بخشی از مقاله
خلاصه
در سالیان اخیر که رابطه انسان با جهان طبیعی و محیط زیست، به دلیل طیف گسترده ای از بحران های محیطی، به عنوان موضوعی بسیار مهم و آزاردهنده مطرح گشته است. موضوع توسعه پایدار، توجه به مسئله بومگرایی و انرژی پایدار، در سطح گسترده ای در رأس برنامه های فعلی بیشتر معماران و طراحان است. طراحی شهرکی با رویکرد پایداری معماری، طراحی است مردمی و لذا در این طراحی، کیفیت فضاهای داخلی ساختمان اهمیت ویژه ای می یابند . بدون تردید کیفیت مطلوب بدون توجه به طبیعت، نورگیری مناسب فضاها و تهویه مطبوع فراهم نمی آید .
هدف از پایداری معماری در شهرک مسکونی تامین نیازهای اساسی، بهبود و ارتقاء سطح زندگی برای همه، حفظ و اراده بهتر اکوسیستم ها و آینده ای امن تر و سعادتمندتر است. این هدف خود متضمن تناقضی است که بسیاری آن را از خصوصیات اصلی واژه توسعه پایدار میدانند؛ تامین رشد لازم برای بهبود زندگی عموم و آینده ای مرفه تر و در عین حال حفظ اکوسیستم است.
روش تحقیق در این رساله توصیفی، تحلیلی و تطبیقی بوده روش گرد آوری اطلاعات در این تحقیق به دو صورت کتابخانه ای می باشد که در روش کتابخانه ای از مقالات، کتب، نقشه ها و نوشته ها استفاده شده است و در روش میدانی بوسیله مصاحبه و تهیه فیلم و عکس اطلاعات جمع آوری شده اند و در نهایت ارایه طرحی بر اساس معماری پایدار در شهرک مسکونی است که بر اساس هدف تحقیق انجام شده است.
.1 مقدمه
امروزه محیط زیست، صرفه جویی در مصرف انرژی های فسیلی و توسعه پایدار به مباحث بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی تبدیل شده اند. به طوری که حفظ منابع انرژی، جلوگیری از آلوده کردن زمین و محیط زیست،کاهش میزان مصرف انرژی های فسیلی و هم زیستی با شرایط طبیعی و اقلیمی مبدل به یکی از مهمترین تدابیر،در معماری و شهر سازی شده و معماران وشهرسازان را ملزم به رعایت اصول و قواعد خاصی در زمینه ساخت و ساز می کند. افزایش مداوم جمعیت، کشورهای جهان را بیش از پیش با مشکل کمبود انرژی رو به رو ساخته و حیات بشر را تهدید می کند .
شاید با کوشش مداوم دانشمندان، پرتو امیدی برچهره حیات بر روی کره خاکی بتابد و بیم متلاشی شدن تمدن بشر در اثر کمبود انرژی و کثرت آلودگی محیط، از بین برود. یکی از مهمترین عوامل آلوده کننده محیط زیست در جهان و به خصوص در کشور ما ایران، مصرف انرژی فسیلی درفضاهای مسکونی، برای تهیه آب گرم مصرفی و تامین گرمای فضای خانه است، که با هجوم روز افزون انسان ها از روستاها به شهرهابه تعداد مصرف کنندگان سوختهای فسیلی - که در واقع پایه های صنعت نوین جهان و از جمله ایران را شامل می شود - افزوده میشود.
در محیط پایدار، همزیستی متعادل میان جامعه انسانی و محیط زیست طبیعی در راستای بهره مندی توامان اجتماعی و اقتصادی برقرارگردیده است.در چنین محیطی به منظور نیل به بیشینه منفعت جمعی، فعالیت ها و مسیرهای توسعه ای دنبال می شود که در آنها از قابلیت های بومشناختی فرهنگی مکان توسعه بهره گرفته شده است.توسعه پایدار، یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده است که معانی متفاوت و بسیاری دارد و در نتیجه فراوانی این معانی، واکنش های مختلف صاحب نظران را بر می انگیزاند. توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای حال انسان را با توجه به توانایی نسل آینده در دریافت نیازهایش مد نظر دارد.[2]
.2 بررسی محدوده مطالعاتی - شهر بافق -
شهر بافق در جنوب شرق استان یزد واقع گردیده و این شهر محل اصلی شن های روان و در حال فرسایش حوزه ی یزد بوده است، این شهرستان در حدفاصل 54 درجه و 43 دقیقه تا 56 درجه و 38 دقیقه ی طول شرقی همچنین 31 درجه و 7 دقیقه تا 32 درجه و 28 دقیقه ی عرض شمالی قرار گرفته و فاصله این شهر تا یزد 120 کیلومتر است. قسمت های وسیعی از شمال، شرق و غرب شهر بافق را باتلاق ها، نمکزارها و کویرهای متعدد تشکیل میدهد که کویر بزرگ دره انجیر در شمال شرق بافق از آن جمله است.
