بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به شرایط اقتصادی جامعه، تامین مسکن مناسب یکی از اساسی ترین مشکلات و دغدغه های اکثر خانوادهها، علی الخصوص اقشار کم درآمد جامعه بوده و این قشر از مردم بدلایلی از جمله گرانی زمین، مصالح، دستمزدها و ... با وجود عدم تامین نیازها و احتیاجات، بناچار با حداقل امکانات در واحدهای آپارتمانی بسیار کوچک زندگی می کنند.
از طرفی نیاز به مسکن در شهرها و کلان شهرها بدلیل افزایش بی رویه و روزافزن جمعیت ناشی از مهاجرت روستائیان به شهر ها جهت اشتغال و زندگی، روز به روز بیشتر می شود که با توجه به دستمزد پائین و حداقلی و هزینههای بسیار بالا، این گروه از افراد جامعهیزن در واحدهای عموماً بین 40 تا 70 متر مربع زندگی می کنند.
دراین راستا و جهت جبران برخی از نیازهای حداقلی، می توان با استفاده از شکل دهی خاص به مبلمان و طراحی یک یا چند فضای چند منظوره در واحدهای مسکونی، تحت عنوان مسکن انعطاف پذیر با قابلیت تطبیق پذیری ، تنوع پذیری و تغییرپذیری مطابق با خواسته های ساکنین ایجاد نمود بگونه ای که توانایی تغییر در فضاها و ایجاد فضاهای باز یا بسته و کاهش فضاهای خصوصی کم استفاده و تبدیل آنها به فضاهای عمومی - در مواقع مورد نیاز - را داشته و از این طریق نسبت به بهینه سازی و افزایش کیفیت فضاهای سکونتی واحدهای کوچک، آسایش و راحتی ساکنین را افزایش نسبی داد.
- 1 مقدمه
- 1-1 سکونت :
اسکان از اساسی ترین ضروریات زندگی انسانی است بطوریکه در نظر نگرفتن آن غیر ممکن است. مردم برای رفع نیازهای مسکونی خود، سکونت را از غار آغاز و تا فضاهای مسکونی امروزی زندگی خود را گسترش داده اند.امروزه مردم نیازهای مسکونی کوتاه مدت خود را از طریق اقامتگاه ها، خوابگاه ها، هتل ها، خوابگاه های دانشجویی و مهمان خانه ها برآورده می کنند. این فضاها کمک های مهمی برای نیازهای مسکونی فراهم می نمایند و بر سلامتی روانی و فیزیکی، کیفیت های زندگی و شادی های مثبت یا منفی افراد تاثیر می گذارند. تاثیرات اشاره شده به طور مستقیم با مکان، شکل معماری ، اندازه و سهولت استفاده مرتبط است.
- 1-2 مسکن - کاشانه -
"کاشانه" مهمترین مکان در زندگی است. این بدان جهت است که به صورت بالقوه میتواند باعث سعادت و یا تهدیدی جدی برای ادامهی زندگی باشد.
تفاوت خانه و کاشانه :
خانه یک کاشانه نیست. یک خانه - آپارتمان ، چادر یا به طور کلی هر محل مسکونی - یک ساختار فیزیکی است. کاشانه مجموعهی غنی از معانی فرهنگی، جمعیتی و روانی در حال تکامل است که ما به ساختار فیزیکی متصل میکنیم. لذا، شما نمیتوانید یک کاشانه بخرید. شما میتوانید یک محل سکونت بخرید یا اجاره کنید و با زمان و کوشش، آن را به یک کاشانه تبدیل کنید. بنابراین دو تعریف مورد نیاز است، یکی برای سکونتگاه و دیگری برای کاشانه.
- 1-2-1 مشخصه های مسکن - کاشانه -
شش مشخصه مسکن - کاشانه - عبارتند از : پناهگاه، نظم، هویت، همبستگی، گرما و مناسب بودن فیزیکی.
.1 کاشانه پناهگاهی است که ما را با حریم خصوصی، امنیت، ایمنی و حفاظت در مقابل سختهای زندگی بیرونی، احاطه کرده است.
