بخشی از مقاله
بررسی وضعیت ایمنی هوایی در ایران و معرفی روش نوین سیستم مدیریت ایمنی (S.M.S) در جهت افزایش امنیت خطوط هوایی
چکیده
استفاده از خطوط هوایی به دلیل سریع بودن، صرفهجویی در وقت و ایمنی بالا، دارای مزیتهای فراوانی است. گرچه سفرهای هوایی در جهان از ایمنترین نوع سفرها شناختهشده، این مسئله در کشور ما رنگ و بوی دیگری دارد. نگاهی به آمار سوانح هوایی در تاریخ هوانوردی کشورمان موید این نکته است که صنعت هوانوردی ایران با مشکلات متعددی مواجه است که حتی به رغم سابقه طولانیتر نسبت به خطوط هوایی کشورهای همسایه، جایگاه آن را در رتبه پایینتری نسبت به آنان قرار داده است. در 29 سال گذشته سوانح هوایی به طور متوسط سالی یکبار در کشورمان خانوادههای زیادی را داغدار کرده است. در جهت کاهش سوانح هوایی در کشور سیستمهای مختلفی در سالهای اخیر در شرکتهای معتبر هوایی که معرفی آنها به تفصیل در متن خواهد آمد، به کار گرفته شده است که از جمله این سیستمها برای افزایش ایمنی سیستم مدیریت ایمنی ( safety (management system است که در این مقاله پس از بررسی مهمترین علل وقوع حوادث هوایی به معرفی این روش پرداخته و میزان کارآمدی آن را مورد مطالعه قرار میدهیم.
کلید واژه: ایمنی خطوط هوایی، کاهش سوانح، صنعت هوانوردی ایران، سیستم مدیریت ایمنی.
مقدمه
اداره کل آموزش و پژوهش معاونت سیاسی وابسته به صدا و سیمای ایران در نتایج پژوهشی که با عنوان سوانح هوایی در ایران و جهان از نگاه آمار در سال 1388 انجام گرفته است اعلام کرد که از سال 1359 تا سال 1388 ، یک هزار و 530 سانحه هوایی در ایران رخ داده است که بین 50 تا 70 سانحه آن مرگبار بودهاند که قسمت اعظم آن مربوط به دوران پس از پیروزی انقلاب بوده است. هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران از میان 90 خط هواپیمایی مورد
نظر در این بررسی از لحاظ ایمنی در جایگاه هشتاد و هفتم قرار گرفته است. این در حالی است که در طول این بازه زمانی فقط 17 سانحه هوایی در طول تاریخ صنعت هواپیمایی در نقاط مختلف دنیا به وقوع پیوسته و به طور کلی در این 32 سال در کشورهای جهان، 5 هزار و 248 نفر قربانی سوانح هوایی شدهاند. به این ترتیب سهم کشورمان از تلفات سوانح هوایی به نسبت کل جهان نزدیک به 30 درصد برآورد شده است و این درصد تلفات سوانح هوایی در حد بالاترین میزان سرانه تلفات هوایی در سراسر دنیا قرار دارد. مقایسه آماری میزان سوانح در کشورهای مختلف موید این مطلب بوده و نشان میدهد که میزان سوانح در ایران حتی از کشورهای خاورمیانه هم بیشتر است درحالیکه این آمار در آمریکا 4 درصد، آفریقا 14 درصد، استرالیا صفر، چین 5 درصد و خاورمیانه 4/2 درصد است. نکته قابلتوجه آن که کشورهایی نظیر قطر، کویت، سوریه و عمان تاکنون هیچ کشتهای را در سوانح هوایی خود نداشتهاند. از سوی دیگر با وجود آنکه میزان پروازهای انجامشده در کشورهایی چون ترکیه، امارات و بحرین بیش از پروازهای ایران است، این کشورها در مقایسه با ایران تلفات جانی کمتری را در سوانح هوایی خود تجربه کردهاند . سیستم مدیریت ایمنی (S.M.S) یک رویکرد منظم به ایمنی به صورت سیستماتیک و صریح به همراه فرایندهای جامع برای مدیریت ایمن خطرات است. به مانند تمام سیستمهای مدیریتی، سیستم مدیریت ایمنی نیز برای دستیابی به اهداف ایمنی، برنامهریزی و اندازهگیری کارایی آن، ایجاد شده است. سیستم مدیریت ایمنی در تار و پود یک سازمان قرار دارد و بخشی از فرهنگ و روشی که کارکنان وظایفشان را انجام میدهند، است
تعریف مسئله و اهداف تحقیق
بر اساس جداول و نمودارهای آماری ارائهشده در ساختار کلی متن، میتوان به این نتیجه رسید که کشور ما از نقطهنظر امنیت خطوط هوایی در رده پایینی قرار دارد و با توجه به اینکه علل و عوامل گوناگونی در ایجاد چنین وضعیت نامناسبی دخیل بوده و هستند، لزوم ایجاد یک دستگاه مدیریتی برای رفع این مشکل و نهاتاًی افزایش درجه ایمنی از هر لحاظ احساس شده و بر آن شدیم با ارائهی یک سیستم نوین موثر، زمینههای بیشتری را در این جهت فراهم کنیم.
