بخشی از مقاله
چکیده: تحقیق حاضر، با هدف شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای برنامه های استراتژیک در شرکت گاز استان یزد به اجرا درآمده است تا با ارائه راهکار، بتواند برنامه را بطور موثرتری اجرایی نماید. محقق ضمن مطالعات کتابخانه ای و مصاحبه با خبرگان، پرسشنامه ای را تدوین کرده و پس از کسب اطمینان از روایی و پایایی پرسشنامه، توزیع آن بین تمامی کارشناسان و مدیران مربوطه انجام شده است.
سپس مدلسازی شاخصها در نرم افزار Smart PLS انجام شد. نتایج آزمونهای آماری استنباطی، حاکی از میزان تاثیر گذاری هریک از چالش ها در عدم موفقیت برنامه بود که بر اساس این نتایج، مهمترین چالش های مطرح شده اولویت بندی گردید که سه مورد از مهمترین آنها شامل عدم آشنایی مدیران با برنامه استراتژیک و فرایند آن؛ اعمال نظر شخصی در تعیین اهداف استراتژیک و پیشبرد آن و سازماندهی ضعیف نیروی انسانی مجری برنامه BSC می باشد؛ در ادامه برای مقابله با چالشها، راهکارهایی مبتنی بر نتایج بدست آمده، ارائه گردید.
.1 مقدمه
مفهوم مدیریت استراتژیک و کاربردهای آن امروزه در تمامی سازمانها رسوخ پیدا نموده است. سازمانها دریافته اند که نمی توانند بدون برنامه ریزی راهبردی به اهداف خود نائل گردند و از این روی است که سعی در تهیه برنامه استراتژیک و اولویت بندی استراتژی های خود دارند. برنامه ریزی استراتژیک یک برنامه ریزی جامع است که در سطوح باالی سازمان انجام می شود. برنامه های استراتژیک، دیگر تصمیمات سازمانی را زیر سایه خود قرار می دهند و همه ی سطوح عملیاتی ازجمله تخصیص منابع سازمانی را درگیر خواهند نمود. منابع فکری در رأس همه ی برنامه های استراتژیک سازمان قرار دارند.
تصمیمات استراتژیک به مسائل مربوط به ماهیت یک کسب وکار به عنوان یک بنگاه می پردازند، این در حالی است که تصمیمات تاکتیکی، شیوه ی کسب وکار اتخاذ شده در یک مرحله خاص از رشد آن را تحت تأثیر قرار می دهند. برنامه های عملیاتی آنهایی هستند که جزئیات اجرای یک طرح استراتژیک را شرح می دهند، که شامل تصمیمات کوتاه مدت اتخاذ شده برای بکارگیری بهینه از منابع موجود طی یک مقیاس زمانی مشخص است که عموم تغییرات و شرایط محیطی را در برمی گیرند. تداوم حیات بلندمدت یک سازمان بستگی به بکارگیری مؤثر سازمان از منابع خود برای راضی کردن ذینفعان خود دارد.]1[
براساس مطالعه ای که توسط نشریۀ معتبر فورچون1 به عمل آمده است، اکثر شرکت های بزرگ دنیا دردستیابی به اهداف استراتژیک خود با شکست مواجه شده اند. در ایران نیز سازمان های متعددی روشها و ابزار برنامه ریزی استراتژیک را بکار گرفته اند ولی اغلب نتوانسته اند به عوامل مزیت بخش رقابتی دست یابند. آمارها نشان میدهد % 90 شرکت های بزرگ دنیا در دستیابی به اهداف استراتژیک خود ناکامند، که از این میان % 30 در مرحلۀ تدوین و % 70 در مرحلۀ اجرا ناموفق بوده اند.]2[
حال سوال این است که چرا برنامه های استراتژیک با موفقیت اجرا نمی شوند و در مرحلۀ اجرا با مشکل مواجه می شوند و اینکه چه عواملی موجب بروز این مشکالت می شود؟ در این میان بحث علل و موانعی که باعث نتیجه گیری ضعیف از برنامه ریزی استراتژیک می شود اهمیت پیدا می کند و این که چرا برنامه های استراتژیک با موفقیت اجرا نمی شوند و موانع اجرای آن چیست، مورد سوأل قرار می گیرد. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد مطالعه و شناخت موانع اجرا و عوامل عدم موفقیت برنامه استراتژیک در مرحلۀ اجرا و ارائه راهکارهای تقلیل آنها، امری مهم و ضروری در جهت دستیابی به اهداف تدوین شده و پیاده سازی راهبردها و برنامه ها می باشد.
