بخشی از مقاله
چکیده
رودخانه ها از نظر شکل کانال و میزان پویایی بسیار متعدد هستند. . در این مقاله به منظور تحلیل ناپایداری رودخانه و طبقه بندی الگوی جریان در رودخانه گلالی قروه بر اساس طبقه بندی سطح 1 و 2 راسگن یک بازه 3کیلومتری تعیین گردید و سپس 5 مقطع عرضی در این بازه انتخاب شد. نتایج نشان داد رودخانه از نوع سینوسیته بوده و طبقه بندی سطح 1راسگن در مقاطع 4،3،2،1 از نوع B و در مقطع 5 از نوع C هستند. در طبقه بندی در سطح دو راسگن مقاطع 4،3،2،1از نوع B3 و در مقطع 5 از نوع C3 است. نتایج به دست آمده با مدل راسگن با مشاهدات میدانی در مقاطع مورد مطالعه منطبق است.
مقدمه
رودخانه ها سیستم های طبیعی پیچیده ای هستند که طبقه بندی آنها می تواند درک بهتری از مطالعه فرآیند ها و اشکال رودخانه را فراهم آورد. فرسایش کرانه ای یکی از منابع اصلی تولید رسوب در جریان ها و رودخانه ها شناخته می شود. افزایش فرسایش کنارهای نه تنها موجب افزایش بار رسوب میشود بلکه موجب ناپایداری رودخانه و تغییر نوع جریان و الگوی کانال هم میشود.
از این رو طی چند دههی اخیر بار رسوب و ناپایداری کنارهای رود، نگرانیهای عمدهای را در سطح جهان ایجاد نموده و مبالغ زیادی برای پایداری کنارههای رود صرف شده است - برنهارد. - 2013 یکی از ویژگی های مهم فرسایش کرانه رود نسبت به دیگر شکل های فرسایش، دائمی و همواره فعال بودن آن است، در حالی که انواع دیگر فرسایش فقط در حین بارندگی و یا کمی پس از شروع آن فعال می شوند.
برای پیشبینی میزان فرسایش کرانه رودخانه از روش ارزیابی کرانه برای پیامد منبع غیر نقطهای رسوب - BANCS - استفاده میشود که توسط راسگن - راسگن - 2001 ارائه شده که 4 سطح دارد در این مطالعه از روش سطح - - I و سطح - - II استفاده شده است. تاکنون تحقیقات زیادی توسط محققیق داخلی و خارجی در زمینه ناپایداری و فرسایش کرانه رودخانه انجام گرفته است.
از جمله: کوان و سوانسن - 2014 - به پیشبینی فرسایش سالانه کرانه رودخانه با استفاده از مدل راسگن در سطح - III - که شامل شاخص خطر فرسایش کرانه - BEHI - و روش تنش برشی نزدیک کرانه - NBS - برای جنگل ملی سکوایا در کالیفرنیا پرداخته اند کوریت - 2014 - به تحلیل و ارزیابی کانال با روش پیامدهای منبع غیر نقطهای رسوب - BANCS - برای پیشبینی فرسایش و پایداری کرانه رودخانه در استونی کلووکریک در کت اسکیلز پرداخته است. حسین زاده و همکاران - 1395 - در پژوهشی به برآورد فرسایش کناره ای در رودخانه قرانقو چای هشترود با استفاده از مدل راسگن سطح - I - و به طبقه بندی رودخانه قرانقو چای با استفاده از مدل راسگن در سطح - III - پرداختند که نتایج این پژوهش نشان داد که فرسایش کناره ای از پدیده های غالب و فعال این بازه از رودخانه قرانقو محسوب می شود.
مواد و روشها منطقه مورد مطالعه
حوضه آبخیز گلالی در فاصله 43 کیلومتری شهرستان قروه، در جنوب شرقی استان کردستان و در موقعیت جغرافیایی 47 درجه و 59 دقیقه تا 47 درجه و 48 دقیقه طول جغرافیایی ، 34درجه و 56 دقیقه تا 35 درجه و 2 دقیقه عرض جغرافیایی واقع شده است - شکل. - 1 مساحت حوضه 75/27 کیلومتر مربع، مقدار میانگین بارش سالانه منطقه 418/4 میلیمتر در سال می باشد.
بازه مورد مطالعه در این مقاله به طول 3 کیلومتر و از پل کنار روستای شیروانه تا پل بعدی که در روستای گلالی قرار دارد. در این مطالعه به منظور تعیین حساسیت کانال رودخانه گلالی از سطح 1 و 2 مدل راسگن استفاده گردید. در این مدل پارامترهای موثر شامل پلان هوایی، اندازه رسوبات، مقطع دبی لبالبی، عمق در دبی لبالبی، شیب کانال، شاخص گود افتادگی، ضریب خمیدگی، سطح مقطع و عرض دشت سیلابی میباشد.
طبقه بندی رودخانه ها در سطح 1 راسگن
در طبقه بندی رودخانه ها در سطح 1 راسگن با در نظر گرفتن اطلاعات حاصل از نیمرخ رودخانه، عوارض دره، شکل سطح مقطع و الگوی پلان به دست می آید که این الگوی پلان شامل بازه مستقیم، پیچانرودی با نسبت شدت پیچش های متفاوت و شریانی پایدار و ناپایدار می شود - شکل . - 2 در این روش طبقه بندی با تعیین محدوده شیب رودخانه با استفاده از نیمرخ طولی آن و ویژگی های ژئومورفیکی در یک مقیاس وسیع ابعاد، الگو و نیمرخ تعیین می گردد. براساس داده های فوق، نوع رودخانه از نوع A تا نوع G همراه با خصوصیات کلی، شکل سطح مقطع و الگوی شکل سطحی جریان مشخص می گردد.
سطح 2 راسگن
دومین سطح از تحلیل ریخت شناسی رودخانه و خصوصیات رفتاری آن در روش راسگن، توصیف ریزتر و دقیق تری از کلاس بندی رودخانه ها ارائه می دهد. در این سطح از تقسیم بندی راسگن پارامترهای بیشتری باید مد نظر قرار گیرد که علاوه بر شیب رودخانه، شامل انواع مصالح بستر رودخانه ها از قطعات سنگی تا سیلت، شاخص گود افتادگی - نسبت - E، نسبت عرض به عمق [wbkf/dbkf] و ضریب خمیدگی است.
- شکل. - 3 برای مشخص نمودن نوع کانال رود در سطح 2 راسگن، پس از محاسبه و بدست آوردن پارامترهای مورد نیاز برای هر مقطع با استفاده از برداشت های میدانی و تصاویر گوگل ارث محاسبه شده و داده های بدست آمده را با توجه با شاخص های عددی تعریف شده در جدول تفاسیر مدیریتی انواع رودخانه در سطح 2 راسگن - راسگن - 1996 مطابقت داده و نوع رودخانه به صورت حروف لاتین مشخص شده است، ثبت می شود.
