بخشی از مقاله
چکیده:
این پژوهش، نوعی تحقیق کاربردي است که به روش توصیفی-پیمایشی انجام شده است. در این پژوهش براي شناسایی عوامل موثر در توسعه گردشگري از جمله: امکانات، خدمات رفاهی، عوامل زیست محیطی و طبیعی و عوامل فرهنگی اجتماعی، در جامعهي مورد مطالعه بررسی شده و با استفاده از مدلیابی معادلات ساختاري و با استفاده از نرم افزارSMART PLS آزمایش شده است.
براي این آزمون، فرضیههاي پژوهش از نمونه 300 نفري از گردشگران داخلی و خارجی و مردم محلی شهرهاي اصفهان و یزد استفاده شده است.نتایج این تحقیق نشان داد که تمامی ابعاد فرض شده که شامل بعد امکانات و خدمات، بعد طبیعی و محیط زیست و بعد فرهنگی-اجتماعی میباشد، بخش قابل توجهی از توسعه صنعت گردشگري را تحت تاثیر قرار میدهند و براي هر بعد نیز عوامل جزئی تر شناسایی و اهمیت هرکدام نیز مشخص شد.
.1 مقدمه
امروزه آثار باستانی، تاریخی و جاذبههاي فرهنگی، عوامل مهمی در جذب گردشگري است چرا که آثار باستانی و کهن هر جامعهاي معرف فرهنگ خاص همان کشور و داراي ویژگیها و ارزشهایی درخور توجه همان مملکت و مرز و بوم است. این آثار دارایارزش معنوي بسیار زیاد برایĤن قوم و جاذبهاي براي دیگران است و در نتیجه باعث جلب و جذب دیگران براي بازدید و شناخت آن جاذبهها و آثار میشود
توسعه گردشگري تاریخی در ایران قادر است فرهنگ، هنر، تمدن و تاریخ کشور را در درجه اول به مردم خود و سپس به تمام جهان بشناساند و براي حفظ و نگهداري آن گام مؤثر بردارد. کشور ایران طبق اعلام سازمان یونسکو، جزو ده کشور برگزیده جهان از نظر داراییهاي تاریخی و میراث فرهنگی است و از نظر استعدادهاي خدادادي طبیعی و تنوع اقلیمی، جزء سه کشور نخست جهان به شمار میرود و نیز با داشتن بیش از یک میلیون و600 هزار کیلومتر مساحت، برابر با مجموع مساحت چندینکشور اروپایی است. این در حالی است که کشور ما از نظر درآمد گردشگري حتی جزو صد کشور اول جهان هم نیست.
با توجه به اینکه گردشگري جایگاه ویژهاي درتوسعه اقتصادي کشورها دارد[3]؛ لذا توسعه گردشگري در سطوح ملی و منطقهاي وحتی بینالمللی مورد توجه برنامهریزان دولتی و شرکتهاي خصوصی قرار گرفته است. همچنین توسعه گردشگري به ویژه براي کشورهاي درحال توسعه که بیکاري، محدودیت منابع ارزي و اقتصاد تک محصولی از جمله معضلات آنهاست؛همیت فراوانی پیدا کرده است.
براي ایران - به عنوان یک کشور در حال توسعه که اتکاي شدیدي به در آمد حاصل از صادرات نفت دارد و متغیرهاي کلان اقتصادي آن با پیروي از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدي میشوند - ؛ توسعه صنعت گردشگري به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادي و درآمدهاي ارزي و همچنین ایجاد فرصتهاي جدید شغلی، از اهمیت ویژهاي برخوردار میباشد. یکی از راهکارهاي توسعه گردشگري، ایجاد تفریحگاه براي گردشگران است. یک محوطه تفریحی، معمولا ارائه دهنده دامنه وسیعی از خدمات و امکانات گردشگري مانند:امکانات تفریحی یا اقامتی میباشد، کشورهاي مختلفی از این راهکار استفاده کرده اند که راهبرد توسعه تفریحگاه مکزیک، از جمله مهمترین آنهامیباشد.
