بخشی از مقاله
چکیده
هدف: تحقیق حاضر با عنوان»طراحی و تبیین الگوی توسعه صادرات در مناطق آزاد تجاری ایران بخشی از یک گزارش پژوهشی است که درصدد سنجش اثرات مستقیم و غیرمستقیم برنامههای توسعه صادرات-که توسط دولت وضع میشود- و عوامل محیطی درونی و بیرونی بر عملکرد صادراتی بنگاه های صادرکننده است.
روش: در این پژوهش برای شناسایی و تبین الگوی توسعه صادرات در مناطق آزاد تجاری از رویکرد ترکیبی - اکتشافی استفاده شد. پس از مصاحبه عمیق با 14 نفر از خبرگان صادرات در مناطق آزاد تجاری و بهکارگیری فن تحلیل محتوا کیفی و استفاده از فنون کدگذاری باز و محوری، عوامل اصلی و فرعی مؤثر بر توسعه صادرات در مناطق آزاد تجاری به همراه عوامل و شاخصهای مربوط به هرکدام از آنها استخراج گردید. سپس پرسشنامه از لحاظ روایی و پایایی از طریق تکنیکهای آماری مورد تایید قرار گرفت. پرسشنامه نهایی در اختیار 210 بنگاه اقتصادی فعال در این مناطق قرار گرفت. مدل نهایی توسط نرم-افزار LISREL8.54 مورد سنجش قرار گرفت.
یافتهها: از مدل پیشنهادی تحقیق 69 شاخص در 8 عامل فرعی و 2 عامل اصلی برای توسعه صادرات استخراج و گزارش گردید. لذا محقق به یک الگوی نظری آزمون شده- با ویژگیهای جامع بومی - دستیافت. در این مدل به عواملی ازجمله ویژگیهای محیط خرد، ویژگیهای محیط کلان، ساختار صادراتی مناطق آزاد تجاری، منابع، قابلیتهای سازمانی، قابلیتها و شایستگیهای مدیریت، استراتژی رقابتی و استراتژیهای بازاریابی صادراتی در دو عامل اصلی محیط و شرکت توجه شده است.
-1مقدمه
امروزه رشد صادرات برای دولتها بهمنزله کلیدی برای بازآفرینی اقتصاد است - گریفیت و زینکوتا[1]، - 2012تقریباً. در تمام کشورهای درحالتوسعه، موضوع توسعه صادرات در رأس اولویتها و سیاستگذاریهای دولت قرار دارد همچنان که آگاهی و توجه به اهمیت موضوع صادرات در کشورهای توسعهیافته نیز وجود دارد.
دولتها میتوانند نقش کلیدی را در ترغیب فعالیتهای تجارت خارجی بنگاههای داخلی از طریق برنامههای توسعه صادرات بازی کنند - کاووسگیل[2]، - 1990 چراکه پیچیدگی کسبوکار و تجارت بینالمللی و عدم وجود دانش فنی کافی میتواند بنگاه را در موقعیت عدم رقابتپذیری قرار دهد - ورنون3،. - 1966 بنابراین از یکسو دانش و تجربه عواملی حیاتی برای رقابت در بازارهای خارجی هستند و از سوی دیگر مشکلات زیادی بر سر راه صادرات وجود دارد که مانع تحقق فروش صادراتی بنگاه میشود.
بدین خاطر، بهطور تاریخی دولتها محرکهایی را برای صادرات چه در قالب برنامههای حمایت از صادرات - زینکوتا، 1994؛ کنگترک و کوتابه[4]، 2001؛ لئونیدو، پالینهاوادانا و تدوسی[5]، - 2011 و چه در قالب مؤسساتی مانند بانکهای توسعه صادرات - اگزیم بانکها - ارائه نمودهاند - گریفیت و زینکوتا،. - 2012 وجود آگاهی، اطلاعات، تجربه و منابع برای غلبه بر این مشکلات برای مناطق آزاد تجاری-صنعتی ضروری است و برنامههای توسعه صادرات نیز برای رفع همین نیازها و کمک به فرایند یادگیری در محیط رقابت بینالمللی و انگیزش فضای کسبوکار به سوی اهداف صادراتی و ایجاد زیرساختهای لازم برای تسهیل صادرات تعریف میشوند.
بررسی مطالعات گذشته نشان داد که تاکنون تحقیقات کمی درباره برنامههای توسعه صادرات و تأثیر آنها بر عملکرد صادراتی در حوزه مناطق آزاد تجاری-صنعتی انجامگرفته است. لذا این تحقیق درصدد است تا عوامل مؤثر بر توسعه صادرات بنگاههای تجاری و صنعتی در مناطق آزاد را شناسایی و در جهت رفع موانع و تقویت عوامل مثبت تلاش به عمل آید. مجموع شرایط ذکرشده در خصوص این تحقیق، به ایجاد و نهادینه کردن یک الگو بومی برای ارتقای عملکرد صادرات از مناطق آزاد کمک خواهد نمود.
