بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق به بررسی و مقایسه رابطه ی بین آنتروپمتری دانش آموزان و اندازه های معماری تجهیزات مورد استفاده در مدارس ابتدایی دوره اول می پردازد و تاثیراتی که ارگونومی در سلامت جسمانی و روانی دانش آموزان دارد را شرح می دهد.اختصاص 30 درصد از زمان کل دانش آموزان و بیش از50 درصد زمان بیداری آنان به فعالیت های تعریف شده در مدارس، ضرورت استفاده از تجهیزات انعطاف پذیر با اندازه های بوم آورد و متناسب با نژاد و قومیتی هر منطقه را آشکار می سازد.
نتایج تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد که متاسفانه دانش آموزان در ایران از درد ناحیه های زانو، پا، کمر، گردن و شانه رنج می برند و این مهم به دلیل ارگونومی نامناسب فضاها و تجهیزات می باشد؛ لذا طراحی مناسب می تواند این آسیب ها را بهبود بخشد. در این مقاله سعی می شود با استفاده از اندازه های بدست آمده از تحلیل اندام های دانش آموزان، اندازه های متناسب تجهیزات مدارس پیشنهاد گردد که می تواند پایه ی طراحی مدارس از جزء به کل باشد.
با انتخاب 20 دانش آموز از هر کلاس اول، دوم و سوم - جمعا - 60 دانش آموز و انجام تن سنجی آنان و همچنین تحلیل اعداد بدست آمده با نرم افزار spss اندازه های ارگونومیک پیشنهاد می گردد.با مقایسه اندازه های پیشنهادی با اندازه های موجود، میزان انعطاف پذیری تجهیزات و در کل، معماری مدارس نشان داده می شود. در نهایت استفاده از تجهیزات انعطاف پذیر متناسب با آنتروپمتری دانش آموزان و معماری ارگونومیک مدارس پیشنهاد می گردد که این مهم می تواند در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر به سزایی داشته باشد.
مقدمه
همانطور که می دانیم استفاده از مبلمان به گذشته های دوربرمی گردد. از آثار ترسیم شده در کتیبه ها و بناهای تاریخی مانند آثار مصر باستان، معلوم می گردد که نوع اولیه مبلمان، جهت نمایش سلطنت و جایگاه سلاطین مورد استفاده قرار گرفته است. تغییرات زیادی در طراحی و شکل مبلمان، مانند میز و صندلی، از زمان باستان تا قبل از انتقلاب صنعتی انجام نگرفته است. تا قبل از دهه های اخیر، علاقه خیلی کمی نسبت به طراحی فضاها و مبلمان برای کودکان دیده می شود. اکنون طراحی برای کودکان بالاخص مدراس بر اساس آنتروپمتری و ارگونومی آنها یک ضرورت می باشد.
- Samuel, Oyewolea, Joel,2010 - دانش آموزان یک چهارم اوقات روزانه خود را در دوران تحصیل، در مدرسه می گذرانند؛ که 80 درصد آن را به صورت نشسته صرف می کنند. با توجه به این مسئله، وجود مبلمان و فضا ها بر اساس نیازهای آنتروپومتری و ارگونومی دانش آموزان، امری حیاتی می باشد.حالات نامناسب قرار گیری بدن، موجب اختلالات اسکلتی و عضلانی و همچنین خستگی مفرط در آنها و در نهایت موجب اختلالات روانی کودکان در محیط مدرسه می شودکه نتیجه ی آن، بروز کاهش محسوس قابلیت یادگیری در کودکان است.
- Dianat, Karimi, Asl Hashemi , Bahrampour, 2013 - طراحی ارگونومیک بر اساس آنتروپمتری دانش آموزان در مدارس ابتدایی، به دلیل اینکه کودکان در مرحله استخوان بندی هستند بسیار مهم می باشد. لذا باید از فضاهای بزرگ خارج از محدوده ی دید کودکان، اندازه های نامناسب میز و صندلی و مبلمان، همچنین اندازه و فاصله زیاد وایت برد و پنجره ها و درب ها و دستگیره ها و.... در مدارس ابتدایی پرهیز کرد. - - Samuel et al.,2010 شکل و کاربری ها و نحوه مبلمان در مدارس قدیمی ایران، کاملا متفاوت با مدارس کنونی می باشد.