راهکار دیگر در راستاي توسعه صنعت گردشگري، توسعه گردشگري شهري است. با توجه به اینکه شهرها اغلب در بردارنده بسیاري از جاذبههاي فرهنگی-تاریخی، بازار، هتلها، رستورآنهاها و پاركهامیباشند - که بسیاري از این امکانات و جاذبهها براي خدمت به شهروندان ایجاد شده است - بهرهبرداري مناسب و بهینه از جاذبهها و زیر ساختها و تشخیص نابرابريهاي نواحی گردشگري از ضروریات این راهکار است.
عوامل بیشماري در توسعه گردشگري نقش دارند که ارتباط و تعامل بینĤنها، توسعه گردشگري را شکل میدهد. سه عامل اصلی در توسعه گردشگري عبارتند از:
گردشگران، مردم منطقه و ویژگیهاي مقصد گردشگري به عنوان یک امر فرهنگی در دو سوي جریان گردشگري در یک مکان، تعامل و تبادل را سبب میشود و با انسĤنهاها، انگیزهها، خواسته،ها، نیازها و آرزوي آنها که منبعث از فرهنگ جامعه است در ارتباط است.
منابع گردشگري که در برگیرنده زیباییها و جاذبههاي محیطی از جمله طبیعی، فرهنگی-تاریخی و مصنوعی - انسان ساخت - میباشد؛براي گسترش و توسعه گردشگري بسیار ضروري استکه بدون این عوامل، توسعه گردشگري دچار رکود میشود.
توسعه گردشگري در اماکنی که بصورت بالقوه پتانسیل جذب گردشگر را دارند؛به عنوان یکی از راهکارهاي موثر در جهت رشد و توسعه همه جانبه جوامع میزبان استفاده میشود.با توجه به اینکه توسعه گردشگري در هر منطقه و محدوده نیازمند شناسایی دقیق محدوده، ارائه خدمات و تسهیلات مورد نیاز گردشگران و نیز معرفی براي جذب گردشگران میباشد؛لذا وجود جاذبه در مکان میزبان از شروط لازم و نه کافی در جهت رشد و توسعه صنعت گردشگري آن محدوده محسوب میشود که منافع اقتصادي زیادي را نیز براي جوامع میزبان در بر دارد
در این مقاله تلاش شده است که با مدلسازي معادلات ساختاري 1 - SEM - ، ابعاد تشکیل دهنده توسعه صنعت گردشگري و همچنین عوامل این ابعاد به طور جداگانه شناسایی و مورد آزمون قرار بگیرد.
.2 ادبیات موضوع
بهرامیان و شمس الدینی[8]درپژوهشی توصیفی-تحلیلی وبه صورت میدانی ضمنمصاحبه با 75 نفر و تکمیل 380 پرسشنامه از مردم محلی، با استفاده از نرمافزار
SPSS انجام دادند که در نهایت به این نتیجه رسیدند که هرچه تقویت وانسجام عمل بین مولفههاي همکاري و ارتباطی مدیریت مدیریت شهري و ساکنین محلی از انسجام عمل بیشتري برخوردار باشد؛ به همان میزان در حوزه گردشگري رابطه بهتري وجود خواهد داشت.با توجه به اینکه مطالعه موردي این پژوهش مربوط به شهر مرودشت و هدف از پژوهش صرفا توسعه گردشگري شهر مرودشت بوده است وهمچنین براي تحلیل داده از معادلات ساختاري استفاده نشده است؛لذا نتایج این مطالعه براي استانهاي یزد و اصفهان قابل تعمیم نمیباشد.
فرجی و همکاران[9] روش تحلیل معادلات ساختاري را براي بررسی اثرات مثبت و منفی گردشگري در مقیاس ملی استفاده نمودهاند اما عوامل و فاکتورهاي موثر در توسعه گردشگري را بررسی نکردهاند.لذا این پژوهش نیز قابل استفاده نبوده است.
