بخشی از مقاله
چکیده:
نیاز مردم به مکان هایی جهت تعاملات اجتماعی همراه با مکث و حرکت و همچنین رفع نیازهای روانی به یکی از ملزومات زندگی شهری تبدیل شده است. فضاهای عمومی که راسته های تجاری شهر نیز جزئی از ان هستند دارای نقش اساسی از بعد عملکردی و کالبدی در توسعه و برنامه ریزی شهری در رفع نیازهای انسانی دارند.
بسیاری از نظریه پردازان شهری ان را به عنوان یکی از اجزای اصلی یک سیستم شهری مناسب می دانند، زیرا در کنار نقش کارکردی خود با تعاملات قوی اجتماعی باعث افزایش حس اجتماع می شود اگرچه امروزه با غفلت از انها در فرایند برنامه ریزی، در حال از دست دادن اهمیت خود هستند و دسترسی و استفاده از این فضاها کاهش یافته است. به منظور پویایی بیشتر این فضا در جهت الگوهای رفتاری در توالی مکث و حرکت باید به رفتارهای شکل دهنده این فضاها توجه کرد و انها را مورد بررسی قرار داد.
در این پژوهش بازار تهران، محور 15 خرداد به عنوان نمونه مطالعاتی انتخاب شده است این محور به عنوان یکی از نشانه های شناخته شده شهر است که با وجود عملکرد فراشهری در ان، انسان ها با فرهنگ ها و عقاید و گروه های سنی متنوع و مختلف در ان حضور می یابند، بنابراین در درک نقش رفتار و یافتن معیارهای مهم و تاثیرگذار بر کیفیت محیطی راسته های تجاری بسیار مفید است.
در این پژوهش پس از جمع اوری مبانی نظری و شناخت مولفه های کیفیت محیطی راسته های تجاری، به تحلیل جز، به جز، فضا در راستای اهداف پایان نامه پرداخته شد. هدف شناسایی محرک ها و تقویت کننده های رفتاری در قالب نیازها و قابلیت های محیطی و تعیین اصول طراحانه با نگرش رفتاری بود. علاوه بر تحلیل کیفی به تحلیل کمی شاخص ها با استفاده از پرسشنامه و از طریق ابزار SPSS پرداخته شد.
نتایج این تحقیق نشان می دهد نحوه و میزان تاثیر شاخص های کیفیت محیط بر نحوه ی وقوع فعالیت ها که همان رفتارها یا به عبارت صحیح تر الگوهای رفتاری در توالی مکث و حرکت باشند یکسان نیست. همچنین نتیجه ی تحلیل ها، تاثیر مستقیم رفتار بر کیفیت محیطی بر رفتار را نشان داد به گونه ای که نیازها، نتیجه ی تاثیر رفتار بر فضا و محیط است و قابلیت محیط زمینه ساز انجام رفتارهاست.
مقدمه:
یکی از مباحث مهم در ارتباط با فضاهای عمومی ، مفهوم انسان شناختی و به دنبال آن الگوهای رفتاری شهروندان در فضاهای عمومی است. امروزه انزواطلبی و کاهش تعاملات اجتماعی یکی از مهمترین مشکلاتی است که زندگی اجتماعی ساکنان شهرها را تهدید میکند، از این رو، نیاز مردم به مکانهایی برای تعامالت اجتماعی و رفع نیازهای روانی به یکی از ملزومات زندگی شهری تبدیل شده است.
با توجه به اینکه فضاهای عمومی در شهرها، کانون بیشترین ناهنجاریهای رفتاری هستند و کمتر توانسته اند زمینه های مناسب را برای سازماندهی نیازها و الگوهای هنجاری و رفتاری مخاطبان خود فراهم آورند. فضاهای مکث شهری بخشی از فضاهای عمومی و به طور خاص بخشی از فضاهای اجتماعی عمومی اند. این در حالی است که الگوهای رفتاری و مشخصه های فرهنگی در کنار رویدادها و خاطرات فردی-جمعی از عناصر غیر ملموس تشکیل دهنده در عرصه عمومی میباشند که محل پیوند و تعامل شهروندان و اجتماعات شهری با یکدیگرند.