مثلا مدرسه آقا بزرگ کاشان به شکل حجره های مفرش بود که دانش آموزان گرداگرد آن روی زمین می نشستند. مدارس اکثرا در کنار مساجد طراحی می شد. همچنین علومی که دانش آموزان فرا می گرفتند، اکثرا تئوریک و استاد محور بود و مبلمان و فضاهای اندکی در مدارس مورد استفاده قرار می گرفت. نظام آموزش و پرورش ایران با تاسیس مدرسه دارالفنون شکل گرفت و تا به امروز تغییرات وتحولات بسیاری به خود دیده است. امروزه نظام آموزش وپرورش ایران بصورت شش سه سه می باشد که شش سال ابتدایی، خود به دو دوره اول و دوم تقسیم می گردد.
مدارس به صورت دانش آموز محور با دروس تئوری و عملی، در کلاس های اختصاصی با تجهیزات و مبلمان متعدد تشکیل می گردد. - الماسی، - 1391بر این اساس، رفتار وضعیتی کودکان به وسیله ی اجزای محیط کلاس، نظیر ویژگی های طراحی، روش آموزش، ساختار سازمانی کلاس و همچنین ابعاد آنتروپومتریکی دانش آموزان تحت تأثیر قرار می گیرد.برای مثال استفاده از وسایل با طراحی علمی، باعث کمتر شدن خستگی و ناراحتی در وضعیت نشسته می شود. همچنین وسایلی که به دانش آموزان اجازه می دهند برای مدت طولانی راحت بنشینند، باعث تمرکز و یادگیری بیشتر دانش آموزان می شود. - Dianat et al ., 2013 -
متاسفانه در ایران، مدارس به شکل ساختمان های اداری یا به شکل خانه های مسکونی که بر اساس آنتروپمتری افراد بزرگسال طراحی شده اند، ساخته می شوند. همچنین تجهیزات موجود از قبیل صندلی، آبخوری، پنجره، ارتفاع تخته سیاه، پله ها، نرده ها، دستشویی ها، بوفه، کلاس ها وغیره... مناسب کودکان نمی باشد؛ که این مهم موجب اختلال در رشد و شکل گیری اندام های کودکان و همچنین باعث اخلال روانشناختی از قبیل بیزاری از محیط و... می شود. لذا توجه به تن سنجی در طراحی برای هر سنین، نحوه استفاده و نوع حرکت بدن در فضاها و تجهیزات، تاثیر مثبتی در رشد کودکان ایفا می کند و موجب کاهش خستگی وبهبود فراگیری در آن ها می شود.
در نتیجه توجه به ارگونومی در مدارس بسیار حائز اهمیت است. - لطف عطا، - 1378 از سوی دیگر ارگونومی، تنها به مفهوم ایجاد مبلمان با قابلیت انعطاف پذیری پایین برای تمامی سنین نیست؛ بلکه هدف، طراحی مبلمان، با امکان استفاده در سنین مختلف 6-9 - سال - می باشد که علاوه بر انعطاف پدیری، مزایای طراحی ارگونومیک برای افراد مورد مطالعه را دارا باشد و با استفاده ازاستاندارد بدست آمده از آنتروپمتری کودکان ایرانی، بتواند یک الگوی صحیح از ابعاد و اندازه ها را برای بهبود طراحی مدارس و تجهیزات آن بدست آورد و یک نوع معماری منطقه ای مختص ایران را در اختیار جامعه قرار دهد. - حسینی، 1386ص - 9
ضرورت تحقیق
طراحی و ساخت فضا ها و مبلمان از گذشته تا به امروز، بر اساس تن سنجی و ارگونومیک و بیو میکانیک بدن بوده است. تحقیقات متعددی در مورد نحوه طراحی ارگونومیکی فضا ها و مبلمان صورت پذیرفته است که الزامات و نحوه شکل و اندازه ها را مشخص می سازد. متأسفانه، بیشتر تحقیقات بر روی اصول طراحی میز و صندلی های محیط کار متمرکز شده اند و کمتر به طراحی مناسب میز و صندلی برای دانش آموزان توجه داشته اند، اگر چه به نظر می رسد نیاز به طراحی ارگونومیک در مدارس بیشتر باشد.
