بخشی از مقاله
مقدمه
انجام تحقیقات کاربردی علل ایجاد وگسترش ونحوه کنترل آبکندها، نیازمند اطلاعات پایه درباره انواع آبکندها، ویژگیهای ادافیکی، مورفولوژیک، کاربری اراضی وخسارات حاصل ازآنها دراقالیم مختلف است. وجود مناطق با وسعت بالای فرسایش آبکندی وخسارات فراوان سالانه به ابنیه، جاده ها، مزارع و مراتع و قطع راههای ارتباطی و تولید رسوب برای مناطق پایین دست، ضرورت تحقیق برروی آبکندهای استان گلستان را نشان می دهد. دراین بررسی با تلفیق نقشه پراکنش فرسایش آبکندی با وسعت بیش از 500 هکتار و نقشه تقسیمات اقالیم استان به روش دومارتن گسترده، پراکنش مناطق آبکندی در هر اقلیم مشخص شد. سپس درصورت امکان، از هر اقلیم دو منطقه آبکندی ویک آبکند معرف و دو تکرار برای درج اطلاعات خواسته شده در شناسنامه های مربوطه، انتخاب گردید.
اطلاعات خواسته شده در شناسنامه آبکندها شامل اطلاعات عمومی منطقه و آبکند، اطلاعات توصیفی و راهکارهای پیشنهادی برای کنترل و احیاء آبکند و تهیه عکس و اسلاید می باشد. نتایج طرح نشان می دهد که آبکندهای استان گلستان با پراکنش در4 اقلیم خشک بیابانی معتدل، خشک بیابانی سرد، نیمه خشک سرد، نیمه خشک معتدل با مساحتی معادل 25000 هکتار ازارتفاع صفردر اطراف دریاچه آلاگل با بارندگی200 میلیمترتا ارتفاع640 مترازسطح دریا و بارندگی522 میلیمتر درمنطقه عرب قره حاجی پراکنش داشته که بخش اعظم آن دراقلیم نیمه خشک سرد واقع شده است. این مناطق دارای بافت خاک سبک وگاهاًً متوسط بوده و از نظرخصوصیات فیزیکی وتغذیه ای دارای محدودیت می باشند.
اکثرآبکندها در زهکشهای طبیعی مراتع وتعداد کمی دراراضی دیم ایجاد شده و عمدتاً جانبی و پلان عمومی آن خطی، مقطع عرضی ذوزنقه ای بوده که بخش اعظم آبکندها نیز دارای پلان مدور درپیشانی خود می باشند. نسبت عرض به عمق آبکندها بین 1/34 دراقلیم نیمه خشک معتدل درتمرقره قوزی تا 8/88 در اقلیم نیمه خشک سرد در مراوه تپه تغییرمی کند. بمنظور طبقه بندی این مناطق براساس شباهتهای موجود با اندازه گیری فاکتورها طبق شناسنامه طرح، در نرم افزار spss با روش ward و فواصل اقلیدسی تجزیه وتحلیل انجام گرفت که درآن آبکند منطقه حاجی قوشان با آبکند منطقه عرب قره حاجی بیشترین شباهت را دارند. همچنین آبکند منطقه مراوه تپه بااقلیم منطقه آلاگل بیشترین اختلاف را دارند.
مواد و روشها
دراین بررسی ابتدا اطلاعات موجود درباره مناطق فرسایش آبکندی در استان گلستان از مدیریت آبخیزداری استان تهیه گردید. با توجه به این اطلاعات و تجارب کارشناسان تحقیقات استان، مکانهای فرسایش آبکندی مورد بررسی مجدد و بازدید قرارگرفتندو مراحل ذیل انجام پذیرفت.
- مشخص کردن مناطق آبکندی بزرگتر از 500 هکتار در استان ها با استفاده از مدارک تاریخی و بازدید های میدانی با ثبت مختصات جغرافیایی آنها و پیاده کردن بر روی نقشه توپوگرافی 1:50000
- تعیین اقلیم مناطق آبکندی مشخص شده با استفاده از روش دومارتن اصلاح شده.
- انتخاب دو منطقه آبکندی از هر اقلیم.
- انتخاب سه آبکند معرف در هر منطقه آبکندی
- اندازه گیری ویژگی های مورفومتریک آبکندها نظیر عمق, عرض بالا و پایین در مقاطع پیشانی، 25، 50 و 75 درصد، پلان عمومی و پیشانی
- برداشت ونمونه های خاک از پیشانی و بدنه آبکندها و تعیین ویژگی های فیزیکی و شیمیایی
- تکمیل یک پرسشنامه 9 صفحه ای در باره ویژگی های فیزیکی منطقه نظیر باران، درجه حرارت،ارتفاع از سطح دریا، نوع کاربری قبل و بعد از ایجاد آبکند، خسارت ناشی از آبکندها و نوع اقدامات کنترلی اعمال شده برای آنها.
- تهیه نقشه پراکنش آبکندهای استان.
- طبقه بندی آبکندها بر اساس عوامل اندازه گیری شده.
- تحلیل و اولویت بندی آبکندها از نظر مساحت، خسارت، کنترل و ...
نتایج و بحث
بمنظور طبقه بندی مناطق آبکندی براساس شباهت های موجود با درنظر گرفتن اندازه گیریهای انجام شده ازآنها طبق جدول 19-3 و با استفاده از نرم افزار spss و روش وارد و فواصل اقلیدسی تجزیه وتحلیل برروی متغیرهایی نظیر عمق آبکند در %50 از طول، عرض بالا در%50 از طول، عرض پایین در %50 از طول، طول آبکند، ارتفاع سرآبکند، ارتفاع منطقه مورد بررسی، باران سالیانه، درصد رس، درصد سیلت، درصد شن و نسبت عرض به عمق انجام گرفت. که نتایج آنها در جدول 20-3 آورده شده است. شکل 4-3 دندوگرام مربوطه رانشان می دهد که بر اساس فواصل اقلیدسی می توان شباهت آبکندها یا تفاوت آنها در مناطق مختلف را بیان نمود. براین اساس آبکند G10 در اقلیم نیمه خشک معتدل - ایستگاه حاجی قوشان - با آبکند G15 در اقلیم نیمه خشک سرد - ایستگاه عرب قره حاجی - کمترین فاصله ودر نتیجه بیشترین شباهت رادارند. آبکندG1 در اقلیم خشک بیابانی معتدل - ایستگاه آلاگل - با آبکند G7 در اقلیم نیمه خشک سرد - ایستگاه مراوه تپه - بیشترین فاصله و درنتیجه بیشترین تفاوت را دارند.
