بخشی از مقاله
چکیده
کرانه آب بهمثابه فضای شهری در نقاط مختلف دنیا بهعنوان یکی از مناطق استراتژیک و پراهمیت محسوب میگردد و بهمثابه اندامهای شهری ، پیونددهنده انسان - شهر - طبیعت بوده است. فضاهای مجاور کرانههای آبی، موقعیت فضایی برجسته و منحصربهفردی را ایجاد میکند که نقش عمدهای در ارتقا کیفیت بصری، محیطی و اجتماعی شهرهای مجاور آبدارند. پتانسیلهای طبیعی موجود این فضاهای باارزش باعث تمرکز زیاد در راستای طراحی و استفاده بهینه از آنها شده است. اما متأسفانه گسترش بیرویه شهرها این ثروت را مورد هجوم قراردادهاست.
بعضاً بستر رود-درهها بهجای آنکه بهعنوان یک فضای شهری دلپذیر و سرزنده مورداستفاده قرار گیرد بهعنوان یک فضای زائد ، غیرقابل استفاده ، خطرناک، ناامن ، متروکه و بازمانده شهری بهحساب میآید بهطوریکه با تبدیلشدن آنها به کانال بتنی، باعث افول چشماندازها و ارزشهای بصری و ایجاد منظره شهری هولناک شده است . رود-دره واقع در ورودی شهر کرج نیز از این آسیب دور نمانده است و علیرغم وجود آب در چند ماه از سال و موقعیت خاص قرارگیری خود - واقعشدن در ورودی شهر و نزدیکی به مسیر جاده چالوس- قابلیت تبدیل به فضایی مطلوب و مکانی دلنشین برای گردشگری و گذراندن اوقات فراغت را دارد.
ازاینرو برای دستیابی به یک طراحی موفق نیازمند شناخت معیارهای طراحی در این محدودهها امری ضروری میباشد . لذا در این پژوهش تلاش شده است با توجه به تجارب جهانی موفق انجامشده در این زمینه ضوابط و معیارهای طراحی که باید در این فضاها رعایت شود استخراج گردد . در این تحقیق به مطالعه وضع موجود و تجزیهوتحلیل رود فصلی کرج پرداخته و بر اساس پتانسیلها و محدودیتها، فرصتها و تهدیدها به ساماندهی آن پرداخته شده است.
مقدمه
امروزه فضاهای شهری روزبهروز کمرنگتر شده و فضا به عنصری خالی تلقی میگردد. مکانهای غنی از بین رفته و به فضاهای خالی از معنا تبدیلشدهاند که انسان امروز هیچ حق تعلقی به آنها نداشته و بهنوعی از بیخانمانی و بیمکانی رنج میبرد این در حالی است که اغلب فضاهای موجود ازنظر پتانسیل دارای این قابلیت هستند که به مکان ارتقا یابند. وظیفه شهرسازی امروزی این است که فضاهای شهری را به مکان ارتقا دهد تا در بستر این مکانهای بامعنا ارزشهای انسانی اجتماعی امکان بروز یابند و میبایست با ایجاد محیطهایی دارای روح مکان، حس مکان و معنای مکان که از مؤلفههای اساسی هویت مکانی میباشند محیط و مکانهای معنادار را ایجاد کرد.
از سویی دیگر سرزندگی عاملی است که درنتیجه جذابیت فضاها و رضایت شهروندان حاصل میشود که درنهایت منجر به ایجاد فضایی زیست پذیر میگردد و امروزه به دلایل گوناگون تأمین نشاط و سرزندگی در سکونتگاههای شهری به یکی از دغدغههای اصلی نظامهای مدیریت شهری بهویژه در کشورهای توسعهیافته تبدیل گردیده است. هرچه در یک محله و بخشی از شهر سرزندگی در سطح بالایی باشد آن محله پتانسیل زیادی در جذب شهروندان خواهد داشت. لذا ارتقاء سرزندگی میتواند منجر به رونق اقتصادی،اجتماعپذیری و سکونت پذیری بخشهای مختلف شهری گردد.
نبود یا کمبود نشاط و سرزندگی نیز در فضاهای شهری بهوضوح قابلمشاهده است که این امر میتواند باعث افزایش خشونت،افسردگی و گرایش به تفریحات ناسالم توسط شهروندان شود. امنیت یکی از شاخصههای مهم مطلوبیت و کیفیت زندگی شهری است. همچنین آرامش و احساس امنیت شهری ضرورتی انکارناپذیر است و عدم توجه به آن بیتوجهی به رشد و تکامل و توسعه انسانی است. امنیت اجتماعی، ارتباط مستقیمی با فضا و ساختوساز شهری دارد. یک فضای شهری مناسب تا حد زیادی تأمینکننده امنیت و فضای نامناسب زمینهساز انواع آسیبها و معضلات اجتماعی است. فضاهای نامناسب شهری، فضاهای بیدفاع و محلات ناامن ازجمله عوامل تهدیدکننده امنیت شهری و اجتماعی هستند.
