بخشی از مقاله
چکیده
استقلال پاکستان و چگونگی جدایی این سرزمین از شبهقاره هند مسئله ایست که ذهن هر علاقمند به تاریخ را به خود جلب میکند . بیشک تحولات مربوط به این واقعه تاریخی چیزي نیست که یکباره و در یک لحظه اتفاق افتاده باشد بلکه به مانند حوادث تاریخی خود مستلزم زمینه و پیشینه هایی است که در یک پروسه تاریخی به استقلال پاکستان منجر شده است.پیشینه اي که در طی مبارزات و شکل دهی به حرکت مسلمانان،علماي مسلمان و طریقت هاي اسلامی نقشی کلیدي در آن ایفا کرده اند .
طریقت هایی که از دیرباز اسلام را به شبه قاره بردند ،آن را گسترش و تداوم دادند ودر نهایت با مبارزات و فرهنگ سازیه خود ملت عظیم خود را از زیر یوغ بندگی قدرت استعماري بریتانیا رهانیدند و سپس کشور واحد اسلامی به نام پاکستان ،اولین جمهوري اسلامی در دنیا را به استقلال رساندند. در این راه نقش ااساسی بر عهده عالمان دینی در راه اصلاح،تدوین تئوري و بینش، و همچنین تربیت افراد آگاه و آشنا به مسائل روز بود.
مقدمه
مسلمانان از زمان پیامبر با هند آشنا بودند، اعراب قبل ار اسلام نیز از طریق تجارت دریایی با سرزمین هند آشنایی داشتند. روند ورود اسلام به شبه قاره از قرون اولی اسلامی آغاز شد ولی چگونگی گسترش اسلام در شبه قاره با گسترش در دیگر سرزمینها تفاوت دارد . هر چند که مساعی افرادي چون محمد بن قاسم و سلطان محمود غزنوي و دولت غوریان در گشوده شدن در هاي هند و ورود اسلام به این منطقه بی تĤّثیرنبود.
اما بیشترین تاّثیر را در مسلملن شدن شبه قاره همانا روابط فرهنگی چه از نوع بازرگانی و چه ورود اشخاص عالم و معروف به همراه طریقت هایشان به این شبه قاره میتوان دانست مهاجران مسلمان و بومیان سرزمین هند که به طور پراکنده در نقاط مختلف این سرزمین شبه کلنی هایی تشکیل داده بودند براي حفظ بقا و هویت خود محکوم به اتصال به طریقت هایی بودند که در نقاط مختلف آرام آرام رو به رشد بودند طریقت هاي مذهبی نه تنها به حفظ هویت مسلمانان بلکه به گسترش اسلام در میان اقوام بومی همت میگماشتند .
سیر تداوم قدرت علما و شیوخ بیانگر این امر است که مسلمانان سرزمین شبه قاره، که همیشه در مقابل پیروان ادیان بومی شبه قاره در اقلیت بودند ، اتصال به خانقاه و وابسطه بودن خود به درگاه علما و شیخ را به مثابه حبل المتینی میدانستند که چنک زدن به آن باعث حفظ اسلام و ایمان خود و در واقع مایع اتحاد آنها در مقابل نیروي متخاصم هندو بود.
در مواردي حتی محبوبیت علما از میان مسلمانان فراتر رفته و آنها به دلیل تساهل و تسامحی که در ارتباط خود با پیروان دیگر آیین ها داشتند در میان پیروان دیگر کیش ها نیز صاحب محبوبیت وداراي مریدانی بودند . اختلافات مذهبی اختلافات مسلمانان که در زمان عید بکر - قربان - و ماه محرم که با جشن رام لیلاي هندو ها هر سی سال مصادف میشد به اوج خود میرسید معمولا با وساطت همین علما و شیوخ مرتفع میشد.1
در زمان حکومت گورکانیان هند اشخاص مصلحی از دل همین علما ظهور کردند افرادي چون شاه ولی االله که به اصلاحاتی در مذهب مسلمانان اهل هند دست زد،که از مکتب او افرادي چون حاجی شریعت االله و پس از ان سر سید احمد خان و سید امیر علی ظهور کردند. سر سید احمد خان دست به تاسیس مدرسه ي علی گره زد که از دل ان مشایخ بزرگی که در راه استقلال پاکستان دست به اجتهاد و اقدام به شکل دادن هویت ملی براي تشکیل دولت واحد که از نظریه هاي علامه اقبال لا هوري سرچشمه میگرفت بیرون آمد.2در این مقاله سعی شده است پس از توضیح مختصر در مورد چند طریقت مذهبی قدیمی وچگونگی ورود آنها به شبه قاره به سوالاتی از قبیل :
-1نقش علما ي قدیم وجدید در شکل گیري و تداوم هویت واحد اسلامی و ملی در میان مسلمانان شبه قاره چه بود؟
-2مدارس اسلامی معروف شبه قاره کدام بودند،دلیل وجودي انها چه بود وموسسان انها چه کسانی بودند؟
-3نقش علما در مبارزه براي تاسیس کشور واحد اسلامی - پاکستان - در شبه قاره چه بود؟
متن اصلی
نخستین مسلمانان فاتح شمال غربی هند غزنویان بودند که هفده بار به شبه قاره هند حمله کردند. البته ساکنان شمال شرقی شبه قاره در همان قرن اول با اسلام آشنا شده بودند. مسعود غزنوي از فقه حنفی حمایت می کرد و به ابو محمد نصاحی دستور داد که در تأیید مکتب حنفی کتابی بنویسد. بنابراین، فقه حنفی در قرن پنجم و ششم در بین مسلمانان شبه قاره گسترش یافت و در دوره حکومت سلسله تغلق 721 - 815 ق - مجموعه قوانین اداري آنها بر اساس فقه حنفی تنظیم گردید. مسلمانان یک پنجم جمعیت شبه قاره هند را تشکیل می دادند و اکثر آنان در سند و پنجاب غربی می زیستند.3 تشکیل پاکستان و استقلال پاکستان و بنگلادش به عنوان دو کشور مسلمان، مسلمانان هند را در اقلیت بیشتري قرار داد.
