بخشی از مقاله
چکیده
در دهه های اخیر ، با پیشرفت تکنولوژی و بهبود بهداشت روند افزایش جمعیت رشد افزاینده ای را داشته در نتیجه جوامع با خواسته ها ، نیازهای و کمبودهای متعددی روبرو شده اند . یکی از این نیازها، نیاز آموزش صحیح و کارآمد کودکان می باشد چراکه زندگی ماشینی کودکان را از کوچه ها و خیابانها به درون خانه ها و جلوی رسانه ها کشانده و کودک را از تجربه و کنکاش باز داشته است و ذهن جستجو گر آنها تنها محصور دادهای رسانه ها گشته و قدرت پردازش و خیالپردازی آزاد را از آنان صلب می کند.
اما محیط آموزشی که بتواند کودکان را در خود جای داده و اجازه تعامل با دوستان و امکان تجربه مسائل را بدانها بدهد و بر ذهن و خلاقیت آنها موثر واقع شود چه فاکتورها و خصوصیاتی را دارا است؟ در واقع این تحقیق سعی به بیان ویژگی های محیطی موثر بر عوامل تسریع کنند و پرورش دهنده خلاقیت در کودکان 3 تا 6 ساله را دارد چراکه دوران کودکی مهمترین زمان در پرورش خلاقیت است. حال علم و هنر معماری را در کنار راهبردهای روانشناسی رشد کودکان و فاکتورهای آموزشی نوین ،قرار می دهیم تا به طرح اصولی معمارانه برای خلق فضای آموزشی در راستای ارتقاء انگیزش و خلاقیت دست یابیم.
مقدمه
در سالهای اخیر به رشد خلاقیت در کودکان و عوامل محیطی موثر برآن بسیار پرداخته شده چراکه معماری پدیده ای است که می تواند تعامل میان انسان ، طبیعت و محیط کالبدی را ایجاد و یا توسعه بخشد . حال در این رهگذر فضای کالبدی می تواند اوج تاثیر و اهمیت موضوع را در طراحی فضای آموزشی برای کوکان را روشن سازد . چراکه این تاثیرات در مورد کودکان بسیار قوی تر و محسوس تر دیده می شود.
فضای کالبدی می تواند با مقوله روانشناسی کودک همراه شده و با تحریک تخیل و انگیزش به رشد و شکوفایی خلاقیت کمک شایانی کند و ساعت کودک را به طور فزاینده ای به ساعاتی مفرح در عین آموزش مبدل سازد. چراکه دوران کودکی زمانی است که تخیل ، انگیزش و خلاقیت در کودک رشد و نمو پیدا میکند طی همین سالهاست که کودک با تاثیر از محیط پیرامون خویش به داده ها و تجربیات جدید دست یافته و تحت تاثیر آنان ذهن کنجکاو خود را ارضاء می سازد.
فرضیه : به نظر می رسد از طریق اعمال فاکتورهای روانشناختی کودک در کالبد معماری می توان فضایی طراحی نمود که با ارتقاء خلاقیت کودکان همنوایی داشته و نیازها و خواسته های کودک در زمینه رشد خلاقیت را جوابگو باشد
هدف : این تحقیق سعی به بیان تاثیر محیط کالبدی بروی رشد خلاقیت در کودکان دارد محیط کالبدی ای که با فراهم آوردن زمینه آموزش های تجربی و بازی آموزشی فرصت رشد انگیزش و خلاقیت را به کودک بدهد.و با بررسی روانشناختی محیط کودکان بر نحوه پرورش خلاقیت در آنان و نحوه ادراک محیط توسط کودکان پرداخته شده ونیز ایجاد تعامل میان کودکان با هم و کودکان با محیط اطراف و بررسی تاثیر و اهمیت محیط به عنوان عضوی مهم در خلق فضای کودکانه پرداخته شود.
رشد ادراک و شکوفایی خلاقیت
دوران کودکی آغاز مرحله رشد ادراکی است ادراک نیز اولین مرحله از فرآید خلاقیت1 است طی سالهای اولیه زندگی و هم زمان با رشد توانایی های جسمی به تدریج توانایی های ذهنی کودک نیز تقویت می شود . ابزار درک حسی یعنی حواس پنجگانه به تدریج در کودک رشد می کند و به درک و شناخت پیرامونی تجربه محیط می انجامد . مسیر تدریجی رشد توانایی های جسمی - روحی و ذهنی کودک امکان طبقه بندی مراحل رشد را فراهم می آورد
3 سالگی آغاز تخیل آغاز تشکیل شخصیت
4 سالگی آغاز رشد اراده استدلال و منطق
5 سالگی آغاز رشد ادراک رشد قابلیت ادارکی و شناختی
5 و6 سالگی کنجکاوی شدید تخیل و خیالپردازی
- پیاژه - 1380 برای تحقیق و پرورش خلاقیت ، تنها آموزش مطالب مناسب یا برنامه ریزی برای توسعه استعدادهای خلاقیت کافی نیست بلکه باید به افراد در تشخیص نقاطی که انگیزه و مهارتها با یکدیگر منطبق و یا محل تقاطع خلاقیت هستند کمک کرد. حمل بروز خلاقیت ترکیب پر قدرتی است چراکه در این نقطه امکان خلاقیت فراهم می شود - حسینی - 1380
ضرورتهای اساسی رشد
-1 ضرورت درک محیط و گسترش شناخت
-2 ضرورت سلامت ، امنیت جسمی وگسترش مهارتهای بدنی
-3 ضرورت ارضای عواطف ، پیوند با محیط و گسترش انگیزه ها
1استعداد خلاق به طور فطری در انسان نهفته و پرورش آن مستلزم بستر سازی و وجود زمینه رشد است - بوهم - 1381 بهترین زمان پیشرفت برای خلاقیت و تخیل در سنین 2 تا 10 سالگی است وخلاقیت کودکان به قدرت خیالپردازی آنان بستگی دارد - کرینپر 1999 ص - 597-606 این ضرورت بر نقش محیط زندگی کودک و امکانات در دسترس در این محیط جهت تحرک آزاد و مستقل ، گسترش مهارت های بدنی و ایجاد پیوندهای عاطفی و روحی با آن تاکید می ورزد.
