بخشی از مقاله
چکیده
سخنان اهل بیت علیهم السلام که در مجموعه هاي حدیثی گردآمده، گنجینه اي است که می تواند بشریت را از ورطه هلاك نجات داده و به مسیر رشد هدایت نماید. در این میان ادعیه صادره از آن بزرگواران از جهات متعددي داراي امتیاز و برتري هستند.
امتیاز ادعیه را می توان در سه محور گستردگی مخاطبان، غناي محتوا و ظرفیت سازي در تفسیر قرآن کریم ملاحظه کرد. از آن جا که ادعیه اهل بیت علیهم السلام آن گاه که به صورت الفاظ در می آیند، بیانگر شیوه ارتباط جلوه بشري آن حضرات با خداوند است؛ نیایش هاي مأثور از ایشان می تواند دلالت هاي مهمی در مبانی انسان شناسی علوم انسانی داشته باشد.
مقاله حاضر ضمن تبیین قلمرو مخاطبان ادعیه به بررسی غناي محتوایی آن ها ، و تأثیر این غنا و ظرفیت بر تفسیر قرآن کریم، و نیز دلالت هاي حاصله از این تأثیر بر کشف و تبیین مبانی انسان شناسی علوم انسانی می پردازد و به عنوان نمونه، نقش ادعیه در تبیین برخی مبانی انسان شناسی مانند تأله، مسؤولیت، امانتداري، تربیت پذیري و تنوع انسانی را بررسی می کند.
بیان مسأله
تعداد فراوان مکاتب و اندیشه هاي بشري که به توصیف، تحلیل و توصیه درباره انسان و رفتارهاي انسانی می پردازند و تضاد و اختلافی که در موضوعات گوناگون در میان این مکاتب به چشم می خورد، سبب سردرگمی و ابهام بشر در انبوه نظریات مختلف گشته است. در این میان ادیان تحریف شده الهی و غیرالهی متعددي که هر یک داعیه پاسخگویی به پرسشهاي انسانی را دارند نیز نتوانستند درمانی براي این مشکل باشند. شاید یکی از مهمترین دلائلی که این اندیشه ها در کنار ادیان نتوانسته اند پاسخ صحیحی به نیازهاي انسانی بدهند عدم امکان جمع بین مادیت و معنویت و ارائه راهکاري جامع براي مدیریت این دو ساحت وجودي انسان بوده است.
این در حالی است که یکی از مهمترین ظرفیت هاي دین اسلام توان جمع میان مادیت و معنویت است که به همین جهت نیز توانسته است، در بحران دنیاگرایی افراطی با جمع میان دو ساحت وجودي انسان به توفیق دست یابد. به بیان یکی از محققان معاصر، تطبیقپذیري اجراي شعایر اسلامی در همه مکانها و زمانها در حضر یا در سفر، هماهنگ سازي درون آدمی بر حسب آموزة توحید و متعادل ساختن وي با رسمیت شناختن ارضاي نیازهاي گوناگون جسمی و روحی، عدم حصر جریان وحی دین و تایید وحیانی بودن شریعت هاي سابق و دعوت به مشارکت فعال اجتماعی، و جمع آن با زیست عرفانی بر اساس خطاب عرفان اسلامی به فطرت پایدار انسانی سبب پدید آمدن جاذبه دینی اسلام براي جوامع شده است
در این میان عنصر دعا و به ویژه ادعیه اهل بیت علیهم السلام می تواند به عنوان یکی از مهمترین عناصر داعیه دار فکر اصیل اسلامی به دور از انزواگرایی و دنیازدگی طرح شود که به ارائه مکتبی متعادل جهت رشد و تعالی انسانی منجر می شود. ظرفیت ادعیه اهل بیت علیهم السلام از این نظر ظرفیتی بی نظیر است و به راحتی می تواند مرزبندي هاي فرض شده از سوي افراد و گروه ها را در نوردد تا طیف هاي گوناگون توان برقراري تعامل با آن را داشته باشند. در بررسی این ظرفیت ویژه چند سوال مهم وجود دارد که این مقاله در صدد پاسخگویی به آن ها است:
الف - قلمرو مخاطبان ادعیه اهل بیت علیهم السلام چیست و چه ظرفیت محتوایی در ادعیه آنان نهفته است؟
ب - نقش ویژه ادعیه اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن چیست؟
ج - ارتباط ادعیه با مبانی انسان شناسی علوم انسانی و نقش آن در تبیین این مبانی چیست؟