.2 کاشانه به ما کمک می کند که موقعیت خود را در جهان پیدا کنیم. مرکزی است که ما از آن جسارت پیدا میکنیم به کاوش می پردازیم و باز میگردیم و راهی است که ما زندگیمان را در این جهان نظم میدهیم.
.3 کاشانه احساس خویشاوندی یا همبستگی، وابستگی قومی و موقعیت اجتماعی- اقتصادی به ما میدهد. بنابراین کاشانه بخش مهمی از هویت ما است. از طریق ابراز شخصی و خودی نمودن، کاشانه مشابهت به هویت ما پیدا میکند و خود ما را نمایش میدهد. کاشانه نشانهای از خود است. "تایید وجود ما است." ما به ساختار فیزیکی هویت میدهیم و آن را از یک سکونتگاه به یک کاشانه تغییر میدهیم و حتی هویت خود را از آن کسب میکنیم.
.4 از طریق نظم و هویت، کاشانه به معنای همبستگی است. الگوی فضایی و نظم زمینی به ما کمک میکند تا احساس همبستگی با افرادی معین و همچنین مکان، گذشته و آینده بنماییم. ما خود را بخشی از یک خانواده، گروه و فرهنگ احساس میکنیم.
.5 کاشانه گرما است. گرما از دل خصوصیاتی که ذکر شد شعله میگیرد، ولی فراتر از آن میرود. این گرما همانند حرارت بخاری دیواری است ولی به صورت سمبلیک و بین افراد.
.6 کاشانه از نظر فیزیکی مناسب است. البته این بدان معنی است که مناسب بودن کاشانه بیش از موارد فیزیکی و مادی یک خانه است. مناسب بودن کاشانه یعنی فرم و ساختار خانه با احتیاجات روانی ما همگون است. اگر ما به آن اندازه خوشبخت و دارای مکانی باشیم که برای ما پناهگاه، نظم، هویت، همبستگی، گرما و مناسب بودن فیزیکی فراهم نماید، در آن صورت کاشانه معانی زیاد شخصی و اجتماعی برای ما خواهد داشت و به احتمال زیاد تجربه تعلق، مسرت، ابراز شخصی و ارتباطات خوب در کاشانه فراهم خواهد بود. - زمانی ، - 1392
- 1-3 هسته اصلی مسکن
بدنه اصلی مسکن شامل: فضای آشپزخانه+ یک اتاق - متصل به آشپزخانه یا جدا - +بدنه بهداشتی - سرویس و حمام - می باشد.
- 2 روش تحقیق
دراین پژوهش با "روش توصیفی - تحلیلی با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای و اینتر نتی" و بواسطه تجربه شخصی - بالغ بر 25 سال فعالیت و حضور در دفتر تامین مسکن کمیته امداد امام خمینی - ره - - و بازدیدهای میدانی انجام شده در طی این سالها از واحدهای مسکونی با مساحت متوسط 50 مترمربع در سراسر کشور و با اشراف کامل از مشکلات زندگی در فضاهای کوچک، به موضوع انعطاف پذیری مسکن و فضاهای چند منظوره پرداخته و با تبیین و توصیف سطوح مختلف انعطاف پذیری نسبت به ارائه طرح پلان و ارائه جزئیات مطابق با نیاز و خواست متفاوت خانواده ها و استفاده کننده گان اقدام شده است.
- 3 سؤالات تحقیق
- 1 نقش طراحی فضاهای چندمنظوره و انعطاف پذیر در بهینه سازی فضاهای مسکونی کوچک و تامین نیاز
- 2 اهمیت سیتم سازه، فضاهای خدماتی، طرحهای معماری و تجهیزات ازجمله مبلمان در انعطاف پذیری فضا
- 4 انعطاف پذیری و مسکن انعطاف پذیر
واژه انعطاف پذیر در لغت به معنای چیزی است که خمیدگی و برگشتی پذیرد - دهخدا ، - 3765 : 1377 و با واژه - Flexible - به یک معنا می باشد. از نظر لغوی صفتی است به معنای قابل تغییر بودن به گونه ای که این تغییر به راحتی و طبق شرایط انجام گیرد و با واژه - Changeable - معادل قرار داده شده است . - Cambridge Dictionary - بر اساس تعریف فوق، انعطاف پذیری به مفهوم قابلیت تغییر آسان طبق شرایط و امکان بازگشت به حالت اولیه می باشد. در طراحی فضا و عملکرد ساختمان، هر چه آزادی از محدودیت های سازه ای بیشتر باشد میزان انعطاف پذیری نیز بیشتر خواهدبود - چارلسون، . - 97 : 1388
انعطاف پذیری روشی است که طراح به جهت تامین نیاز مخاطب خود نسبت به تغییر الگوی عملکردی پروژه مطابق با خواسته های متغیر اقدام می نماید - خالواسماعیلی، - 78 : 1388 انعطاف پذیری به عنوان ابزاری برای ایجاد مسکن با ابعاد پایه - ابعادی که توسط طراح با توجه به کاربران مختلف تعریف شده و با تعیین فضاهای بالقوه در صدد پاسخگویی به نیازهای افراد می باشد - مطرح می شود که تغییرات ابعادی را در طول زمان با توجه به نیازهای کاربران و سلایق شخصی آنها فراهم می نماید .
