. گونه های شاخص این گروهها شامل: Heteranthelium piliferum, Quercus branti, Acer monspesulanum, Amygdalus haussknechtii, Daphne mucronata, می باشد.
زینب رودی و همکاران در سال - 1391 - برای تعیین گروههای بوم شناختی در پارک جنگلی سیسنگان تعداد 46 قطعه نمونه به روش سیتماتیک- انتخابی را مورد مطالعه قرار دادند. پوشش گیاهی به روش TWINSPAN طبقه بندی شد و 3 گروه شناسایی شد. این گروه ها عبارتند از: گروه 1 که توده شمشاد آمیخته بود، با گونههای شاخص Acer cappadocicumو Parrotia persica،Hedera pastochowii، گروه 2 که توده شمشاد خالص بود، با گونههای شاخص Ficus caricaو Celtis australis،Buxus hyrcana، و گروه 3 که توده بدون گونه شمشاد بود شامل گونهی شاخص Quercus castanifolia Abella و Shelburne در سال - 2004 - به بررسی گروه گونههای اکولوژیک Jocassee Gorges کارولینای جنوبی در جنوب کوههای Appalachian پرداختند. آنها 11 گروه برای گیاهان کف را تشخیص دادند که شامل 50 گونه بودند و 6 گروه درختی را شناسایی کردند که شامل 19 گونه بود. اما گونههای شاخص گروه گیاهان کف شامل: Vaccinium pallidum, Arundinaria gogantea, Kalmia latifolia, Smilax rotundifolia, Vitis rotundifolia, Thlypteris noveboracensis, Polystichum acrostichoides, Sanguinaria Canadensis, Adiantum pedatum, Tiarella cordifolia, و Rhododendron maximum میباشد و گونههای شاخص گروههای درختی شامل: Quercus coccinea, Oxydendrum arboretum, Quercus prinus, Quercus alba, Liriodendron tulipifera و Tsuga Canadensis میباشد.
مواد و روش ها - توصیف منطقه رویشی
منطقه مورد مطالعه بخشی از حوزه آبخیز چناره-مریوان بوده و در غرب استان کردستان بین 46 درجه و 14 دقیقه و 52 ثانیه تا 46 درجه و 26 دقیقه و 58 ثانیه طول شرقی و 35 درجه و 29 دقیقه و 45 ثانیه تا 35 درجه و45 دقیقه و 45 ثانیه عرض شمالی قرار دارد. رویشگاه مورد مطالعه، با نام قامیشله، مساحت 240 هکتار را پوشش می دهد. توزیع تیپ های پوشش گیاهی در کل منطقه را می توان در قالب دو تیپ عمده مشخص کرد: تیپ وی ول - . - Quercus libani Oliv در جهت شمالی و تیپ بلوط ایرانی - . - Quercus brantii Lindl در جهت جنوبی با میزان شاخص اهمیت به ترتیب: 146/3 و .[1] 160/3
- روش نمونه برداری
منطقه مورد مطالعه از طریق روش سیستماتیک دو بعدی با شروع نقطه تصادفی، مورد نمونه برداری قرار گرفت .[17] تعداد 76 قطعه نمونه مربعی شکل با مساحت 256 مترمربع، از طریق یک شبکه آماربرداری 200 - در 160 متر - روی یک نقشه توپوگرافی با مقیاس 1/25000 قرار داده شد. مساحت قطعات نمونه از طریق رسم منحنی سطح - گونه بدست آمد
پوشش گیاهی در قالب تمامی گونه های درختی، درختچه ای و علفی، در قطعات نمونه مورد اندازه گیری قرار گرفتند. گونه و وفور، به عنوان معیارهای اندازه گیری پوشش گیاهی در نظر گرفته شد. گونه های گیاهی در زمان اپتیمم رشدشان، در چندین نوبت برداشت شده - در ماه های اردیبهشت، خرداد و شهریور - و بعد از انتقال به هرباریوم، از طریق فلورهای ایرانیکا، ترکیه، عراق و روسیه مورد شناسایی دقیق قرار گرفتند. بر طبق نظر [17 ]، برآورد پوشش، به عنوان وفور در نظر گرفته شد. برآورد پوشش، به صورت درصد پوشش تک تک گونه های گیاهی در سطح واحد نمونه برداری بیان می گردد
جهت طبقه بندی پوشش گیاهی و تعیین گروه گونه های اکولوژیک ، داده های وفور به مقادیر کیفی - حضور و غیاب - تبدیل شدند؛ این روش در مطالعات اکولوژیک، نتایج قابل قیاسی را در مقایسه با مقادیرکمٌی وفور بدست می دهد
به منظور تحلیل گرادیان و طبقه بندی پوشش گیاهی، از نرم افزار [15] PC-ORD for Win.Ver .4.17 استفاده گردید. دو نوع طبقه بندی عددی شامل تحلیل خوشه ای - - CA و TWINSPAN به منظور کاهش عامل ذهنیت در طبقه بندی و گسسته کردن گروه قطعات نمونه طبقه بندی شده به کار گرفته شد. روش Wards برای محاسبه فاصله بین خوشه ها در تحلیل خوشه ای استفاده گردید. نقطه توقف، برای شکل گیری خوشه ها بر اساس تجربه [16] بوده و سطح سوم، برای TWINSPAN انتخاب گردید یک سطح معادل نیز برای CA، انتخاب گردید به طوری که حداکثر تشابه را با گروه بندی TWINSPAN نشان دهد. سپس گروه های نهایی از طریق ضریب تشابه [21 Jaccard تثبیت گردیدند. جهت شناسایی گونه های شاخص هر گروه اکولوژیک از تحلیل گونه های شاخص استفاده شد
نتایج و بحث
نتایج طبقه بندی CA ، با استفاده از روش [22] Wards، نشان داد که اولین سطح، به دو خوشه 38 تایی قابل تقسیم است. نقطه قطع برای ایجاد این دوخوشه بر مبنای ضریب فاصله اقلیدسی، 32 بدست آمد. دومین سطح، به چهار خوشه 25 ، 13 ، 15 و 23 قطعه نمونه قابل تقسیم است. نقطه قطع برای ایجاد این چهار خوشه بر مبنای ضریب فاصله اقلیدسی، 27 است. سومین سطح، به 8 خوشه 6 ، 7 ، 18 ، 7 ، 11 ، 12 ، 10 و 5 قطعه نمونه قابل تقسیم است. نقطه قطع برای ایجاد این هشت خوشه بر مبنای ضریب فاصله اقلیدسی، 22 بدست آمد. نتایج طبقه بندی TWINSPAN در شکل - 1 - آمده است.
