بخشی از مقاله
چکیده
باوجود ارتباط دائم انسان با طبیعت این رابطه همواره به یک صورت نبوده است که این، خود باعث به وجودآمدن گرایش های متفاوتی در نحوه برخورد انسان با طبیعت اطرافش شده است. درارتباط با نحوه ی تعامل انسان با طبیعت محققین تقسیم بندی های متفاوتی را ارائه داده اند که هر کدام در جای خود به عنوان منبعی ارزشمند به شمار می رود. این تقسیم بندی ها هرکدام درجای خود اطلاعات گرانبهایی را برای تحقیق در اختیار ما قرار می دهد ولی در عین حال هر کدام به تنهایی نمی تواند به طور کامل این ارتباط را مورد بررسی قرار دهد
در تقسیم بندی ارائه شده در این مقاله این ارتباط را به تعامل معماری و طبیعت محدود کردهایم. این دیدگاه سه گانه عبارت است از :
• معماری بر طبیعت
• معماری با طبیعت
• معماری از طبیعت
مقاله حاضر ابتدا نگاهی به تقسیم بندی های موجود در ارتباط با معماری بایونیک خواهد داشت و سپس تقسیم بندی دیگری را که به طور کامل تر بتواند نحوه الگوگیری معماران از طبیعت را شرح دهد ارائه خواهد داد.
مقدمه
از زمانی که انسان نخستین غار را به عنوان مسکن خویش برگزید تا امروزه که رفته رفته به سمت زندگی در خانه های هوشمند می رود به طبیعت اطرافش به عنوان منبع بی پایانی از الهام نگریسته است. سبک رئالیستی نقاشی های درون غارها در هنر پیش از تاریخ به وضوح آشکار کننده گرایش به طبیعت در آثار این هنرمندان است. آنها معتقد به قدرت جادویی نقاشی های حیوانات بودند ومی پنداشتند که اگر حیوانی را نقاشی کنند و به آن حمله ور شوند در شکار خود به موفقیت بیشتری دست خواهند یافت.
بنا به گفته بقراط حکیم بزرگ یونانی ما چیزهای زیادی را از تقلید کردن از حیوانات می آموزیم، به طور مثال در بافتن لباس ها به عنکبوت ها نگاه می کنیم واز پرستوها خانه سازی و از چکاوک نیز آواز خواندن را فرا می گیریم.
در دوران های مختلف نیز این میل درونی به کنکاش در طبیعت همواره به همراه انسان بوده و هرگز فروکش نکرده است. تاریخ سرشار از نام دانشمندان بزرگی مانند لئوناردوداوینچی، آلفونسوبورلی، سرجورج کایلی و نام های بیشمار دیگری است که بدون شک بسیاری از پیشرفت های امروزی، مدیون نگاه متفاوت آنها به طبیعت است.
باوجود ارتباط دائم انسان با طبیعت این رابطه همواره به یک صورت نبوده است که این، خود باعث به وجودآمدن گرایش های متفاوتی در نحوه برخورد انسان با طبیعت اطرافش شده است. درارتباط با نحوه ی تعامل انسان با طبیعت محققین تقسیم بندی های متفاوتی را ارائه داده اند که هر کدام در جای خود به عنوان منبعی ارزشمند به شمار می رود. به عنوان مثال گاهی این تقسیم بندی ها ارتباط انسان با محیط را از نظر مذهبی و آیینی بررسی کرده و گاهی نیز از منظر جغرافیایی به مطالعه ی نحوه ی ارتباط انسان شرقی و غربی با طبیعت می پردازند.
همچنین گاهی در این تقسیم بندی ها به کنکاش و بررسی این ارتباط در دوران های مختلف تاریخی، از انسان بدوی گرفته تا رنسانس و مدرن و پس از مدرن می پردازد. به عنوان مثال دیدگاه زیر از نظر تاریخی به کنکاش در نحوه ارتباط انسان و طبیعت پرداخته است: " نسبت انسان و طبیعت در گذر از دروازه های تاریخ از تسلط یک جانبه و سخت -گیرانه بر انسان در دوران باستان به تقدس در مصر می انجامد. پس از آن در یونان جایگاه می یابد و در روم مورد ستایش و انتفاع قرار می گیرد. درایران تصوری از جلوه جاودان خداوند تلقی می شود و در قرون میانه مذموم پنداشته می شود . در عصر رنسانس، از عرش تقدس به وسیله ای برای ثروت اندوزی تنزل می یابد، اما بار دیگر در عصر روشنگری و دوره پس از رنسانس، ارزش خود را باز می یابد و در دوره مدرن، موضوع اندیشه و تفکر واقع می گردد."