- سروری - 1369 ارضای نیازهای اساسی کودکان نقش بسیار مهمی در چگونگی شکل گیری و رشد شخصیت آنان دارد بخش مهمی از نیازهای کودکان نیز از این راه صورت می گیرد. بدین معنا که محیط باید شرایطی را برای شناسایی و شکوفا ساختن استعداد ها و نیروهای بالقوه فراهم کند . در اینجاست که کودک به کشف محیط و قابلیت های نهفته آن نایل می شود . حس کنجکاوی خود را با ارضای دانستن ، کشف کردن و فهمیدن محیط به احساس رضایت درونی و خود شکوفایی معاوضه می کند.
پیاژه نیز بر جنبه خود بخودی رشد تاکید کرده مبنای آن را در رشد ذهنی ، جستجو و مطالعه می کند وی اساس تکامل قوای شناختی و فرآیند یادگیری مداوم و خود جوش کودک را بر داد و ستد متفابل ذهن او با محیط می داند و در این تایید متقابل ، تعادلی بین دو جنبه درون سازی - به معنی جذب داده های خارجی در الگو های موجود در ذهن - و برون سازی - به معنی تطبیق با شرایط و تشکیل الگوی جدید ذهنی در برابر پدیده خارجی - را طرح می سازد - سینگر - 1362 کودکی که در محیط نامناسب پرورش یابد از توان خلاق کمتری برخوردار خواهد بود و عمده مشکلات افراد در زمینه خلاقیت ریشه در این دوران دارد - حسینی - 1376
عوامل موثر در رشد خلاقیت
عوامل موثر در رشد خلاقیت را می توان به دو دسته فردی و محیطی تقسیم کرد .عوامل فردی ویژگی های شخصی و عوامل محیطی به موقعیت های فرد در ارتباط با دیگران مرتبط است - - Amabile 1990 هسته اصلی تئوی های رشد تعامل یا تاثیر متقابل است . همه روانشناسان بر این عقیده صحه می گذارند که پدیده های روانی و تغییرات آنها نتیجه تعامل بین ارگانیسم انسان و محیط است - کدیور - 1362
عوامل محیطی و نقش آن در پرورش خلاقیت : می گردد تا انسان به یک فضای جدید وارد شود و جهت یافتن دیگر فضاها حرکت کند. دوران کودکی دوران کشف فعالیت مهمی است که سبب رشد فکر و رشد اجتماعی کودک می شود . قدرت تخیل کودک در محیط هایی که بتواند آنرا کشف نماید نیز رشد بیشتری می کند . کودکان با استفاده از تخیلات و اشیای موجود در محیط هایی که خیلی ساده هستند و جایی برای کشف شدن ندارد محیط و فضای پیچیده خود را ایجاد می کنند - - Altman 1980 تعدد عناصر طبیعی موجب تنوع تصاویر ذهنی شده ، خیالپردازی را تقویت می کند چراکه خیالپردازی از ارکان خلاقیت بشمار می آید .
- کرینپر 1999 ص - 606 - 597 عامل مهم دیگری که به رشد ذهنی و شناختی کودک تاثیر می گذارد تجارب یا برخورد های او با محیط است کسب تجربه مستلزم ایجاد تماس بین کودک و محیط است که اساسی ترین نوع دانش از او حاصل می شود . - جمعی از مولفان - دانش کودک در برابر محیط پیرامون مجموعه دانش حصولی و حضوری او از محیط است آنچه ضمن تماس مستقیم با محیط بدست می آید برای خود می سازد ، پردازش می کند و به ذهن می سپارد . همانند ارزیابی کودکان درباره محیط زندگی و ارتباط آنها بایکدیگر و... که دانش حصولی او ا تشکیل می دهد .
دانش حضوری نیز با ابزار ها و روشهای آموزشی شکل می گیرد . واقعیت این است که به خلاقیت نمی توان با تمرکز یک بعد نگریست . بعد فردی ، محیطی ، فرایندی و محصولی ، هیچ کدام به تنهایی نمی توانند بیانگر ماهیت خلاقیت باشند . بنابراین خلاقیت مجموع عوامل شخصی ،فرایندی و محصولی است که در محیط اجتماعی در تعامل با یکدیگرند - بهروز فر - 1380
در این بین حس مکان نیز به عنوان عاملی مهم در هماهنگی فرد و محیط باعث بهره برداری بهتر از محیط و رضایت استفاده کنندگان می شود و در نهایت احساس تعلق آنها به محیط و تداوم حضور در آن حاصل می شود . می توان حس مکان را اینگونه تعریف نمود که حس مکان به معنای ادراک ذهنی از محیط و احساسات کم و بیش آگاهانه ای است که شخص را در ارتباط درونی با محیط قرار می دهد به طوری که فهم و احساسات فرد با زمینه معنای محیط پیوند خورده یکپارچه می شود .