حال اگر این عوامل شناخته شود، شاهد موفقیت بیشتر مدیران و سازمان ها در دستیابی به اهداف استراتژیک خواهیم بود که این موضوع در رشد و پیشرفت و بقای سازمان ها در شرایط و محیط رقابتی و پر تالطم امروز از ضرورت و اهمیت خاصی برخوردار می باشد و از هدر رفتن سرمایه در حوزة مدیریت استراتژیک جلوگیری بعمل می آورد.شرکت گاز استان یزد یکی از سازمانهایی است که با وجود داشتن برنامه استراتژیک و جاری شدن آن در سازمان، وضعیت پیشبرد اهداف در آن تا حدودی نامشخص است و موانعی باعث عدم اجرای درست استراتژی های از پیش تعیین شده در این سازمان شده است.
تا بحال این موضوع در شرکت، به صورت یک چالش بررسی نشده است، بنابراین در این پژوهش سعی داریم پس از ارزیابی و شناسایی موانع اجرای استراتژی در این سازمان، آنها را اولویت بندی، و ارتباطات و میزان تاثیرگذاری میان چالشها را با استفاده از مدلسازی معادالت ساختاری توسط نرم افزار Smart PLS تعیین کنیم، سپس برای غلبه بر چالش های بوجود آمده راهکارهایی را ارائه نماییم. بطور کلی اهداف تحقیق عبارتند از: شناسایی و ارزیابی چالش های موثر بر اجرای برنامه استراتژیک در شرکت گاز استان یزد، تعیین ارتباط بین چالش های موثر بر اجرای برنامه استراتژیک در این شرکت و اصالح و بهبود استراتژی ها به منظور غلبه بر موانع.
.2 مرور پیشینه تحقیق
در این بخش سعی کردیم به بررسی مقاالت داخل و خارج از کشور که در زمینه مشابه پژوهش فعلی انجام شده است بپردازیم و تحقیق حاضر را با مشابه ترین مقاالت قبلی در جدول 1مقایسه نماییم. در سال 1998، القمدی مطالعه ای با هدف شناسایی چالش ها و مسائل پیاده سازی استراتژی صورت داد. که طی آن یکصد پرسشنامه به شرکت های تجاری در منطقه برادفورد - انگلستان - ارسال شد و در نهایت بیست و هفت پرسشنامه که تنها از 24 مورد بازگشته اند قابل استفاده بودند. 6 مشکل اجرای برنامه استراتژی در طول پیاده سازی بیش از 70 درصد از شرکتها وجود داشته است.
نتایج Anova نشان می دهد، شرکتهایی که تجربه موفقیت آمیز در اجرا داشته اند، مشکالت کمتری در عوامل کلیدی مانند ارتباطات، حمایت مدیریت و سیستم اطالعاتی خوب داشته اند. ]3[ در سال 2006 ، مقاله ای با هدف تحقیق در مورد شناسایی موانع اصلی پیاده سازی استراتژی انجام شد، که توصیف می کند مدیران باید برای غلبه بر موانع و موفقیت استراتژیک چه راهکارهایی را پیش گیرند تا به موفقیت نتایج استراتژیک دست یابند.
در این روند داده های تجربی جمع آوری شده به عنوان بخشی از این تحقیق، مشکالت و چالش های زیر را به عنوان موانع انتقالی بیان می کند: ناتوانی در مدیریت تغییرات، استراتژی ضعیف یا مبهم و بدون دستورالعمل، به اشتراک گذاری ضعیف یا ناکافی اطالعات، مسئولیت و واکنش نامشخص کار در برابر ساختار سازمانی. بخش دوم این مقاله بر دو پاسخ برای غلبه بر موانع و یا مشکالت متمرکز شده است: - 1 مدل اجرای استراتژی برای هدایت وظایف اجرایی و - 2 بحث چگونگی مدیریت تغییراتی که اغلب در پیاده سازی ذاتی است.]4[
حقیقی و دیگران در سال 1388، تحقیقی با هدف شناسایی عوامل موثر بر موفقیت برنامه ریزی استراتژیک در شرکت ملی گاز ایران انجام دادند تا نقش عوامل سازمانی را در اثربخشی این فرایند نشان دهد و مدیران این شرکت با عنایت به این عوامل بتوانند راهبردهای مناسب را جهت طراحی، تدوین و اجرای برنامه ریزی استراتژیک به درستی پیاده سازی نمایند.
