بخشی از مقاله
چکیده
در سالهاي اخیر توجه خاصی به موضوع GIS در سازمان ها، ارگانها و شرکت هاي مرتبط با خدمات مکانی صورت گرفته و است و استفاده از پتانسیل هاي این سیستم در برنامه کاري آنها قرار گرفته است. شرکت هاي آب و فاضلاب با توجه به ارتباط و استفاده زیاد از داده هاي مکانی و توصیفی حوزه خدماتی خود تمرکز ویژه اي بر پیاده سازي این سیستم داشته اند. اجراي هر پروژه GIS نیازمند مطالعه و تحقیق مفصل و شناخت، طراحی و مدلسازي این سامانه جهت دستیابی به اهداف مدنظر می باشد. تحقیقات مختلفی در حوزه مطالعه به صورت موردي در شرکت هاي آب و فاضلاب به منظور استفاده از GIS صورت گرفته است.
شرکت آب و فاضلاب خراسان جنوبی به عنوان یکی از استان هاي پیشرو در بهره گیري از خدمات GIS تلاش نموده است تا با پیاده سازي سامانه جامع GIS به صورت کامل در بستر GIS ارائه خدمت نماید. از اینرو در این تحقیق به صورت مفصل مطالعات شناخت و نیازسنجی، طراحی و مدلسازي بر اساس وضع موجود، خواسته ها و نیازهاي شرکت، شرح وظایف و مسئولیت هاي سازمانی شرکت صورت گرفته است تا مبنایی جهت اجراي این سامانه به صورت یکپارچه در آینده نزدیک باشد.
1 مقدمه
آب به عنوان مهمترین منبع حیات محسوب شده و از اهمیت بسزایی در چرخه زیست انسان و سایر موجودات برخوردار است. این امر در حالی است که مساله تامین آب مورد نیاز و ارائه خدمات آبرسانی به شهروندان، یک مشکل اساس در اغلب شهرها گردیده است .[1] محدودیت منابع آب موجود از یک طرف و تقاضاي روزافزون جهت تامین آب مصرفی و دفع بهداشتی فاضلاب و توسعه و رشد شهرها از طرف دیگر، لزوم بکارگیري یک تفکر سیستمی، جامع و بهینه در زمینه مدیریت بهینه منابع آب و توسعه خدمات آبرسانی و دفع فاضلاب را روز به روز آشکارتر و با اهمیت تر می سازد .[2]
رشد و توسعه شهرها و افزایش چشمگیر جمعیت شهري در سالیان اخیر سبب پیچیدگی هرچه بیشتر مدیریت شبکه هاي شهري گردیده است. از طرف دیگر رشد و توسعه روزافزون تکنولوژي، قابلیت هاي زیادي را براي برنامه ریزي، طراحی و مدیریت بهره برداري شبکه هاي شهري فراهم آورده است .[3] GIS به عنوان یک تکنولوژي و علم اطلاعات مکانی بستري مناسب جهت پیاده سازي فرآیندها و عملکردهاي مجموعه هاي درگیر اطلاعات مکانی است.
هدف نهایی استفاده از سیستم هاي اطلاعاتی، افزایش قدرت تصمیم گیري و استخراج شاخص هاي تصمیم است. در اکثر کارهاي مهندسی ماهیت عوارض بگونه اي است که علاوه بر داده هاي توصیفی عارضه، موقعیت قرارگیري عارضه نیز اهمیت دارد که این کار از طریق ابزاري پیشرفته و تخصصی تحت عنوان سیستم اطلاعات مکانی ممکن است .[4]
امروزه بسیاري از پژوهشگران و متخصصان رشته هاي مختلف وابسته به علوم زمینی و جغرافیایی به این سیستم دسترسی داشته و از آن به منظور بهبود بخشیدن به آنالیزها و تجزیه و تحلیل هایشان بهره می برند به گونه اي که داشتن درك بهتري از GIS به منظور استفاده بهینه از آن، براي مدیران و کاربران این سیستم ضروري است و همچنین کاربران GIS در تمام سطوح وجود دارند، بطوریکه مدیران، طراحان، برنامه ریزان، کارشناسان و حتی شهروندان عادي قادرند از مزایاي این سیستم سود ببرند.
شرکت هاي آب و فاضلاب از جمله مجموعه هاي خدمات شهري هستند که با تنوعی از تاسیسات، تجهیزات و خدماتی درگیر هستند که بخش قابل توجهی از آنها موضوعات مکانی و توصیفی مرتبط به مکان هستند. از اینرو در صنعت آب و فاضلاب نیز سیستم اطلاعات مکانی می تواند نقش کارآمدي در افزایش سرعت عمل، دقت و بهره وري و سهولت اطلاع رسانی و خدمت رسانی گردد. این سامانه قابلیت هاي قابل توجهی در بخش مطالعات و طراحی و همچنین براي مدیریت داده ها، مدیریت شبکه و ذخیره و مدیریت و بکارگیري اطلاعات درون سازمانی دارد .[5]
در واقع طرح جامع سامانه اطلاعات مکانی صنعت آب و فاضلاب در نظر دارد تا یک زیرساختار اطلاعاتی و سیستمی مناسب در بکارگیري GIS در صنعت آب و فاضلاب ایجاد و ارائه نماید و پاسخگوي نیازها به منظور مدیریت بهینه شبکه آب و فاضلاب و ارائه خدمات مکانیزه باشد 6]، .[7 از اینرو در این تحقیق تلاش گردیده با انجام کاري پژوهشی طراحی و بسترسازي پیاده سازي یک سامانه جامع GIS در شرکت هاي آب و فاضلاب فراهم گردد. شرکت آب و فاضلاب شهري خراسان جنوبی به عنوان یکی از استان هاي پیشگام در زمینه بکارگیري خدمات GIS ، جهت انجام این پژوهش انتخاب گردید تا با توجه به خواست مدیران این شرکت جهت نهادینه کردن موضوع GIS و پیاده سازي سامانه جامع آن، این اقدامات بر اساس مطالعات پژوهشی صورت گیرد.