همان طورکه گفته شد این تقسیم بندی ها هرکدام درجای خود اطلاعات گرانبهایی را برای تحقیق در اختیار ما قرار می دهد ولی در عین حال هر کدام به تنهایی نمی تواند به طور کامل این ارتباط را مورد بررسی قرار دهد. به عنوان مثال در یک تقسیم بندی تاریخی، انسان مدرن در غرب، نحوه ی برخوردکاملاً متفاوتی را نسبت به انسان شرقی در همان زمان که با تفکر مدرن آشنایی ندارد از خود بروز می دهد.
بنابراین این نوع تقسیم بندی ها بر مبنای هدف ما از نوع بحث و تحقیق می تواند متفاوت باشد. ما در اینجا تقسیم بندی خود را بهسوژهِ ی انسان و ابژه های معماری و طبیعت محدود کرده ایم ونیز مفهوم کلی تری را نسبت به تقسیم بندی های آیینی، جغرافیایی و زمانی ارائه می دهیم، بدین معنی که این نوع نگر ش ها و نحوه ی برخورد با طبیعت ممکن است در زمان های مختلف و نیز در آیین ها و نواحی گوناگون به طور هم زمان و یا با فواصل زمانی مختلف وجود داشته باشد.
در این تقسیم بندی سه دیدگاه مشخص را می توان بیان کرد:
• معماری بر طبیعت
• معماری با طبیعت
• معماری از طبیعت
قبل از اینکه این سه نوع تقسیم بندی را شرح دهیم ابتدا لازم است منظور خود را از طبیعت کمی شرح دهیم.
طبیعت کلمه ای عربی است که وارد زبان فارسی شده است. معادل فارسی آن ابرهام می باشد. این کلمه که در زبان انگلیسی نیچر"1 نامیده می شود از کلمه لاتین" نچرا" 2 آمده که از" ناسکی 3" به معنای متولد شدن مشتق است و با کلمات دیگر از همین ریشه نیز ارتباط دارد. طبیعت در انگلیسی همانند زبان لاتیناساساً خصوصیات ذاتی و یا اعطا شده به چیزی را بیان کرده و بعدها بصورت اسمی مستقل درآمده است .
"اسپیرین" در کتاب زبان منظر می نویسد: »طبیعت انتزاع است، مجموعه ای از ایده هایی که بسیاری از فرهنگ ها برای آن حتی یک نام یکسان ندارند، نامی برای تعداد بی شماری از چیزهای واقعی و فرایندهای زنده. لاوجوی شست و چهار معنی برای واژه های طبیعت و طبیعی در ادبیات و فلسفه از زمان یونان باستان تا قرن هجدهم پیدا کرده است."
یونانیان باستان طبیعت را "فیسیس" می خواندند که با واژه یونانی فانیستا ، به معنی ظهور و درخشش و تابش و فائوس به معنای نور هم ریشه است. این واژه با واژه انگلیسی "فوتو" 4 و واژه فارسی »فانوس« یعنی پدیدار، هم ریشه است. در نظر یونانیان، فوسیس حقیقتی است که از خود برمی دمد، چهره می نماید ، هرچه را هست به ظهور می رساند. معنای طبیعت - فوسیس - در نزد یونانیان چندان گسترده است که وجود و حقیقت و از آن بالاتر، خدایان را دربر می گیرد.
در تقسیم بندی ارائه شده در بالا در ارتباط با نحوه ی تعامل انسان، معماری و طبیعت، در دیدگاه اول یعنی معماری بر طبیعت ، منظورمان از طبیعت بیشتر محیط زیست و عوامل مربوط به آن مانند آب، خاک و هوا است و در دیدگاه دوم یعنی معماری با طبیعت، بیشتر اکوسیستم ، اقلیم و عوامل مربوط به آن مانند خورشید، باد و استفاده از انرژی های حاصل از آنها مدنظر ماست، این دیدگاه امروزه منجر به ایجاد نوعی معماری به نام معماری پایدار و طراحی ساختمان های خودکفا از نظر انرژی که به اصطلاح آنها را ساختمان های سبز می گویند، شده است.
اما در دیدگاه سوم یعنی معماری از طبیعت، که بحث اصلی ما را تشکیل خواهد داد طبیعت را در معنای گسترده تری به کار می-بریم. در این دیدگاه هرچیزی که که انسان در پدید آوردن آن، دخالت نداشته باشد را "طبیعت" می نامیم. به این ترتیب درختان، حیوانات، انسان ها و حتی سلول ها و ادراکات حسی در انسان ها و حیوانات نیز در این دسته بندی جای می گیرند. در این دیدگاه انسان ها با نگاه به طبیعت و تفکر در آن سعی در الهام گرفتن از آن در زندگی و تکنولوژی، به طور اعم و معماری به طور اخص داشته اند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که مفهوم طبیعت در این سه نگرش با هم اشتراکات و هم پوشانی هایی نیزدارند.