بهطورکلی سؤالات پژوهش به شرح زیر میباشد:
-1برای توسعه صادرات در مناطق آزاد کشور چه الگوی مناسبی را میتوان ارائه نمود؟
-2میزان اهمیت هر یک از عوامل اصلی و فرعی و شاخصهای استخراجشده مؤثر بر توسعه صادرات در مناطق آزاد کشور چگونه است؟
-3چه راهکارهای مناسب در سطح شرکت و محیط و سازمان منطقه آزاد جهت توسعه صادرات در منطقه آزاد کشور پیشنهاد میشود؟
-2برنامههای توسعه صادرات
برنامههای توسعه صادرات بهتمامی سیاستها و برنامههای عمومی طراحیشده برای کمک به فعالیتهای صادراتی بنگاه ها از مشاوره، مشوقهای مالیاتی و تأمین مالی صادرات گرفته تا نمایشگاههای تجاری و کمک به توسعه فروش اطلاق میگردد
درواقع اکثر برنامههای توسعه صادرات به طور اساسی برای این منظور طراحیشدهاند که دانش صادراتی اولیه - متضمن مزایای صادرات، اطلاعات بازار صادراتی و غیره از طریق اعزام هیئتهای تجاری، برپایی نمایشگاه های تجاری و غیره است - و دانش تجربی و امکانات فیزیکی موردنیاز برای صادرات را برای صادرکنندگان بالقوه و بالفعل فراهم کند
بسیاری از شرکتها به خاطر فقدان تجربه، منابع محدود یا سایر مشکلات نمیتوانند یا نمیخواهند صادرات را بهطور وسیع دنبال کنند. برنامههای توسعه صادرات توسط دولت، تشکلهای تجاری و دیگر سازمانها ارائه میشوند تا به شرکتها برای غلبه بر این محدودیتها کمک نمایند و نقش کلیدی در تشویق فعالیتهای تجاری بینالملل ایفا کنند.
فرانسیس و کولین-داد - 2004 - [3] هدف از برنامههای توسعه صادرات را افزایش عملکرد صادراتی از طریق ارتقاء توانمندیها، منابع، راهبردها و رقابتپذیری کلی بنگاه ها دانستهاند که در مقابل در ارتقاء عملکرد صادراتی انعکاس می یابند. هدف عمده دیگر برنامه توسعه صادرات میتواند افزایش درآمد خارجی یک کشور برای ارتقاء موازنه تجاری آن باشد
برنامههای توسعه صادرات یک منبع خارجی آماده را برای کسب اطلاعات، انجام تجارت و تحصیل دانش لازم فراهم میسازند و ظرفیت جدیدی را برای کنار آمدن با پیچیدگیهای صادرات ایجاد مینمایند
ادبیات موضوع نشان میدهد که برنامههای دولت برای ایجاد آگاهی از فرصتها و برنامه ریزی و افزایش توانمندی سازمان در جهت صادرات مهم است و فرصتهایی را برای تقسیم هزینهها فراهم میکند
همچنین کاهش هزینهها، یکپارچهسازی اطلاعات بازارهای هدف، اعتبارات و وام های صادراتی، کاهش قیمت تمامشده محصولات، اعطای یارانههاو... از مواردی است که مستقیماً توسط برنامههای توسعه صادرات ارائه می شود و تأثیر مستقیمی بر عملکرد صادراتی بنگاه میگذارد. بهعبارتیدیگر، منظور از این برنامهها ایجاد آگاهی از فرصتها و برنامهریزی و افزایش توانمند سازمان در جهت صادرات است که فرصتهایی را برای تقسیم هزینهها فراهم میکند. دستهبندیهای مختلفی از برنامهها مطرحشده است.
به عنوان مثال: - لئونیدو و همکاران، - 1996 برنامههای توسعه صادرات را به چهار دسته کلی تقسیم می نمایند.
-1 اطلاعات و مشاورهای صادراتی؛
- 2 حمایتهای بازاریابی و ارائه اطلاعات بازار، جلب مشتریان و تسهیل ارائه کالا و خدمات؛
-3 تأمین اعتبارات صادراتی و ضمانتهای مرتبط با صادرات و بیمه و یارانههای صادراتی؛
-4 ارائه آموزشهای مرتبط با صادرات مانند قوانین و مقررات، رویههای صادرات، بازاریابی بین المللی.
در یک تقسیمبندی دیگر - کوتابه و زینکوتا[6] ، - 1993، برنامههای توسعه صادرات را به دو گروه تقسیم نمودهاند:
-1برنامه های خدمات صادراتی ماند سمینارها، مشاوره های صادراتی، کتابچههای راهنمای صادرات تأمین اعتبارات صادراتی؛
-2 فعالیتهای مرتبط با توسعه بازار مانند حمایت از نمایشگاههای خارجی، ارائه تحلیل از بازارهای هدف و غیره.
در آخرین تقسیم بندی نیز شمس الدوحه - 2004 - برنامههای توسعه صادرات را به دودسته:
-1 برنامههای مرتبط با توسعه بازار؛
-2 برنامه مرتبط با ضمانت ها و تأمین اعتبارات تقسیمبندی نموده است.
این دستهبندیها به نظر محقق نمیتواند برنامههای توسعه صادرات را پوشش دهد چراکه طیف گسترده تری از برنامههای توسعه صادرات وجود دارد که هر دسته از این برنامهها میتواند به شکل منحصربهفردی بر عملکرد صادراتی بنگاه ها تأثیر داشته باشد.
