بخشی از مقاله
چکیده
هدف از تحقیق حاضر شناسایی عوامل اجتماعی مؤثر بر رفتارهای غلط رانندگی - نمونه موردی: شهراردبیل - میباشد. از لحاظ هدف تحقیق از نوع کاربردی، از لحاظ روش انجام تحقیق توصیفی- همبستگی میباشند. جامعه آماری در این پژوهش کلیه شهروندان بالای 18 سال در شهر اردبیل میباشد که از اتومبیل شخصی استفاده میکنند. روش نمونهگیری به صورت روش نمونهگیری روش خوشهای میباشد. برای تعیین حجم نمونه نیز از فرمول کوکران استفاده شده است که طبق این فرمول نمونه برای جامعه ناحدود 384 نفر میباشد. تحقیق حاضر در دو بخش نظری و عملی انجام شده است.
در بخش نظری، اطلاعات لازم با استفاده از روش کتابخانهای و اسنادی بدست آمد و در بخش عملی، برای جمعآوری اطلاعات از روش میدانی و از پرسشنامه استاندارد رفتارهای رانندگی و پرسشنامه محقق 25 سوالی با طیف لیکرت استفاده گردیده است. آزمونهای روایی و پایایی این پرسشنامهها انجام گرفتهاند. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و با آزمون رگرسیون ساده و چندگانه انجام گرفته است و نتایج تحقیق حاکی از آن است که ابعاد عوامل اجتماعی - تاخر فرهنگی، بیهنجاری اجتماعی، قانون گریزی، اعتماد اجتماعی، سازگاری اجتماعی - بر رفتارهای غلط رانندگی تاثیر مثبت و معناداری دارد.
مقدمه
پلیس راهنمایی و رانندگی ایران که بهاختصار پلسِیراهوَر و راهوَر نیز خوانده میشود، یکی از ارگانهای انتظامی ایران است که زیرمجموعه نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند. از وظایف این نهاد، کنترل - ترافیک - در معابر درونشهری و جادههای برونشهری، نظارت بر عملکرد آموزشگاههای رانندگی - پایه یکم، پایه دوم، پایه سوم - و صدور گواهینامه متقاضیان، صدور دفترچه کار خودروهای عمومی، بررسی و واپایش - کنترل - تصادفات- رسیدگی به تخلفات رانندگی- پیشگیری از تصادفات جاده ای میباشد.
دنیای جدید اطلاعات و ارتباطات در قرن 21، فرایندی پیوسته با شتاب و در حال گذر در جامعه انسانی بوده، که با تغییرات و دگرگونیهای عمیق در شهرها نسبت به روستا همراه بوده است. آنچه که امروزه در جامعه شهری به صورت افقی و عمودی گسترش یافته است، پیدایش بافتهای گوناگون مسکونی، تجاری، اداری، و.... است، این افزایش بافتی و تنوع کاربری و کارکردی باعث تغییرات و تحولات گسترده ای در زندگی شهری شده، ازجمله سبب افزایش سفرهای درون شهری گردیده است.
چنین تراکمی در شهر به سوی موتوریزه شدن و ایجاد تراکم و هجوم به سمت شبکه های حمل و نقل شهری گردیده است؛ که معضل ترافیک را با خود به همراه میآورد. بنابراین »در شهر جدید ما با پدیدهای بنام ترافیک روبرو هستیم که سه عامل انسان- محیط- وسیله نقلیه را در رابطهای تنگاتنگ و پیچیده با یکدیگر قرار میدهد- - « فکوهی،. - 198 :1391 بر اساس چنین تحلیل اجتماعی میان این سه عامل و ارائه هرگونه برنامههای مدیریتی در جهت بهبود ترافیک از دیدگاه کارکردی، جامعه شناختی و فرهنگی در سطح شهرهای ایرانخصوصاً کلان شهرهای بزرگ چون تهران، مشهد، و... باعث شده که ساختارمدیریتی این شهرها با روستاها و شهرهای کوچک متمایزباشد.