در این تحقیق ارتباط هشت عامل عمده با موفقیت برنامه ریزی استراتژیک در شرکت ملی گاز ایران مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت تاثیر پنج عامل مشارکت مدیران ارشد در فرایند برنامه ریزی استراتژیک، آگاهی مدیران ارشد از دانش و اهمیت برنامه ریزی استراتژیک، مشارکت تیمی کارکنان در فرایند برنامه ریزی استراتژیک مدیریت تغییر در فرایند برنامه ریزی استراتژیک و ارزیابی درست محیطی در موفقیت برنامه ریزی استراتژیک در شرکت ملی گاز ایران مورد تایید قرار گرفت. ]5[ عاملی و الوندی - 1389 - ، به مقاله ای با هدف بررسی تأثیر بکارگیری نقشه استراتژی و نتایج حاصل از آن در دو سازمان ایرانی پرداختند.
به دلیل ماهیت تحقیق از شیوه مطالعه موردی جهت انجام این پژوهش کاربردی استفاده شده است. نمونه های مورد مطالعه در این تحقیق دو سازمان ایرانی هستند که درحال بکارگیری این ابزار در چارچوب کارت امتیازی متوازن می باشند. نتایج مطالعه بیانگر آنست که ترسیم نقشه استراتژی، سازمانها را در تقویت کار تیمی و همسو سازی سرمایه سازمانی، اطالعاتی و انسانی با استراتژی های سازمان یاری می رساند. علیرغم وجود پاره ای از مشکالت فرهنگی و مدیریتی در دو سازمان مورد مطالعه، استقرار این مدل به توسعه سازمانی کمک فراوانی نموده است. ]6[
درسال 1391، پیمان فر و همکاران پژوهشی با کاربرد یک مطالعه ی کیفی و به روش گرندد تئوری به شناسایی موانع پیش روی پیاده سازی مؤثر استراتژی ها در نظام ورزش ایران پرداختند. به این منظور، پس از مطالعه ی مبانی نظری و پیشینه ی موضوع، به مصاحبه های کیفی با صاحب نظران پرداخته شد. یافته های حاصل از مصاحبه های کیفی به صورت کد بندی باز، محوری و انتخابی مورد تحلیل متنی قرار گرفتند.
نتایج حاکی از شناسایی 24 مانع اصلی در برابر پیاده سازی استراتژی ها در نظام ورزش ایران بود. این موانع در قالب 4 مؤلفه با عناوین: .1 موانع زیربنایی 6 - مانع - .2 موانع مرحله ی تدوین استراتژی ها 6 - مانع - .3 موانع مرحله ی انتقال استراتژی ها به عمل 5 - مانع - و .4 موانع مرحله ی اجرای استراتژی ها 7 - مانع - دسته بندی شدند. ]7[ در سال 1391، مدلی مفهومی به منظور بررسی موانع سازمانی اجرای استراتژی و سالمت سازمانی در بستر فرهنگ سازمان، توسط رحیم نیا و همکاران ارائه شد.
این مدل، موانع سازمانی اجرای استراتژی و سالمت سازمانی را در بستر فرهنگ سازمان مورد بررسی قرار داده است. این مقاله بیان می دارد که سیستم ارتباطاتی نامناسب و تشریک مساعی غیراثربخش که از جمله موانع سازمانی اجرای استراتژی است، تاثیراتی منفی بر مولفه های سالمت سازمانی از جمله مشارکت و ارتباطات خواهد داشت. از دیگر سو فقدان سیستم کنترل، انگیزش و پاداش مناسب در پیاده سازی استراتژی ها، از روحیه، تعهد و وفاداری کارکنان کاسته و موجب کاهش عملکرد کارا و اثربخش شهرداری می گردد.