در شهر کرج به طراحی لبه آب بهویژه مرتبط با نمونه موردی مطرحشده در این پژوهش توجه نشده است. علاوه بر این کمبود فضاهای سرزندهای که گردشگران و بالأخص ساکنین کرج را جذب خود کند در این شهر احساس میشود. پل سلجوقی کرج از آثار دوره صفویه در شرق شهر کرج بر روی رودخانه کرج واقعشده که اکنون با بیتوجهی مسئولین دستبهگریبان است. ناآشنا بودن پل تاریخی حتی برای ساکنین کرج و بلااستفاده بودن محدوده اطراف پل و زیر پل و از طرفی انباشت زباله و نخالههای ساختمانی و همچنین ایجاد فضای جرم خیز زیر پل درنتیجه کاهش امنیت این اثر مهم باستانی همچنین وضعیت نابسامان بافت مسکونی پیرامون آن از سوی دیگر بر مشکلات محدوده افزوده است.
علاوه بر این وجود عنصر آب که جانبخش فضای شهری است و از پتانسیلهای قدرتمند جذب جمعیت و همچنین ایجاد فضای اوقات فراغت است بلااستفاده مانده و اثرات مخربی چون آلودگیهای زیستمحیطی و همچنین جذب بزهکاران به فضای پیرامون پل را به دنبال داشته است. لیکن با توجه به مشکلات موجود و همچنین عدم وجود ساختار اجتماعی مناسب و عدم طراحی فضاهای مناسبی که یک فضا را به مکان تبدیل کند ایجاد مکانهای طراحیشده ضروری است چراکه وجود مکانهای سرزنده و امن در زندگی اجتماعی و ایجاد هویت در فضای شهری عامل بسیار مهمی محسوب میشود. در این راستا پژوهش حاضر به دنبال بررسی سرزندگی و طراحی لبه رودخانه کرج میباشد.
پیشینه
فتحی, حمید و پیمان فتحی، 1389، برنامهریزی و طراحی لبه یک رودخانه شهری: فرصتی برای باز زنده سازی حیات آن، اولین کنفرانس ملی مدیریت سیلابهای شهری، تهران امروزه دیده میشود که در اکثر نقاط شهری کشور ایران، بزرگترین جفا نسبت به طبیعت، درهها و رودهای فصلی اعمالشده است؛ زیرا با تنزل مقام آنها و نامگذاریاش بهعنوان مسیل شهری در حقیقت سند نابودی آنها امضاشدهو عمده این رودها صرفاً محل عبور سیلاب و فاضلاب شهری شدهاند.
بدین ترتیب تا زمانی که در طرحهایجامع و تفصیلی، رودخانه و حریم آن صرفاً بهمنظور حفاظت از سیل، از یک بلای طبیعی پنداشته شود، حتی پس از تصویب رسمی آن، هیچیک از مبادی ذیربط ملزم به رعایت حریم آن نمیشود زیرا با این دید رودخانه فضائی است مزاحم و تلفشده و بدین ترتیب هرروز به درههای موجود در شهر تجاوز میشود، باغات تفکیک و فضای سبز طبیعی آن تصاحب و تملک میشود و فضاهای باقیمانده از این تجاوز، محل انباشت نخاله و زباله میگردد .آنگاهکه این ساختوسازهای غیرقانونی و غیرمنطقی تا بستر رود پیش میروند، برای جلوگیری از تخریب ساختمانها توسط سیل، مبادرت به احداث کانالی بتنی یا سنگی میشود .
برخی از مدیران شهری بازهم فراتر رفته، روی کانالها را میپوشانند تا جا برای عبور خودرو یا احداث یک مرکز تجاری خطی هموار شود .تبدیل رود به مسیل بتنی گذشته از تخریب منظر و هویت طبیعی آن، سرعت آب را درون آن بالا برده و درنهایت به مخرب بودن آن و ایجاد سیل در پاییندست آن میگردد عظمتی, حمیدرضا؛ سیده لعیا میری و سمیه پورباقر، 1395، عوامل فیزیکی مؤثر بر ارتقاء سرزندگی در باز زنده سازی فضاهای متروکه شهری، دولتها،کارشناسان و دستاندرکاران معمار و عمران شهری میباشد.
ادامهی حیات اینگونه بافتها با شرایط فعلی حاکم بر آنها مانند فرسودگی بناها ،ریزدانگی،عدم وجود خدمات مناسب شهری،عدم دسترسی سواره و سایر مواردی از این قبیل، غیرممکن است. ازاینرواین بافت عموماً بهصورت متروکه درآمده و ساکنین باقیمانده از روی ناچاری و عدم تمکن به زندگی در بافت ادامه میدهند .از طرفی این بافتها پذیرای ساکنین جدید از میان مهاجرین غیربومی است و تبدیل به کارگاهها و انبار برای مشاغل مختلف شده و این امر به کاهش امنیت سکونت میانجامد .