فضاهای مکث ، فضاهایی هستند که بازدهی و اساسا اجتماعی دارند و عموم مردم از آنها در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی های اجتماعی و نظایر اینها استفاده میکنند، میتوان گفت که راسته های تجاری علاوه بر دارا بودن جنبه های تفریحی ، در ارتباط مستقیم با الگوی استفاده و نوع رفتار کاربران در فضا بوده و میتوانند مکان شکل گیری تعاملات اجتماعی و عرصه ای برای سازماندهی الگوهای رفتاری باشند. و در می یابیم که شهر به عنوان ظرفی برای انسان و فعالیتهایش محسوب میشود.
شهر تهران به دلیل سابقه تاریخی و فرهنگی خود در زمره شهرهای با توان بالقوه در زمینه فضاهای عمومی از جمله فضاهای سبز و...... است. این فضاها ، کانون حضور بسیاری از شهروندان با فرهنگها و خصوصیات رفتاری مختلف است و از این بابت رفتارهای گوناگونی در این گونه فضاها مشاهده میشود. با توجه به اهمیت سعی دارد تا براساس شناخت الگوهای رفتاری کاربران در این گونه فضاها، نسبت به طراحی شهر به منظور ارتقای کیفیت محیطی فضاهای شهری - فضاهای دسترسی و مکث - و تقویت فضاهای تعاملی از طریق مطالعات الگوهای رفتاری در محیط به معیارهای اساسی دست یابد و بر این اساس پیشنهاد و نتیجه گیری نماید.
بیان مسئله:
خیابان جزیی است که بافت شهرها و شهرک ها را به هم متصل می کند.کانال حرکتی و مکانی برای زندگی و رشد کل اجتماع است. زمینه ای است که در آن رنگ های متنوع جامعه به نمایش در می آیند. در واقع خیابان واسطه ای است که لایه های مختلف فضاهای عمومی را با توجه به حریم خصوصی یا عمومی انسان باهم ترکیب می کند و بدین گونه خیابان ابزاری جهت ارتباط و ایجاد زمینه مشترک برای جنبه های خصوصی و عمومی زندگی بشری تبدیل می شود - پاکزاد، - 1385
شهر تهران به دلیل برخورداری از ویژگیهای طبیعی و فرهنگ خاص مردم ان، در زمره شهرهای با توان بالقوه در زمینه تقویت فضاهای عمومی - راسته های تجاری - از بعد رفتاری و کالبدی می باشد برای این منظور بازار تهران محور 15 خرداد به عنوان یک فضای شهری که می تواند از میزان بالای تعاملات اجتماعی در الگوهای مکث و حرکت برخوردار باشد به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. چرا که این فضای شهری از دیرباز به عنوان یک محور با عملکرد فرا شهری، محل تعاملات اجتماعی بوده است و از انجایی که این مکان از فضای سبز زیبایی برخوردار است، باعث جذب گروه های سنی و جنسی مختلف می شود.
محور 15 خرداد به سبب قرار گرفتن در نزدیکی بافت بازار و مناطق فرسوده و بافت قدیمی بازار همواره به عنوان یک فضای مفرح و جذاب برای استفاده کنندگان از فضاهای پیرامونی مورد استفاده قرار می گرفته است. اما امروزه از میزان موفقیت ان به عنوان یک فضای شهری سرزنده کاسته شده است، بنابراین با توجه به اهمیت بعد رفتاری فضا، این پژوهش سعی دارد تا براساس شناخت الگوهای رفتاری کاربران در محور 15 خرداد، نسبت به طراحی در جهت افزایش کیفیت محیطی فضاهای شهری و تقویت فضاهای تعاملی از طریق مطالعات رفتاری در محیط، به معیارها و شاخص های اساسی در طراحی دست یابد و بر این اساس به طراحی الگوهای رفتاری در توالی مکث و حرکت در راسته های تجاری بازار دست یافت.