احمدي و همکاران[10]طی پژوهشی تحلیلی – پیمایشی با روش جمعآوري اطلاعات کتابخانهاي و میدانی و تحلیل عاملی اطلاعات و آزمون تی مستقل به بررسی عوامل موثر در رضایت گردشگران پرداختند.با وجود اینکه جامعه نمونه این پژوهش گردشگران داخلی و خارجی بوده است؛ اما به دلیل تفاوت در هدف پژوهش و همچنین روش انجام پژوهش براي مصرف در استان یزد و اصفهان قابل استفاده نبوده است.
قنبري و همکاران[11] با استفاده از مدلیابی معادلات ساختاري به صورت موردي شهر فرح آباد" را مورد بررسی قرار دادند و عوامل موثر در توسعه گردشگري این شهر با استفاده از نرم افزار AMOS و تحلیل معادلات ساختاري بررسی کردندکه به دلیل تفاوت جامعه مورد مطالعه، براي مورد مصرف این پژوهش قابل استفاده نمیباشد.
بهزاد فر و زمانیان[12] با در نظر گرفتن فرصتها و تهدیدها و با هدف تعیین نحوه بهکارگیري فرآیند برنامهریزي راهبردي در برنامه ریزي گردشگري منطقهاي، شهرستان نیشابور را به عنوان مطالعه موردي انتخاب نموده و به بررسی چگونگی توسعه گردشگري در آن پرداختند. به دلیل تفاوت در ماهیت پژوهش و همچنین تفاوت در جامعه مورد مطالعه، نتایج این پژوهش نیز قابل توصیه نبوده است.
رجبی و عنابستانی [13]با هدف تاثیر اقلیم بر وضعیت توریسم به صورت اختصاصی، عامل اقلیم را در شهر مشهد با روش پژوهش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار دادند که خروجی این پژوهش نیز به دلیل عدم بررسی سایر سایر فاکتورها و همچنین مطالعه موردي شهر مشهد قابل توصیه نبوده است.
محمدي و همکاران [14]با استفاده از تحلیل عاملی در نرم افزار LISREL، نقش بازاریابی اینترنتی در رشد توریسم را بررسی کردند که نتایج نشان داد بین قابلیتهاي بازاریابی اینترنتی و ابعاد آن تاثیر و رابطه مثبت و معناداري با رشد توریسم وجود دارد.این مقاله به دلیل بررسی تک عاملی و تفاوت در جامعه مطالعاتی که آژانسهاي هواپیمایی شهر تهران میباشد قابل استفاده نبوده است.
با توضیحات ارایه شده در این بخش، نتایج حاصل از تحقیقات قبلی را نمیتوان براي توسعه گردشگري در استانهاي یزد و اصفهان به کار برد و به همین دلیل این پژوهش تعریف و اجرا شده است.
.3 روش تحقیق و نتایج مراحل مختلف آنبراي پیشبرد این تحقیق از مدلیابی PLSاستفاده شده است که خود در سه مرحله صورت انجام میشود. در مرحلهاول، مدل اندازهگیري از طریق تحلیلهاي روایی و پایایی و تحلیل عاملی تاییدي مورد ارزیابیقرار میگیرد و در مرحله دوم، مدل ساختاري بهوسیله برآورد مسیر بین متغیرها بررسی میشود. در مرحله سوم نیز برازش کلی مدل مورد بررسی قرار میگیرد .[15] هر یک از این مراحل در زیربندهاي آتی تشریح شدهاند:
.1-3 ارزیابی مدل اندازهگیري
مدل اندازهگیري یا مدل درونی، روابط بین سنجهها - متغیرهاي مشاهده شده - یک سازه - متغیر پنهان - و خود آن سازه را بررسی میکند .[16] در روششناسی مدل معادلات ساختاري، ابتدا لازم است که روایی سازه مورد مطالعه قرار گرفته مشخص شود تا سنجههاي به کار رفته براي اندازهگیري سازههاي مورد نظر، خود از دقت لازم بر خوردار باشند. براي تأیید روایی سازه و پایایی در نرمافزار Smart-PLS شاخصهایی تعریف شده که در ادامه این شاخصهاي مورد بررسی قرار میگیرند:
-1 مقدار ضریب پایایی ساختاري : - CR - این ضریب از صفر تا یک متغیر است که مقادیر بالاتر از 0,7 پذیرفته میشود و مقادیر کمتر از 0,6 نامطلوب ارزیابی میگردد.
