بخشی از مقاله
چکیده
نظام جمهوری اسلامی ایران، دوره جدیدی از حیات خود را تجربه می کند که اتکای به تولید دانش و حرکت به سمت جامعه دانایی محور، از جمله ویژگی های ممیزه آن است. تأملی در نظام های اصیل و اخلاقمدارِ علمی در گستره تاریخ و در دوران معاصر، مؤید آن است که پیوند اخلاق و پژوهش، رکن رکین و تضمین بخش استمرار حیات علمی است.
در سال های اخیر، تعداد دانشکدهها، اساتید، و همچنین دانشجویان رشته مدیریت نسبت بسیار قابل توجهی را در نظام آموزش عالی کشور در مقاطع مختلف تحصیلی شکل می دهد و بالطبع، حجم پژوهش های انجام شده در این رشته، معتنابه است. از این رو مسئلهای که انجام این پژوهش را توجیه پذیر می کند، وجود چارچوبی برای ارزشیابی اخلاق مداری در دامن این رشته است تا به کمک آن بتوان، استانداردهای اخلاقی را در انجام و به ثمر رساندن پژوهش های این رشته تقویت کرد و به شناسایی پژوهش های سره از ناسره پرداخت.
بنابراین، هدف این پژوهش، شناسایی و دسته بندی عناصر کلیدی مؤثر بر جریان پژوهش - به طور خاص مقالات و پایان نامه های علمی - و تعیین وضعیت مخاطبان این جریان در هر یک از این مؤلفه هاست. به دلیل آن که دانشجویان دوره دکتری، حداقل یکبار پا در رکاب پژوهش جدی علمی گذاردهاند، کانون تمرکز این پژوهش را به خود اختصاص داده اند. بدین منظور، پرسشنامه بین نمونه منتخب دانشجویان دکتری دانشکده مدیریت پردیس فارابی دانشگاه تهران - به عنوان مورد مطالعه - ، توزیع شد و از آن ها درخواست شد تا در وقت مناسب، با حوصله به سؤالات پرسشنامه پاسخ دهند.
مولفه ها و شاخص های پرسشنامه با روش گروه کانونی با حضور 10 نفر از خبرگان به دست آمده است. 7. عامل مؤثر بر فرآیند پژوهش اخلاق مدار شامل انتخاب موضوع، حقوق مالکیت معنوی مؤلفان، نگارش ادبیات نظری، جمعآوری داده، تحلیل نتایج، ارجاع و انتشار تبیین گردید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در تدوین ادبیات نظری پژوهش، ضوابط اخلاقی بیشتری نسبت به سایر فرآیندهای پژوهشی اعمال می شود. همچنین رعایت اخلاق پژوهش در دانشجویان دکتری مدنظر در حد متوسط ارزیابی شد.
.1 مقدمه
نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از گذر از دوره هایی که مختصات سیاسی و نظامی، وجهه غالب آن بوده است؛ دوره جدیدی از حیات خود را تجربه می کند که اتکای به تولید دانش و حرکت به سمت جامعه داناییمحور، از جمله ویژگیهای ممیزه آن است. این دوره که با شعار »جنبش نرم افزاری « زینت داده شده است، آفاق جدیدی را پیشاروی ذهن و گستره اندیشه و دید دانشپژوهان و دستاندرکاران جامعه علمی کشور ترسیم کرده است که امید به دراندازی طرحوارهای نو و زمینهپرورده - مبتنی بر مختصات بومی-اسلامی - را نوید می دهد. اینک که گونهای از اجماع میان صاحبنظران، خطمشیگذاران و مجریان ملی برای نگاهی نو و تازه به مبادی و پیکره نظام علوم انسانی کشور ایجاد شده است، بازآرایی، بازاندیشی و نوآوری در این سیستم، به مطالبه جدی دستگاههای اجرایی و محافل علمی و دانشگاهی کشور تبدیل شده است.