ریشه بسیاری از این تصادفات و تلفات ناشی از آن، رفتارهای غلط ترافیکی از جمله استفاد از گوشی موبایل هنگام رانندگی است، عدم توجه به جلو از سوی رانندگان و راکبانی که مشغول صحبت با گوشی موبایل هستند، سهم عمده ای در تصادفات دارد و استفاده از این وسیله حتی در بین راکبان موتورسیکلت نیز شیوع دارد و بسیاری از جوانان موتورسوار با یک دست با گوشی موبایل صحبت میکنند و با دست دیگر فرمان موتورسیکلت را کنترل مینمایند که بسیار خطرناک است - همان، . - 127
مدیریت فرهنگی و متولیان امر ترافیک با ارائه راهکارها و استراتژیهای اجتماعی از بعد آموزشی و رسانهای به تولید برنامه هایی در جهت توسعه فرهنگی و رعایت فرهنگ ترافیک پرداختهاند - فکوهی، . - 69 :1391 اهمیت موضوع ترافیک درجامعه مدرن و نیمه مدرن یک واقعیت اجتماعی است، که ناشی از مسائل مختلف شکل میگیرد. هنگامیکه انسان برای رفع نیازهای گسترده زندگی خود مجبور است که از فناوری و دستاورد صنعتی بنام اتومبیل استفاده کند، حذف این وسیله از زندگی اجتماعی روزانه به معنای نابود شدن تلقی میگردد، - همانند حذف آب و اکسیژن - . نخستین پیامدی را که به جامعه انسانی این دستاورد صنعتی عرضه میکند، معضلی بنام تردد خودروها و عدم تناسب اتومبیلها با امکانات توسعه عمران شهری در مسئله حمل و نقل است.
به عبارت دیگر این مشکل اجتماعی ترافیک نامیده می شود - حسینی، . - 220 :1392 این پدیده اجتماعی با بروز مشکلاتی چون اتلاف وقت، هدر دادن فرصتهای مناسب زندگی، آلودگی صوتی و هوایی، هدر رفتن سرمایهای ملی مانند انواع سوخت های لازم، مشکلات روحی و روانی، ناراحتی های عصبی و... همراه است. چنین پیامد هایی در زندگی جوامع بشری باعث شده که شاه کلید حل مشکل ترافیک را، انسان بدانند؛ و همین مسئله کار متولیان امر ترافیک را با مشکل روبرو کرده است - همان، . - 230
بارزترین نکته اینجاست؛ انسانی که با تمام توانمندیهای خود توانسته بر صنعت فائق آید و در جهت راحتی زندگی خود ماشین را اختراع کند، و بهترین جاده ها و امکانات را برای زندگی بدون دغدغه خود فراهم نماید، عالیترین قوانین را برای حل معضل ترافیک تدوین کند، لیکن نقش انسانی خود را در حل مشکل ترافیک نادیده گرفته است.
بر این اساس، حاضر به این نبوده است که در نگرشها و باورهای رفتاری خود در جهت یگانگی با جامعه تغییراتی را ایجاد کند، و تمایل به این داشته است که در طی زندگی روزانه خود در شهر برای تسریع بخشیدن به کارهای شخصی و جمعی خود از هر طریقی که شده است از ماشین شخصی خود استفاده کند؛ براساس این طرز تلقی که تمام افراد جامعه شهری در زندگی خود دارند، تمام خیابانها و معابر عمومی شهر همیشه با بار ترافیکی همراه بوده است.
در کلان شهرهای بزرگ جامعه خودمان من جمله تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و به تازگی در شهر اردبیل.... شاهد چنین پیامد اجتماعی در حال حاضر هستیم - رفیع پور، . - 78 :1390 و طبق گزارش راهنمایی و رانندگی در شهر اردبیل رفتارهای غلط رانندگی و ترافیکی مهمترین عامل انسانی در به وجود آوردن ترافیک آن هم در ساعات پیک رفت و آمد میباشد.