همچنین تخصیص نادرست منابع و رویکرد مدیریتی و اجرایی نامطلوب در اجرای استراتژی ها، موجب خدشه دار شدن شهرت سازمانی، هدفگذاری، توسعه، بهره برداری از منابع، رهبری و مدیریت که از مولفه های ایجاد سازمانی سالم است، می شود. ]8[ در سال 1393 خلیلی شورینی و محضری، تحقیقی با هدف شناسایی و اولویت بندی موانع اجرای برنامه های استراتژیک در سطح گروه سایپا به اجرا درآوردند.
محقق ضمن مطالعات کتابخانه ای و استخراج مهمترین عوامل شکست برنامه های استراتژیک و مصاحبه با خبرگان، مدلی را استخراج و برآن اساس پرسشنامه ای را تدوین نموده است. پس از کسب اطمینان از روایی و پایایی پرسشنامه، آن را در سطح 85 شرکت که به صورت تصادفی انتخاب شده اند، پیاده سازی نموده است. نتایج تحقیق نشان داد که 20 مورد از موانع اجرای برنامه های استراتژیک در قالب 4 عامل محدودیت های ساختاری و فرهنگی، محدودیت های منابع - انسانی و مالی - ، محدودیتهای سیستمی و مدیریتی و محدودیت برنامه ریزی دسته بندی گردیده است.]9[ در سال 2013، مطالعه ای بر روی عوامل موثر بر فرآیند استراتژیک و نتایج مرحله اجرای تصمیم گیری استراتژیک، انجام شده است.
داده های اولیه برای این تحقیق از طریق 120 پرسشنامه، که توسط مدیران میانی متعلق به سه بانک بسیار موفق در عربستان سعودی پاسخ داده شده، گردآوری شده است. این بانک ها به تازگی یک تصمیم استراتژیک خاصی را اجرا کرده اند. تجزیه و تحلیل آماری و اقتصادسنجی از این داده ها نشان می دهد که عواملی از سه گروه اصلی به طور قابل توجهی در نتایج تصمیم گیری استراتژیک تاثیر می گذارند، که موجب پیاده سازی راهبرد موفقیت آمیز می شوند.
این عوامل عبارتند از: - 1 - عوامل فرایند و پرسنل، از جمله درگیری و ارتباط - 2 - عوامل پروژه مانند زمان و اولویت تصمیم - 3 - عوامل سازمانی از جمله پشتیبانی مدیریت عالی، دین و ساختار سازمانی. بر خالف انتظارات، دیگر عوامل فرهنگی و خارجی مانند تخصیص منابع، افراد، تعهد و انگیزه، با توجه به نتایج تصمیمات استراتژیک، کمتر قابل توجه است. عالوه بر این، مشخص شد که تمام ضرایب همبستگی بین عوامل مستقل و نتایج، مثبت است. ]10[ در سال 1395، بنایی، تحقیقی با هدف ارزیابی استراتژی های کسب و کار در یک شرکت صنعتی انجام داد که بدین منظور از معیارهای کارت امتیازی متوازن و رقبا استفاده شده است.
همچنین برای تعیین وزن و اولویت بندی استراتژی ها از شبکه های عصبی فازی استفاده شد، که بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق مهمترین طرح های کسب و کار با توجه به وضعیت رقبا و معیارهای کارت امتیاز متوازن به ترتیب عبارتند از: پیاده سازی سیستم جدید تولید با تمرکز بر بازار مشتریان داخلی و کسب فن آوری های جدید و بهبود فن آوری های یادگیرنده که سازمان بایستی بر روی آنها تمرکز یابد.]1[
مینتو والیو و دیگران - 2016 - ، تجزیه و تحلیل ارزیابی عملکرد پس از بحران اقتصادی را با استفاده از روش سنجش متوازن - BSC - انجام دادند که به یک ابزار قدرتمند و موثر تبدیل شده و می تواند یک دیدگاه یکپارچه از عملکرد یک سازمان ارائه دهد. تصمیم گیری موثر از ترکیب چهار دیدگاه BSC و استراتژی هایی که روی یک سیستم با رفتار یا مراحل مختلف تمرکز می کنند انجام شد. این مطالعه ترکیب دو روش BSC با مدلسازی معادالت ساختاری - SEM - است، زیرا آنها یک مفهوم مشابه دارند، که در این تحقیق مدل مفهومی SEM از متغیر BSC استفاده می کند.