از این رو، ابتنای این نظام بر شالودهای استوار و به دور از انحرافها و کژتابهای مرسوم، امری ضروری و گریزناپذیر است. تأملی در نظامهای اصیل و اخلاقمدارِ علمی در گستره تاریخ و در دوران معاصر، مؤید آن است که پیوند اخلاق و پژوهش، رکن رکین و جزءلاینفک و تضمینبخش استمرار و تداوم حیات علمی است. شایسته آن است که اتکای نظام اسلامی بر نظامی از آموزش و پژوهش باشد که تکتک عناصر، اجزا و کنشگران آن، اتصاف به رعایت اخلاق فردی و حرفهای داشته باشند. رسوخ و نفوذ ضداخلاق در نهادهای مولد فکر، و آلودگی پیکره نظام پژوهشی به دنسهای تقلب، سرقت و کمکاری علمی، شایسته سیستمی از تولید فکر و اندیشه و تربیت متربی نیست که قرار است به ارزشهایی متعالی همچون صداقت و پاکی شهره باشد.
از این رو، دلمشغولی نویسندگان این پژوهش، شناسایی و بستهبندی عناصر و مؤلفههای کلیدی مؤثر بر جریان پژوهش - به طور خاص مراحل و بخشهای مقالات و پایاننامههای علمی - و تعیین وضعیت مخاطبان این جریان در هر یک از این مؤلفههاست. به دلیل آن که دانشجویان دوره دکتری، حداقل یکبار پا در رکاب پژوهش جدی علمی گذاردهاند، کانون تمرکز و جامعه هدف خود را این افراد قرار داده است. باور این پژوهش آن است که نتایج آن می تواند بازنمایی مناسبی را از عواملی که به نوعی بر کیفیت فرآیند پژوهش اثر میگذارد، ارائه دهد تا به مدد آن بتوان، اندیشه و کنش دستاندرکاران علمی و عملی را در راستای اتخاذ تصمیم ها، خطمشی ها، راهبردها و اقدامات عملی مناسب جهت داد.
.2 مسئله پژوهش
حجم بی سابقه پژوهش هایی که به دلیل توسعه نظام آموزش عالی کشور و افزایش تعداد پذیرش و تنوع در تعداد رشتهها و مقاطع تحصیلی ایجاد شده است، هر چند امری نیکو و برگی درخشان در کارنامه نظام آموزشی و پژوهشی کشور به حساب میآید، ولی از سوی دیگر، دلمشغولیها و نگرانی های جدی را در میان صاحبنظران این حیطه ایجاد کرده است. از جمله این موارد، پژوهش هایی است که برای رسیدن به اهداف خود، اصول حرفهای و اخلاقی را زیر پا گذاشته، و به گونههایی از افعال نامطلوب و غیراخلاقی روی میآورند.
از آن جایی که نظام جمهوری اسلامی ایران، نظامی مبتنی بر آموزههای اخلاقی است، این باور، میبایست خود را در تمامی تاروپودهای پیکره نظام علمی نشان دهد. عدم ابتنا به موازین اخلاقی در فرآیندهای مختلف پژوهشی، نتایج نامطلوبی را به بار میآورد و پژوهشگران واقعی را در انجام پژوهشهای در خور و شایسته، دلسرد میکند. بنابراین از سویی نیاز به سنجههایی است که بتوان اخلاقمداری را در انجام پژوهشها به محک و آزمون گذاشت و از سوی دیگر، نیازمند شناخت وضعیت موجود دانشجویان و پژوهشگران در رعایت ضوابط و معیارهای اخلاقی در انجام پژوهش هاست، که این پژوهش امید دارد، حرکتی را در این زمینه آغاز کند. علاوه بر این، نظامهای علمی ارزیابی کننده پژوهش، دانشکدهها، مخاطبان پژوهش نیازمند معیارها و ابزارهایی برای تنظیمگری1جریان پژوهش هستند. این مطالعه فرصتی را برای ارزشیابی یک پژوهش در رشته مدیریت، مبتنی بر استانداردهای این رشته و باور عرفی از آن چه که اخلاقی و غیراخلاقی محسوب میشود فراهم می کند.