پژوهشها و اقدامات مختلف و متفاوتی برای جلوگیری از این روند و در مسیر احیا سکونت در این بافتها در طول دهههای گذشته چه در سطح جهان و چه در سطح ملی صورت گرفته که هریک شاهد موفقیتها و ناکامیهایی بوده است. ازجمله راهکارها، تلاش برای ارتقاء حس تعلق افراد به این بافتها ، حفظ زندگی و سکونت روزمره در این مناطق، ایجاد شرایط مطلوب و سرزنده است که منجر به کاهش مهاجرت از بافت و درنتیجه پوک و خالی شدن آن گردد .
ازآنجاییکه عرصههای عمومی و فضاهای جمعی شهر بهعنوان مکانی برای تبلور زندگی جمعی انسانها نقش مهمی در مطلوبیت فضای زندگی شهری و نشاط شهروندان دارند، لذا بازگرداندن سرزندگی و نشاط به عرصههای عمومی بافتهای شهری بهعنوان قلب تپندهای که حیات شهرها بدان وابسته است. در این پژوهش سعی شده با نگاه میانرشتهای از طریق بررسی اسناد و مطالعات کتابخانهای همچنین جمعآوری آرا صاحبنظران و مصاحبه با کارشناسان امر، ویژگیها و مؤلفههای محیطی- فیزیکی فضای عمومی سرزنده استخراج شود تا به اصولی برای طراحی چنین فضاها در بافتهای فرسوده شهری دستیافت.
لذا با استفاده از روش تحقیق دلفی و تحلیلهای آماری نتایج پژوهش استخراج گردیده است. از میان کلیه عوامل استخراجشده و موردبررسی قرارگرفته دو مؤلفهی » فعالیتهای درون مکانی « و …امنیت « دارای اهمیت بسیار زیاد و عواملی مانند شناسایی و تعیین هویت فضایی، آسایش اقلیمی، نفوذپذیری و تنوع دارای اهمیت زیاد هستند و همچنین عوامل قلمرو گرایی و سازگاری و انطباق در درجه اهمیت متوسط قرار دارند.
دلفان اباذری, مارال و علی فرقانی کسمائی، 1395، بررسی عوامل مؤثر بر طراحی و ارتقاء منظر شهری با تأکید بر حس مکان، کنفرانس بینالمللی مهندسی معماری و شهرسازی، تهران، دبیرخانه دائمی کنفرانس، طراحی شهری علم و هنر آفرینش مکانهای پایدار است. این امر از طریق فرآیندی صورت میپذیرد که شناخت و سنجش کیفیت فضاهای شهری گام نخست آن را تشکیل میدهد.
با افزایش جمعیت و رشد شهرها، بهطور تدریج سرزندگی در فضاهای شهری و استفاده از این فضاها برای گذراندن اوقات فراغت کمرنگتر دیدهشده است .این امر موجبات بروز رویکردی جدید تحت عنوان شهرسازی منظر را فراهم آورده است. که ماهیت مفهوم منظر را گاه تا حد زیباسازی تنزیل داده. نکته حائز اهمیت آن است که در یکگونه بندی عمومی، چگونه میتوان طرحهای توسعه شهری را بر مبنای رویکرد آنها نسبت به موضوع برنامهریزی و مدیریت منظر شهری دستهبندی نمود.
با توجه به این موضوع که سرزندگی در فضاهای شهری عاملی کیفی میباشد و به نوع برداشت و توقع کاربران از فضا بستگی دارد. برخی محققان، نقش طراحی شهری را مدیریت حس مکان تعریف نمودهاند. همانطور که از عنوان مقاله مشخصشده. هدف از این نوشتار بررسی سیر تکامل مفهوم طراحی و منظر شهری و بازشناسی مراحل عمده و تحولات آن میباشد.
در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و مطالعات کتابخانهای معتبر به جمعآوری اطلاعات و شناخت الگوی متناظر هر مرحله پرداخته. و درنهایت به عوامل و راهکارهای تأثیرگذار در منظر شهری و به تدوین مدلی جهت وصف و تدوین مجموعه تحولات مزبور میپردازیم و راههای ایجاد حس مکان را بررسی میکنیم. حسین زاده سوره, رسول، 1395
بررسی قابلیتهای رود دره شهر چای ارومیه از منظر شهری و ارتقاء آن بهعنوان مکان گردشگری، اولین کنفرانس ملی چشمانداز آینده معماری و شهرسازی با رویکرد توسعه پایدار، مازندران، مرکز تحقیقات نقش غدیر معماری و شهرسازی، دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران یکی از عوامل بسیار مهم در ایجاد فضای سبز طبیعی و همچنین شکلگیری و ساختار شهرها وجود عامل طبیعی بنام رود دره میباشد. این عامل طبیعی در پیوند میان انسان و طبیعت و همچنین ازنظر اکولوژیکی میتواند نقش بسیار مهمی داشته باشد. رود درهها از کوهها سرچشمه میگیرند و بهصورت رگههای سبز و طبیعی و گذر از میان شهرها و ارمغان سرزندگی و حیات روحبخش هستند .