به طور خلاصه، انعطاف پذیری به عنوان قابلیت ساختمان برای تغییر فیزیکی و تطابق با توجه به تغییر شرایط تعریف شده است. انعطاف پذیری مفاهیم فراگیر سازگاری و تنوع پذیری را پوشش می دهد و با طراحی عناصر ثابت، به یک بلوک مسکونی اجازه می دهد تا به تغییرات در طول زمان پاسخ دهد . با توجه به مقدار تغییراتی که می توان در بخشی از ساختمان ایجاد نمود، تعاریف متفاوتی از یک مسکن انعطاف پذیر ارائه می گردد، ولی در یک تعریف کلی مسکن انعطاف پذیر خانه ای است که به تمامی نیازهای ساکنان خود به صورت باالفعل پاسخ داده و نیز پتانسیل پاسخگویی بهنیازهای آتی و بعضاً غیر قابل پیش بینی را نیز در خود داشته باشد.
با توجه به پتانسیل ها و راه حل های متفاوتی که در یک واحد مسکونی برای پاسخگویی به نیازها و خواسته های ساکنان فعلی و آتی خانه گنجانده می شود، میزان انعطاف پذیری مسکن نیز متفاوت می باشد. انعطاف پذیری مسکن به قابلیت خانه هایی اشاره دارد که قادر به ارائه راه حل های مختلف برای استفاده های گوناگون هستند.
در زمینه برنامه ریزی معماری، انعطاف پذیری شامل ویژگی های چند عملکردی معماری، تغییرپذیری در فضاهای داخلی و جداره ها و گسترش پذیری بیرونی آن می باشد که هر کدام از این مفاهیم به تنهایی نمی توانند جایگزین مفهوم انعطاف پذیری شوند لیکن لازم و ضروریست تا روش هایاعمال انعطاف پذیری بررسی گردد از آن جمله می توان به روش های زیر اشاره کرد:
تنوع پذیری، تطبیق پذیری وتغییر پذیری. - 4-1تنوع پذیری - فضای چند عملکردی - ساختمان ها و فضاها باید قادر به هماهنگی با الگوهای سکونت متفاوت کاربران باشند. توانایی تغییر اندازه فضاها، اجازهاستفاده منعطف از آن را برای منظورهای دوگانه و چند گانه فراهم میکند. توانایی تقسیم مداوم فضاها، به نوع استفاده ازفضا بستگی دارد، فضای غذاخوری می تواند با آشپزخانه ادغام شود، اتاق بچه ها می تواند فضای بازی نیز باشد، یک رستوران می تواند برای رخدادهای بزرگ نیز استفاده شود.
بسیار حائزاهمیت است که فضاها بتوانند به سادگی و به طور موثری،آداپته شوند - . - Schumacher, 2010: 102تنوع پذیری قابلیت فراهم آوردن استفاده های مختلف از فضا است. این گونه انعطاف پذیری با دو متغیر فضا و زمان سر و کار دارد. فضا می تواند برای چند عملکرد به طورهمزمان و برای عملکردهای مختلف استفاده شود.تنوع پذیری می تواند از طریق طراحی نقشه با ساختارهندسی منظم، دسترسی آسان و خوانا به تجهیزات و یا ازطریق تنظیم اندازه فضاها به دست آید.