از حاشیه کناری دشت یزد تا کفه ی بافق حوزه ی کویری با بیابان های لخت و تپه های درهم ریخته و تحت تأثیر شن های روان قرار دارد که با توجه به باتلاق نمک شمال شهر بافق، تثبیت شن های روان، کاری دشوار است .وسعت این شهرستان 15298 کیلومترمربع است و از این نقطه نظر سومین شهرستان استان یزد محسوب میشود همسایگان بافق را در شمال شهرستان اردکان، در شمال غرب شهرستان یزد، در سمت شرق و جنوب استان کرمان و در سمت غرب شهرستان مهریز تشکیل می دهند.[18]
.3 تحلیل زمانی توسعه شهری در شهر بافق
شهر بافق همانند سایر شهرهای کشور رشد شتابان شهرنشینی را بعداز اصلاحات ارضی تجربه کرده است، اما این رشد شتابان باعث توسعه فیزیکی ناموزون شهر نگردیده، بلکه توسعه ناموزونی شهر برمیگردد به جهش دوم که مربوط به پیروزی انقلاب اسلامی است. بررسی تحولات جمعیتی این شهرستان نشان میدهد جمعیت این شهر طی سالهای 1385 1335همواره رو به افزایش بوده است که این روند در طی سالهای 1355 1345 محسوستر است به طوری که جمعیت شهر بافق در اولین سرشماری نفوس و مسکن در سال 1335 برابر 4505 نفر و وسعت آن 15316 کیلومترمربع بوده است این جمعیت در سالهای 1345 با رشدی معادل 2 /16 درصد به 31046 نفر در سال 1385 بالغ گردیده است.[17]
بیشترین افزایش جمعیت مربوط به دهه 55 1345 بوده است که حجم افزایش جمعیت در این دهه برابر 6639 نفر بوه و همچنین نرخ رشد سالانه جمعیت، برابر 8 /5 درصد بوده است که رقم بالایی را نشان میدهد. آهنگ رشد از سال 1365به بعد نسبتاً کندتر شده یعنی جمعیت 20402 سال 1365 به 25068 نفردر سال 1375 رسیده است، یعنی رشد افزایشی 22 /9 درصد و نرخ 2 /1 درصد افزایش جمعیت در دوره 1375 1365 نسبت به ده سال قبل 71 /9 درصد به 22 /18 درصد و نرخ رشد از 5 /57 به 2 /1 درصد کاهش یافته که رشد متعادلتر گردیده است. جدول شماره 1 تحول جمعیت، رشد، حجم افزایش و درصد افزایش شهر کویری بافق طی سالهای 85 1335 را نشان میدهد.[16]
.4 اصول طراحی در اقلیم گرم و خشک شهر بافق
یکی از پایه های شکل گیری معماری سنتی ایرانی، اقلیم می باشد. در این نوع طراحی منبع اصلی تامین انرژی، انرژی خورشیدی است و روش های طراحی ساختمان ها بر اساس دریافت مستقیم از انرژی خورشید می باشد. ویژگیهای اقلیمی این منطقه خشکی، کم آبی، گرمای شدید در تابستان به همراه طوفان های شنی در برخی از مواقع سال و وزش باد در جهات مختلف و همچنین سرمای شدید در زمستان میباشد.
در بررسی و مطالعه معماری این نوع اقلیم میتوان به معماری مسکن بسیاری از شهرهای فلات مرکزی ایران اشاره نمود که دارای معماری درونگرا هماهنگ با این نوع اقلیم میباشند. شاخص اصلی معماری بومی این نوع اقلیم، درونگرایی آن میباشد. این نوع معماری دارای حیاط مرکزی بوده و اتاقها معمولاً در چهار سمت آن واقع شده است و به منظور تهویه فضای داخلی، در گوشهای از بنا بادگیر ساخته میشود فرم حیاطهامعمولاً به صورت گودال باغچه - در برخی موارد مسطح - میباشند.[15]
در اقلیم گرم و خشکی همچون یزد که دارای طوفانهای شدید همراه با شن و گرمای زیاد در تابستان و سرمای شدید در زمستان است، هماهنگی با طبیعت و شرایط محیطی ضرورت بیشتری پیدا میکند، به عنوان نمونه در این اقلیم بایستی فرم پلان فشرده باشد تا سطوح کمتری در مقابل نور خورشید قرار گیرند. همانگونه که توضیح داده شد به علت تابش شدید نور خورشید در تابستان و سرمای زیاد زمستان، جهت قرارگیری ساختمان در سمت جنوب تا جنوب شرقی میباشد تا بیشترین میزان انرژی را در فصل زمستان دریافت کند.
همچنین به منظور استفاده از بادهای مناسب، معماران گذشته از بادگیر استفاده میکردند تا بدین شیوه، جریان هوای مطبوع را به داخل اتاقها انتقال دهند و هوای گرم و آلوده به بیرون فرستاده شود. در واقع بادگیر کار مکش را انجام میداده است، اجرای بادگیر در شهرهای مختلف منطقه گرم و خشک با توجه به اوضاع جوی منطقه و جهت وزش باد متفاوت میباشد به عنوان مثال در یزد به علت وزش باد در جهات مختلف، بادگیریچهار طرفه ساخته می شود و معمولاً دارای ارتفاع زیادی میباشد.
با توجه به مطالب یاد شده، معماری مسکن در یزد به شکلی بوده تا از انرژی قابل تجدید همچون جریان هوا و نور خورشید به طرزکاملاً مناسب و بهینه ای استفاده شود که این امر موجب کاهش استفاده از انرژیهای فسیلی شده و بدین طریق پایداری محیط را تضمین کرده است.اصول طراحی اقلیمی در شهر بافق به شرح زیر می باشد:[14]
الف- بافت: بافت باید به صورت فشرده و همانند یک توده متراکم با حداقل سطح نمایان باشد.
ب- نما: مصالح به رنگ روشن و سطوح صاف و صیقلی مانند گچ، خاک رس نپخته و علف خشک باشند.
ج-گذرها: جهت شرقی - غربی و باریک با دیوارهای بلند و مسقف - ساباط - باشند.
د- بازشوها: در سقف یا بالای دیوارها - اغلب به حیاط مرکزی باز می شوند.
ه-مصالح: خشت و گل- آجر-مصالح سنگین در مناطق زندگی روزانه و مصالح سبک در اتاق خوابها است.