مغولان که ترکانی سنی و حنفی مذهب از آسیاي مرکزي بودند، به رشد مکتب حنفی در شبه قاره اهتمام ورزیدند و آیین رسمی مسلمین هند گشت. در زمان اورنگ زیب 1069 - 1118 ق - مجموعه هاي بزرگ فقه حنفی با نامهاي فتاوي عالمگیري و فتاوي هندیه به دست 25 تن از علما نوشته شد. بنابراین، در طول تاریخ اکثریت مسلمانان هند را سنیان حنفی مذهب تشکیل می دادند.4 همزمان با ورود فقه حنفی به هند تصوف نیز به هند وارد شد. صوفیه در هند رسالت خود را سعادت معنوي مردم می دانست و صوفیان می پنداشتند حکومت معنوي جامعه به آنها تفویض شده است.
صوفیان در خانقاهها، جماعت خانه ها و زاویه ها زندگی می کردند. زندگی خانقاهی گرد شیخ و عبادات مرسوم و ریاضتهاي عارفانه که از جانب وي مقرر می شد، دور می زد. دو نشان عمده پیوستن به یک فرقه تصوف، پوشیدن خرقه و تراشیدن موي سر بود. شیخ خرقه، سجاده، نعلین، تسبیح و عصاي خود را به جانشین اصلیش یعنی خلیفه خود می داد، دو سلسله عمده صوفیه در زمان سلاطین دوره دهلی 1206 - 1526 م - چشتیه و سهروردیه بودند. این دو سلسله طی قرون هشت ونه رو به انحطاط نهادند و دو سلسله دیگر یعنی نقشبندیه و قادریه در خلال عصر سلاطین مغولی اهمیت یافتند.
چشتیه
در مورد چشتیه که خود را منصوب به حسن بصري میکنند و منصوب به چشت دهکدهاي در نزدیکی هرات میباشند دهکدهاي که خواجه ابواسحاق بنیانگذار چشتیه مدتی در ان اقامت داشته.این فرقه را معین الدین سجزي که یکی از مریدان عثمان هروانی است در هند رواج داده است.عثمان هروانی خود بنیانگذاران سلسلههاي قادریه،سهروردیه و کبرویه را در مدت سرگردانی اش ملاقات کرده بود. معینالدین اندکی قبل از فتوحات محمد غوري به هند وارد گردید و اجمیر را واقع در قلب سرزمین هندوهاي جنگاور راجپوت خانقاه خود قرار داد .
دو مرکز عمده فعالیت چشتیه در هند در دهلی توسط بختیار کاکی ودر تاگور توسط حمید الدین ،دو تن از مریدان معینالدین تاسیس شد اولی عموما براولی عموما به فرهنگ اسلامی نزدیکتر بود و دومی تا حدودي به شیوه هاي زندگی روستایی هندو مانند گیاهخواري روي آورد. برجسته ترین صوفیان دهلی نظامالدین اولیا مرید فریدالدین است.در اواخر عصر خلجی-ها و اوایل عهد تغلقها بر اثر نفوذ نظام اولیا توجه به مکاتب متصوفه و پیروي از پارسایی عارفان و بی توجهی به دنیا در هند گسترش یافت .این دوره دوران رونق نظام الدین است.از دیگر مشایخ چشتیه میتوان از شیخ سراج الدین ،اشرف جهانگیر سمنانی،محمد گیسو دراز ، شیخ سلیم چشتی نام برد.
