بخشی از مقاله
چکیده
شاخص اقلیم آسایش گردشگری - TCI - از بعد زیست اقلیمی، تأثیر اقلیم را بر گردشگری نشان می دهد و دارای مؤلفههای اقلیمی دمای هوا، تعداد ساعات آفتابی، میزانبارندگی، درصد رطوبت نسبی و سرعت باد میباشد. از آنجاییکه در مطالعات در مقیاسهای ملی، نیاز به حجم بسیار زیادی از اطلاعات چه در بعد زمان و چه در بعد مکان می باشد، لذا استفاده از روش های دستی زمان بر و هزینه بر می باشد. در برخی اوقات نیز به دلیل حجم زیاد محاسبات، خطای خروجی معنی دار می شود.
با توجه به اینکه جهت استفاده از نمایه مورد نظر، از یکسو نیاز به گرافها و نمودارهای تجربی بوده که معادلات آنها موجود نبوده و از سوی دیگر تعداد ایستگاه های سینوپتیک واجد آمار در ایران زیاد می باشند، لذا ضروری است تا برنامه ای به زبان رایانه تدوین گردد.
لازم به ذکر است که تا کنون در دنیا نرم افزاری جهت محاسبات مربوط به شاخص اقلیم آسایش گردشگری - TCI - در محیط ویندوز طراحی نشده است. گرچه نرم افزارهایی جهت محاسبات مربوط به اقلیم آسایش در زمینههای معماری همساز با اقلیم موجود میباشد، اما هیچ یک به بحث اقلیم آسایش گردشگری نپرداختهاند. از اینرو هدف در این مطالعه این است تا برای نخستین بار اقدام به طراحی نرم افزاریحت عنوان اقلیم گردشگری ایران - اِگا - گردد و به صورت موردی برای آمار ایستگاه سینوپتیک همدان نوژه این نرم افزار مورد آزمون قرار گیرد.
مقدمه
یکی از عوامل مؤثر بر زندگی، سلامتی و آسایش انسان شرایط اقلیمی است. منظور از شرایط آسایش اقلیمی انسان، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی حداقل برای 80 درصد از افراد مناسب باشد - کسمایی، . - 1372 از طرفی جنبههای مختلفی از توریسم در دنیا وجود دارد که توریسمهای طبیعی، فرهنگی و کشاورزی از جمله آن ها می باشند. این جنبه ها با توجه به گستره فعالیت خود به زیرشاخههای کوچکتر نیز تقسیم می شوند. تأثیر اقلیم بر رضایت گردشگران باعث گردیده تا این عامل به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر تصمیمگیری ها جهت برنامهریزی و انتخاب محل اقامت محسوب شود
در این راستا انجمن بین المللی کمیته هواشناسی زیست اقلیم گردشگری و تفریح 1 - ISBCCTR - طی پانزدهمین کنگره در سال 1999 در سیدنی استرالیا تشکیل گردید
یکی از اهداف این انجمن، گسترش تحقیقات در زمینه اقلیم شناسی گردشگری بوده است. از جمله فعالیتهای این انجمن عبارت بودند از گردهم آوردن متخصصان خبره در زمینه اقلیم و گردشگری جهت مرور وضعیت جاری اقلیم شناسی گردشگری و تعیین مناطق و اولویت بندی کارهای آتی در راستای اهداف انجمن. کارگاه های آموزشی و جلسات نشان دهنده این واقعیت بودند که اقلیم در گردشگری کشاورزی به عنوان یک ضرورت مهم تشخیص داده شده، اما در مطالعات انجام شده توجه زیادی به آن نگردیده است
اگرچه رابطه وضعیت آب و هوایی یک منطقه و رضایت گردشگران واضح به نظر می رسد ولی ارتباط منطقی این دو بسیار پیچیده بوده است. از این رو معرفی و کاربرد شاخص های اقلیمی گردشگری جزو روش های مؤثر در زمینه شناخت هر چه بیشتر اثرات متقابل اقلیم و صنعت گردشگری به شمار میآید
برای توسعه گردشگری در مناطق مختلف که فصول و اقلیمهای گوناگون بر آن ها حاکم میباشد، تعیین دوره های خوش آب و هوایی در هر مقصد لازم است. لذا به کارگیری یک شاخص اقلیم آسایش گردشگری در محیط باز و تعیین آن در مناطق مختلف اقلیمی حائز اهمیت است.