با وجود این، مطالعات متعددی، اهمیت طراحی مناسب وسایل کلاس درس برای دانش آموزان را تأیید نموده اند. اما دسترسی به اطلاعات در خصوص اندازه گیری های آنتروپومتری، خصوصاً برای دانش آموزان در ایران، بسیار محدود می باشد .با توجه به بازدیدی که از مدارس ابتدایی شهر تبریز انجام شد وهمچنین مشاهده عدم وجود تجهیزات و فضا ها بر اساس آنتروپمتری کودکان، و ضرورت وجود این امر و اثرات نامطلوب عدم توجه به این امر حیاتی، تحقیقی با عنوان بررسی نمونه موردی مبلمان مدرسه ابتدایی دخترانه در شهر تبریز بر اساس آنتروپمتری و ارگونومی دانش آموزان ارئه می گرددکه متناسب با آن می توان ابعاد فضا ها از جزء به کل ارائه شوند.
پیشینه تحقیق
تحقیقات زیادی در خصوص ارگونومی و آنتروپومتری و همچنین علت و رابطه شیوع ناراحتی های اسکلتی - عضلانی با ارگونومی صورت گرفته است. در بررسی که حافظی بین دانش آموزان مدارس ایران انجام داده مشخص کردیده که 41/9 درصد دانش آموزان از ناحیه زانو، 21/4 درصدازناحیه پا، 51/2 درصد ازناحیه کمر، 47/8 درصد ازناحیه گردن و 24/6 درصد از ناحیه شانه احساس درد می کنند که اغلب آن هابه دلیل ارگونومی نامناسب فضاها و تجهیزات بوده است.
با تن سنجی و رسیدن به تحلیل مناسب از ابعاد دانش آموزان الگوهای کلی ارائه داده شده است. - - hafezi, 2010 تحقیق انجام شده بر روی دانش آموزان در کشور آمریکا ، نشان میدهد که بیشتر خستگی ها و درد های دانش آموزان، ناشی از محیط و تجهیزات نامناسب با آنتروپمتری آنان می باشد. او با اندازه گیری و ارائه استاندارهای متناسب در خصوص اندازه های آنتروپمتریک، یک الگوی صحیح را ارائه می دهد. - - Samuel et al,2010 همچنین در تحقیقی که در بین دانش آموزان انگلیسی بعمل آمد، مشخص شد که طراحی وسایل مدرسه ارتباط زیادی با درد گردن و بالا و پایین کمر دارد.
همچنین مطالعه ای در نیوزلند بر روی دانش آموزان 11 تا 14 ساله انجام شد، که مشخص گردید، ارتباط معنی داری بین درد پایین کمر و گردن با ویژگی های صندلی وجود دارد .از طرف دیگر، این عدم تطابق باعث ایجاد اثرات منفی دیگری علاوه بر اثرات فوق در بین دانش آموزان می گردد. - Dianat et al 2013 - - 3عوامل مؤثر بر مشخصات آنتروپومتریک مشخصات آنتروپومتریکی افراد تابع عواملی به شرح زیر می باشد: . سن: با افزایش سن همه ی ابعاد بدن پیوسته افزایش می یابد، ولی بعضی اوقات بدون قاعده از زمان تولد تا سن 13 الی 19 سالگی یا نزدیک 20 سال برای زنان 17 سال که رشد کامل می شود، متغیر است .