مقایسه آماری سوانح هواپیمایی جهان و ایران
طی سالهای 1978 تا 30) 2008 سال اخیر)، 5248 نفر در جهان جان خود را در سوانح هوایی از دست دادهاند که با احتساب 168 کشته حادثه اخیر سقوط هواپیمای توپولف در قزوین این رقم به 5416 نفر میرسد که متأسفانه در مقایسه با آمار کشتهشدگان سوانح هوایی کشورمان در 30 سال گذشته 1589) نفر) میتوان گفت که سهم کشورمان از تلفات سوانح هوایی به نسبت کل جهان حدود 30 درصد است! همچنین تعداد کشتهشدگان سوانح هوایی جهان در هفت سال گذشته 3496 نفر است که 848 نفر آنها در سوانح هوایی ایران جان سپردهاند، بنابراین حدود 24 درصد از کشتهشدگان سوانح هوایی در هفت سال اخیر مربوط به سوانح هوایی ایران است. از سال 1959 تا 2008 تعداد 1630 سانحه به طور متوسط سالیانه 32/6 سانحه رخ داده است که 36 درصد آنها تلفات جانی در برداشته است؛ اما اگر همین آمار را در 10 سال اخیر بررسی کنیم فقط
3
25 درصد سوانح همراه با تلفات جانی بوده است. نکته جالبتوجه که 53/9 درصد از اتفاقات هوایی در 50 سال گذشته در فاصله کمتر از 10 کیلومتری فرودگاه رخ داده است.
بررسی وضعیت ایمنی هوایی در ایران و کشورهای منطقه در 15 سال اخیر
در مجموع 1634 نفر در 51 سانحه هوایی طی 15 سال اخیر در 15 کشور مورد بررسی کشتهشدهاند. معیار درصد قربانیها و سوانح (درصد نسبت به 1634 نفر قربانی و 51 سانحه) است. تلفات جانی: 8 کشور شامل قطر، اردن، کویت، ترکمنستان، سوریه، عمان، عربستان و امارات در 15 سال اخیر هیچ تلفات جانی نداشتهاند. ایران 36 درصد، ترکیه 24 درصد، افغانستان 13 درصد، مصر 10 درصد، بحرین 9 درصد، آذربایجان 6 درصد و پاکستان 3 درصد تلفات جانی را به خود اختصاص دادهاند. سوانح هوایی: افغانستان با 35 درصد، ایران با 22 درصد، آذربایجان با 14 درصد، ترکیه با 12 درصد، مصر و عربستان هر کدام با 6 درصد، پاکستان 4 درصد و بحرین با 2 درصد سوانح هوایی در منطقه به ترتیب سانحهخیزترین کشورهای منطقه میباشند.
پیامدهای کاهش ضریب ایمنی پروازها
سوانح رخ داده از نظر خسارت و شدت حوادث، ضربههای جبرانناپذیری بر پیکره مدنی جامعه وارد میکند، چرا که ناامن شدن خطوط پروازی نتایج منفی بیشماری را به اقتصاد کشور و اقتصاد گردشگری در پی دارد. از جمله:
- شک و تردید در استفاده از حملونقل هوایی در سطوح مختلف جامعه
- کاهش ایمنی پرواز در نتیجه کاهش درآمد خطوط هوایی
- بیاعتمادی به خدمه پروازی و نادیده گرفتن تلاش کادر پرواز
- کاهش تردد هوایی در کشور برای توقف و یا سوختگیری
- کاهش مسافرتهای هوایی به کشور
- پایین آمدن امنیت هوایی
- گران شدن مسافرت هوایی
علل سوانح هوایی
علل عمده سقوط هواپیما در جهان (خواه سختافزاری یا نرمافزاری) از شش حالت ذیل خارج نیست؛
1. نقص فنی هواپیما
2. خطای انسانی توسط خلبان و گروه خدمه
3. تعمیر و نگهداری هواپیما توسط واحدهای فنی
4. نقص دستگاههای ناوبری
5. مدیریت و کارکرد ناوبری زمینی (مراقبت و استاندارد پرواز)
6. حوادث قهری
عوامل سوانح هواپیمایی جهانبین سالهای 1991 تا 2005 میلادی
3
مهمترین علل سوانح هوایی در ایران:
- تحریمهای آمریکا و ناتوانی شرکتهای دولتی و خصوصی ایران در بازسازی و یا نوسازی ناوگان خود طی سه دهه پس از انقلاب
- سوء مدیریت و ناتوانی مسئولان صنعت هوایی کشور
- تأسیس خطوط هوایی متعدد بدون استانداردهای سختگیرانه؛ در نتیجهی مدیریتهای غیرمتخصص بر صنعت هوایی کشور
- رواج دیدگاه کاسبکارانه در خرید و اجاره هواپیماهای فرسوده روسی و بوئینگهای قدیمی
- تغییرات مستمر در وزارت راه و صنعت هوایی کشورمان
- سایه انزوای بینالمللی بر کشورمان و ناتوانی در دستیابی به فناوری مدرن هواپیمایی جهان
- عدم تحقق برنامه چهارم توسعه که بر اساس آن باید تا پایان برنامه، 60 فروند از هواپیماهای ناوگان هوایی کشور از دور خارج میشد.