گام بعدی آزمون مدل اندازه گیری، مدلسازی معادالت ساختاری و مدل های اصالحی است. نتایج آزمون نشان داد که مدل دارای چندین نگرش است. بنابراین، مدل به یک مدل پایه تبدیل می شود که نتایج آزمون پس از اصالح مدل با شاخص های مناسب نشان داد که تاثیر تمام متغیرهای BSC بر روی اهداف استراتژیک و مزایای رقابتی مستقیم است.]11[
با مقایسه ای بین این پژوهش و مطالعات پیشین صورت گرفته می توان دریافت که مطالعه ساختاری به منظور شناسایی و ارتباط دهی موانع و چالش های موجود در راستای اجرای برنامه استراتژیک و ارائه بازخورد برای غلبه بر آنها، در شرکت گاز که یک سازمان مهم دولتی است قبال انجام نشده است. همچنین اولویت بندی و تعیین ارتباطات میان چالش های اجرا، توسط مدلسازی معادالت ساختاری در نرم افزار Smart PLS، کار جدیدی است.
.3روش پژوهش
تحقیق حاضر از لحاظ دسته بندی بر مبنای هدف، کاربردی و از بعد میزان کنترل متغیرها توصیفی می باشد. این پژوهش از نظر روش گردآوری داده ها جزء پژوهشات توصیفی/ پیمایشی از نوع همبستگی است. که بدین منظور برای جمع آوری اطالعات به منظور پوشش مبحث تئوریک پژوهش از شبکه جهانی اینترنت، کتب تخصصی و عمومی، مقاالت و نشریات، اسناد مدارک موجود و در بخش میدانی از مصاحبه های نیمه ساختارمند با هدف اکتشافی شاخص ها و مفهوم سازی سازه های پژوهش و همچنین در بخش پیمایشی از پرسشنامه و مصاحبه و بهره گیری از نظرات خبرگان استفاده می شود.
در پژوهش حاضر، جامعه مورد مطالعه تمامی مدیران و کارشناسان BSC است که چون تعداد آنها زیاد نبود سعی کردیم تمامی آنها را مورد بررسی قرار دهیم که در نهایت تعداد 34 پرسشنامه جمع آوری شد. روایی و اعتبار سنجه ها توسط اساتید راهنما و برخی از کارشناسان شرکت گاز سنجیده شد و برای سنجش پایایی یا قابلیت اعتماد، ثبات و سازگاری پرسشنامه، از مهمترین شاخص سازگاری درونی یعنی آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است، پس از محاسبه آلفای کرونباخ داده ها داخل نرم افزار SPSS، ضریب بدست آمده 0/906 بود که نشان از تایید پایایی داده ها دارد.
با توجه به اینکه برنامه استراتژی شامل سه گام تدوین، اجرا و ارزیابی استراتژی است و از آنجایی که برنامه استراتژی بصورت کارت امتیازی متوازن در شرکت اعمال می شود، پس چالش های بکارگیری کارت امتیازی متوازن نشات گرفته از سه عامل اصلی تدوین، اجرا و ارزیابی شاخص های کارت امتیازی متوازن - BSC - است. که این سه عامل در مدل معادالت ساختاری بعنوان متغیرهای پنهان یا ناملموس شناخته می شود.
پس برای اینکه بتوانیم این متغیرها را بصورت ملموستر در بیاوریم و راحتر ارزیابی کنیم، برای هر سه مولفه اصلی فوق شاخصهایی را بصورت سواالت پرسشنامه مطرح می کنیم. بدین صورت که 5 شاخص از پرسشنامه، مربوط به تدوین، 10 شاخص مربوط به اجرا و 5 شاخص دیگر مربوط به ارزیابی کارت امتیازی متوازن است. بدلیل مزیت های روش حداقل مربعات جزئی - PLS - اعم از حساس نبودن به تعداد نمونه اندک و برتری داشتن نسبت به روش های کواریانس محور - ایموس و لیزرل - ، در این پژوهش، جهت مدلسازی چالش های اجرای استراتژی از نرم افزار Smart PLS استفاده نمودیم.