میچکوفسکی - 1985 - یک مدل مناسب کاربردی را به عنوان شاخص اقلیم گردشگری معرفی نموده که با توجه به جنبه های مختلف اقلیمی، آستانه هایی را تعیین و حدود آسایش گردشگران را مشخص می نماید. این شاخص دارای مقیاس یازده رتبه ای بین -20 و 100 میباشد.
براساس این طبقهبندی، شاخص بیشتر از 80 دارای وضعیت عالی، 60 تا 79 دارای وضعیت خوب و خیلی خوب، 40 تا 59 وضعیت قابل قبول و کمتر از 40 به عنوان وضعیت ناخوشایند درنظر گرفته میشود. وی مقادیر این شاخص را برای 453 مقصد گردشگری در سطح دنیا با استفاده از داده های موجود در ایستگاه های هواشناسی تعیین و رتبه ماهانه هر منطقه را مشخص نموده است. به دنبال معرفی این شاخص، محققان بسیاری با استفاده از آن در مورد مقاصد مختلف، تحقیقات گوناگونی در زمینه گردشگری انجام داده اند که در زیر به برخی از آن ها اشاره شده است.
اسکات و مک بویل - 2001 - شاخص اقلیم گردشگری - TCI - را برای 17 ایالت آمریکای شمالی در فصول مختلف به دست آورده وبا توجه به آن دورههای پیک گردشگری - ماکزیمم تقاضا - را با در نظر گرفتن اقلیم آسایش پیش بینی و مشخص نمودند. جانستون - 2007 - به بررسی تأثیرات ناشی از افزایش دمای کره زمین در بازارهای گردشگری روستایی انگلستان پرداخته است. وی این مسئله را به عنوان فرصتی برای توسعه تفریحات و گردشگری در محیط های باز معرفی نموده است.
همچنین اشاره شده که رابطه بین تغییرات آب و هوایی و تقاضای گردشگری بسیار پیچیده بوده به طوری که در هر منطقه با توجه به ویژگی های خاص آن، تغییرات تقاضای گردشگری بصورت های مختلفی تحت تأثیر تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است. برای مثال در آلمان وضعیت آب و هوایی مقصد به عنوان سومین فاکتور بعد از چشماندازها و قیمتهای امکانات گردشگری اهمیت پیدا می کند.
جانستون همچنین با معرفی TCI پیشنهادی توسط میچکوفسکی - 1985 - به عنوان یکی از مناسبترین شاخص های اقلیم آسایش گردشگری در فضای باز به بررسی تغییرات مقادیر این شاخص برای سه ماه تابستان یعنی ژوئن، ژوئیه و اوت در سطح انگلستان پرداخته است. وی در نهایت با تأکید بر این نکته که اگرچه تقاضای گردشگری مناطق مختلف تحت تأثیر عوامل گوناگونی از جمله مسایل اقتصادی و اجتماعی و سیاسی همچنین وجود تسهیلات گردشگری مناسب در هر منطقه میباشد، ولی بررسی تغییرات آب و هوایی و تأثیر آن بر تعداد گردشگران و تعیین فصل های مناسب گردشگری برای هر منطقه ضروری است.
دیفریتاس و همکاران - 2008 - ضمن بررسی کاربرد TCI در زمینههای مختلف گردشگری، رابطهای متشکل از چهار جزء دما، میزان ابرناکی، بارندگی و سرعت باد در سطح زمین تعریف نمودهاند که بر اساس آن شاخص اقلیم گردشگری در هفت طبقه از غیر قابل قبول تا ایدهآل طبقهبندی گردیده است. همچنین نیلسن و آملانگ - 2007 - ، تغییرات TCI را در اروپا بررسی و با کمک نرم افزار GIS تغییرات شاخص اقلیم گردشگری در فصول مختلف را مورد بررسی قرار دادند.
بسیاری از تحقیقات انجام یافته در ایران در زمینه اقلیم آسایش از منظر معماری و به منظور برآورد نیاز حرارتی و برودتی ساختمان ها در مناطق مختلف اقلیمی بوده است. در این راستا میتوان به مطالعات کسمایی - 1372 - و خلیلی - 1382 - اشاره نمود. در این تحلیلها از روشهای مبتنی بر تقسیم بندی زیست اقلیمی اولگی، گیونی و ماهونی استفاده گردیده است.