- فقدان برنامهریزی و برنامههای کوتاه مدت و مقطعی
- خطای انسانی: اغلب سوانح هوایی در ایران به دلیل خطای خلبان و نیروی انسانی گزارش شده است که اگر بپذیریم این گونه است، این خطا با نصب تجهیزات پیشرفته راداری در داخل هواپیماها و فرودگاهها قابل اصلاح است. از این رو کارشناسان میگویند در دنیایی که فناوری حرف اول را میزند رشد فناوری هوایی نیازمند نوسازی ساختار اداری و فنی و بازنگری در ایجاد پوشش راداری در ارتفاعات پروازی است
- از آنجا که رادارها تجهیزاتی گرانقیمت هستند و به نوعی شامل تحریم میشوند، تنها تعداد اندکی از فرودگاههای کشور به این نوع از سیستم راداری مجهز هستند. این در شرایطی است که فناوری ساخت هواپیما در دنیا منحصر به چند شرکت بزرگ است که بوئینگ، ایرباس و شرکت هواپیماسازی روسیه مهمترین آنها هستند.
سیستم مدیریت ایمنی1 چیست؟
سیستم مدیریت ایمنی یک رویکرد منظم به ایمنی به صورت سیستماتیک و صریح به همراه فرایندهای جامع برای مدیریت ایمن خطرات است. به مانند تمام سیستمهای مدیریتی، سیستم مدیریت ایمنی نیز برای دستیابی به اهداف ایمنی، برنامهریزی و اندازهگیری کارایی آن، ایجاد شده است. سیستم مدیریت ایمنی در تار و پود یک سازمان قرار دارد و بخشی از فرهنگ و روشی که کارکنان وظایفشان را انجام میدهند، است.
3
چهار رکن یک مدیریت ایمنی عبارتاند از:
فلسفه- مدیریت ایمنی با فلسفه مدیریت شروع میشود: تصدیق بر وجود همیشگی تهدید ایمنی، ایجاد استانداردهای سازمانی، تأکید بر اینکه ایمنی وظیفه یکایک افراد است.
خط مشی- تعیین چگونگی دستیابی به ایمنی:
شرح واضحی از مسئولیتها،اختیارات و پاسخگوییها، ایجاد ساختار و فرایندهای سازمانی جهت یکپارچگی اهداف ایمنی با تمامی جنبههای
عملیاتی، ایجاد دانش و مهارتهای مورد نیاز برای انجام کارها،
رویهها- دستورالعملهای انجام وظایف، تدوینشده توسط سازمان، جهت اجرای خط مشی: شفافسازی وظایف و چگونگی انجام آن برای همه افراد، وجود برنامهریزی، سازماندهی و کنترل، انجام نظارت، ارزیابی فرایندها و وضعیت ایمنی،
فعالیت - آنچه به صورت واقعی در کار اتفاق میافتد: پیروی از دستورالعملهای موثر و کارآمد،
اجتناب از قصوراتی که باعث کاهش ایمنی میشود، اخذ اقدام اصلاحی مناسب به هنگام شناسایی عوامل تهدیدکننده،
فعالیتها و ساختار سازمانی که سیستم مدیریت ایمنی را در داخل سازمان تثبیت میکنند، شناسایی شدهاند. تمامی کارکنان در ایمنسازی سازمان و فعالیتها همکاری دارند. در سازمانهای بزرگ فعالیتهای مدیریت ایمنی در برخی واحدها مشهودتر از دیگر واحدها است، اما سیستم بایستی به صورت روش ایمن انجام کارها در سراسر شرکت به صورت یکپارچه درآید. این امر به وسیله اجرا و پشتیبانی پیوسته خط مشی ایمنی که منتج به اجرای رویههای کارآمد میشود، دستیافتنی خواهد بود.
چرا سیستم مدیریت ایمنی؟
در سالهای اخیر تلاشهای فراوانی جهت شناخت دلایل به وجود آورنده سوانح در صنایع مختلف به ویژه صنعت هوانوردی صورت گرفته است. اعتقاد بر این بود که بیشتر حوادث، ناشی از خطاهای انسانی است و به سادگی می توان نتیجه گرفت که اینگونه خطاها بدلیل بی دقتی یا بی کفایتی در انجام کارها است، اما این استدلال درست نیست. افرادی که سوانح هوایی را بررسی میکنند دریافته اند که انسان فقط آخرین حلقه زنجیری است که باعث ایجاد یک سانحه میشود.