بنابراین طبق آمارها نشان حدود 90 درصد تصادفهایی که در شهر اردبیل صورت میگیرد، با خصوصیات اخلاقی و رفتاری راننده ها ارتباط مستقیم دارد. به عبارت دیگر، افکار و اخلاقی که راننده ها در زندگی دارند، روی رانندگی آنها تاثیر میگذارد و همین ویژگیهایی رفتاری عامل بسیار مهم و تعیین کننده ای برای وقوع تصادف است.با توجه به چنین پارامترهایی میل به خودخواهی، عدم ایثار و از خودگذشتگی، اهمیت منافع فردی و فداکردن منافع جمعی برای راحتی زندگی شخصی، عدم انسجام اجتماعی و فرهنگی درمیان شهروندان، بینظمی فرهنگی بر ساختار زندگی اجتماعی و...در بروز معضل ترافیک شهری بسیار موثر است.
از مهمترین راهکارها و استراتژیهای فرهنگی و اجتماعی برای حل این مسئله، تغییر در باورها و نگرش افراد، و جهت دادن به رعایت رفتارهای فرهنگی ترافیکی، بهرمندی از ابزارهای اجتماعی چون آموزش و رسانههای جمعی در این زمینه بسیار سودمند است - همان، . - 88 کارکرد آموزش و کاربرد رسانههای جمعی در حل این معضل از طریق جامعه پذیری و اجتماعی کردن مجدد بزگسالان، انجماد زدایی رفتارهای غلط ترافیکی و جایگزینی باورهای صحیح فرهنگی در این زمینه بسیار موثر است - حسینی، . - 47 :1392 بخشی از معضلات ترافیکی در شهر اردبیل مربوط به مشکلات سخت افزاری نظیر نبود پارکینگ و یا کافی نبودن معابر و بزرگراهها و بسیاری موارد دیگر میباشد اما در حدود 40 تا 45 درصد از معضلات ترافیکی به رفتار غلط ترافیکی بر میگردد.
با توجه به این بحران، مدیریت کلان شهرها با همکاری سازمانهای شهری و متولیان امر ترافیک به صورت پایدار استراتژیها و برنامههای کوتاه و بلند مدتی برای روانسازی و مدیریت بهینه فرهنگ ترافیک در جهت جلوگیری از بروز تشدید بحران ترافیکی در سطح شهر در مدارس و فضاهای فرهنگی شهر اجرا کردهاند؛ همچنین با مشارکت اجتماعی سازمانهای غیر دولتی - - NGOها، مطبوعات، دانشگاه ها و... به مدیریت و نظارت فرهنگی و اجتماعی شهروندان در زمینه رفتار ترافیکی پرداختهاند - محسنیان، :1391 . - 38
در خصوص علل اجتماعی عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، میتوان به از بین رفتن کارکردهای مثبت قوانین وضع شده اشاره نمود. بنا بر نظریه کارکردگرایی، همه قوانین وضع شده اجتماعی دارای کارکردهای مثبت هستند ولی گذشت زمان و شرایط اجتماعی، باعث کم رنگ شدن برخی از این کارکردها و در برخی موارد موجب تبدیل آنها به کارکردهای منفی میشود. از دست رفتن این کارکردهای مثبت و نداشتن جایگزین مناسب برای آنها بنا بر نظریه دورکیم، باعث ایجاد شرایط آنومی اجتماعی در جامعه میشود. هرج ومرج و بی نظمی از تبعات ایجاد آنومی اجتماعی میباشد.
از دلایل عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی، میتوان به عدم احساس پیوند اجتماعی بین شهروندان و جامعه اشاره کرد. بنا بر نظریه پیوند اجتماعی زمانی فرد دست به کج رفتاری میزند که پیوند فرد و جامعه ضعیف شده باشد. این امر ناشی از عدم احساس تعهد و تعلق خاطر، عدم احساس مسئولیت اجتماعی و عدم احساس مشارکت اجتماعی در بین افراد و نهادهای جامعه میباشد. برهم خوردن نظم شهری، هرج ومرج و مشکلات تردد، بروز تصادفات و اختال در رفت وآمد و تردد وسایل نقلیه و شهروندان، میتواند از پیامدهای ناشی از عدم رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی محسوب شوند.