-2 میانگین واریانس استخراج شده : - AVE - جهت اعتبار همگرایی بهکار میرود و همبستگی زیاد شاخصهاي یک سازه را در مقایسه با همبستگی شاخصهاي سازههاي دیگر نشان میدهد. مقدار این ضریب نیز از صفر تا یک متغیر است که مقادیر بالاتر از 0,5 پذیرفته میشود
-3 ضریب آلفاي کرونباخ: عامل دیگري است که مقدار آن از -1 تا 1 متغیر است که مقادیر بالاتر از 0,7 پذیرفته میشود
مقادیر مربوط به سه شاخص توضیح داده شده در جدول 1آورده شده است. همانطور که مشخص است این مقادیر براي تمامی ابعاد از حد استاندارد خود بالاتر میباشد و بر این اساس میتوان گفت که سنجههاي طراحی شده براي پرسشنامه این پژوهش از روایی سازه برخوردار است.
جدول: 1 مقادیر AVE و CR و آلفا کرونباخ
-4 ضرایب بارهاي عاملی: بارهاي عاملی از طریق محاسبه مقدار همبستگی سنجههاي یک سازه - متغیر پنهان - با آن سازه محاسبه میشود. اگر این مقدار برابر یا بیشتر از 0,4 باشد[15]؛ نشان دهنده این است که واریانس بین سازه و شاخصهاي آن از واریانس خطاي اندازهگیري آن سازه بیشتر بود و پایایی در مورد آن مدل اندازهگیري قابل قبول است .[16] در مورد مدل پژوهش حاضر، به جز یک مورد - q1 - ، مقادیر بارهاي عاملی به دست آمده براي سنجههاي سایر متغیرها، بالاتر از 0,5 بودهکه نشان دهنده پایایی مناسب سنجهها میباشد - شکل . - 1
.2-3 ارزیابی مدل ساختاري
مدل ساختاري یا مدل بیرونی نشان دهنده روابط میان سازههاي - متغیرهاي پنهان - مدل میباشد. در ارزیابی مدل ساختاري از چند معیار استفاده میشود که در ذیل به هرکدام از آنها پرداخته شده است:
-1 ضریب تعیین : - R2 - این ضریب ارتباط بین مقدار واریانس شرح داده شده یک متغیر پنهان را با مقدار کل واریانس سنجش مینماید. مقدار این ضریب نیز از صفر تا یک متغیر است که مقادیر بزرگتر، مطلوبتر است. چاین [19]مقادیر نزدیک به 0,67 را مطلوب، نزدیک به 0,33 را معمولی و نزدیک به 0,190 را ضعیف ارزیابی مینماید.
-2 قدرت پیشبینی مدل - معیار : - Q2 این معیار قدرت پیشبینی مدل را مشخص میسازد. در صورتی که مقدار Q2 در مورد یک متغیر وابسته صفر یا کمتر از صفر شود؛نشان از آن دارد که روابط بین متغیرهاي دیگر مدل و آن متغیر وابسته به خوبی تعیین نشده است. در مورد قدرت پیشبینی مدل، سه مقدار 0,02، 0,15 و 0,35 تعیین شده است که به ترتیب مقادیر ضعیف، متوسط و قوي را نشان میدهد.
جدول 2مقادیر شاخصهاي بدست آمده براي متغیرهاي مدل پژوهش را نشان میدهد که همگی در سطح استاندارد قرار دارند.
جدول:2 مقادیر شاخصهاي R2 و Q2
-3 آماره :t با مقایسه مقدار t محاسبه شده براي روابط بین متغیرهاي مدل میتوان به تأیید و یا عدم تأیید روابط بین متغیرهاي مدل پرداخت. شکل 3 نتایج آزمون مدل مفهومی پژوهش را در حالت معنیداري ضرایب t را به تصویر کشیده است. مقادیر محاسبه شده بر روي فلشها، نشان دهنده مقدار آماره t میباشد.
همانظور که در شکل مشخص است تمامی روابط در سطح اطمینان 99 درصد، معنادار میباشند.