.2 پیشینه تحقیق
بکارگیري سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - در علوم مختلف در دنیا سابقه اي چند دهه اي دارد، اما در کشور ما در دهه هاي اخیر مورد توجه قرار گرفته است. پایه مطالعات، گردآوري و اخذ اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها در زمینه هاي مختلف و برنامه ریزي براي مدیریت هاي آتی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی امکان پذیر است .[8] از مزایاي بکارگیري سیستم اطلاعات جغرافیایی می توان به افزایش دقت و سرعت در پردازش اطلاعات و سهولت کار براي متخصصین اشاره نمود .
[9] امیدرضا عباسی و همکاران - 1395 - اشاره داشته اند که زیرساخت هاي داده مکانی معمولا از روش هاي متفاوت، توسط سازمان ها و شرکت هاي مختلف و در وضعیت بافتی گوناگون نظیر شرایط آب و هوایی، تعریف سیستم مختصات و زمان برداشت تولید می گردند که باعث ناهمگونی معنایی و مانع تعامل پذیري داده هاي مکانی می گردد. از اینرو در این تحقیق رفع این ناهمگونی با استفاده از روشی مبتنی بر هستی شناسی و منطق توصیفی صورت گرفت .[10]
جواهري و داور نیا - 1385 - ، مزایاي متعددي براي بکارگیري سیستم اطلاعات جغرافیایی در شرکت آب و فاضلاب اصفهان برشمردند .[11] خلیل آریا و آیتی - 1388 - به بررسی کاربردهاي سیستم هاي اطلاعات جغرافیایی در شبکه هاي آب و فاضلاب پرداختند .[12] امید دانا و همکاران - 1396 - بکارگیري سیستم اطلاعات مکانی در شرکت آب و فاضلاب شهري استان چهارمحال و بختیاري را بررسی کرده و پیاده سازي یک سیستم WebGIS را دنبال کردند .[13]
علی محرابی و همکاران - 1396 - در تحقیقی موضوع GIS فراگستر در آب و فاضلاب شهري استان را مطرح نمودند و از طریق آن توسعه خدمات GIS به حوزه ها و بخش هاي مختلف شرکت آب و فاضلاب را مدنظر قرار دادند .[14] طیبه قاسمی و علیرضا جوکار - 1396 - در مقاله اي با عنوان شکل گیري GIS در شبکه فاضلاب شهري اراك، به بررسی چگونگی بکارگیري سامانه GIS در مدیریت و بروزرسانی داده هاي مکانی، توصیفی و بهره برداري شبکه فاضلاب کلانشهر اراك با توجه به قیدهاي سازمانی و تکلیفی پرداختند .[15] ابوذر عاشوري و علیرضا احدي - 1394 - در تحقیقی با عنوان پیاده سازي سامانه اطلاعات مکانی و کاربرد آن در مدیریت و تصمیم سازي شرکت هاي آب و افضلاب شهري، به بررسی نحوه پیاده سازي GIS در شرکت آب و فاضلاب شیراز پرداختند .[16]
.3 مواد و روش ها
.3.1 شناخت، نیازسنجی و مدلسازي
شرکت آب و فاضلاب از مجموعه سازمان هایی است که رابطه تنگاتنگی با داده هاي مکانی و توصیفی چه در بحث مدیریت این داده ها و چه در بحث آنالیزها و تحلیل هاي مربوط به این داده ها دارد و از اینرو ارتباط فعالیت هاي این شرکت با حوزه علوم مکانی و GIS بسیار چشمگیر و گسترده خواهد بود لذا پیاده سازي سامانه جامع GIS می تواند زمینه ساز فعالیت کاراتر این مجموعه گردد. در ادامه طراحی انجام گرفته جهت نیل به این هدف تشریح می گردد.
.3.1.1 فاز 1
اولین گام در هر پروژه اي مرحله شناخت و نیازسنجی می باشد. شناخت و نیازسنجی می تواند به مشاور و کارفرما دید دقیق و روشنی از وضعیت موجود و نیازها و خواسته هاي مجموعه ارائه بدهد و پروژه در بستري شفاف و مشخص انجام گیرد. مرحله شناخت خود شامل چند بخش می گردد:
• بررسی وضعیت موجود سازمان، تشکیلات و نیروي انسانی
• بررسی وضعیت موجود سخت افزاري، نرم افزاري و شبکه
• بررسی وضعیت موجود اطلاعات مکانی و توصیفی
• بررسی دانش کاربران از GIS
مراحل شناسایی در این تحقیق به طرق مختلف از جمله تکمیل پرسشنامه، مراجعات حضوري، مطالعه مستندات و مصاحبه صورت گرفته است. پرسشنامه تهیه شده شامل سه بخش اطلاعات عمومی، پرسش هاي کوتاه و پرسش هاي تشریحی می باشد که در بخش پرسش هاي کوتاه به صورت چهارگزینه اي وضعیت موجود آن حوزه و بخش مورد پرسش قرار گرفته است.