زیتونلی - 1385 - ضمن بررسی متغیرهای آب و هوایی استان گلستان، ارزیابی شاخص های آسایش اقلیمی را با تأکید بر نقش گردشگری این استان با شاخصهای دمای مؤثر، جدول زیست اقلیمی اولگی و شاخص ترجونگ انجام داده است. به همین منظور چهار ایستگاه گرگان، تیل آباد، بندر ترکمن و گنبد کاووس در استان گلستان انتخاب و سه شاخص مذکور برای آنها محاسبه گردیده است. در این تحقیق مناطق آسایش و عدم آسایش مشخص گردید. در نهایت ماه نوامبر نواحی کوهپایهای استان گلستان با توجه به وجود اقلیم آسایش برای برنامههای گردشگری پیشنهاد گردیده است.
ضیائی و بختیاری - 1388 - ضمن اشاره به شاخص اقلیم آسایش و اهمیت آن در گردشگری، شاخص اقلیم آسایش گردشگری - TCI - میچکوفسکی - 1985 - را در ماه های مختلف سال برای جزیره کیش محاسبه نموده اند. در مطالعه مذکور مقادیر و رتبه های شاخص و تفسیر هر رتبه در ماه های سال برای این منطقه مشخص گردیده است. ماه های دسامبر تا مارس - اوائل آذر ماه تا اوائل فروردین ماه - بهترین دوران سفر از نظر آب و هوایی به جزیره کیش معرفی شده است. بنابراین نتایج، مدل توزیع ماهانه این شاخص بر اساس مدل اسکات و مک بویل - 2001 - از نوع اوج زمستانی تعیین شده است.
بختیاری - 1389 - شاخص اقلیم آسایش گردشگری - TCI - در ایستگاه های سینوپتیک استان کرمان در ماه ها و فصول مختلف سال را تعیین نمود و الگوی تغییرات شاخص اقلیم آسایش در ایستگاه های مطالعاتی را مشخص کرد. همچنین زمان مناسب بازدید از مقاصد مورد مطالعه بررسی شد. با توجه به تحقیقات انجام یافته محققین به این نتیجه رسیدند که جهت تعیین شاخص اقلیم آسایش گردشگری در هر منطقه و با توجه به کثرت ایستگاه ها، وجود یک نرم افزاری که بتواند فرمت داده های سازمان هواشناسی ایران را نیز تحت پوشش قرار دهد ضروری است. لذا در این مطالعه به معرفی نرم افزار طراحی شده و اجزای آن پرداخته و چگونگی استفاده از آن بر اساس آمار هواشناسی یکی از ایستگاههای ایران مورد بررسی قرار می گیرد.
مواد و روشها
از آنجایی که گردشگری در فضای باز صورت می پذیرد و وضعیت آب و هوایی در این مقاصد، یکی از مهمترین عوامل مؤثر در جهت جذب گردشگر و یا بالعکس تضعیف تقاضای گردشگری آن می باشد، لذا استفاده از شاخص های آسایش اقلیم گردشگری حایز اهمیت است.
با توجه به این مطلب شاخص های مختلفی برای بررسی اقلیم آسایش گردشگران وجود دارد که معرف بهترین زمان و مکان گردشگری در مناطق مختلف می باشند. در این مطالعه، جهت تهیه نرم افزار، ابتدا چگونگی محاسبه شاخص اقلیم گردشگری - TCI - بر اساس روش پیشنهادی میچکوفسکی - - 1985 در ماه های سال تفسیر شده است.
سپس بر اساس اطلاعات ایستگاه هواشناسی سینوپتیک همدان نوژه و توسط این نرم افزار، طبقهبندی اقلیم آسایش از دیدگاه گردشگری در ماه های مختلف سال انجام می گیرد. شاخص اقلیم گردشگری - TCI - دارای پنج مؤلفه بوده که دو مؤلفه شاخص آسایش در بازه زمانی روز - CId - و شاخص آسایش شبانه روزی - CIa - به صورت ترکیبی و سه مؤلفه دیگر یعنی بارندگی - R - ، تعداد ساعات آفتابی - S - و سرعت وزش باد - W - به صورت مستقل مطرح گردیده اند.
