بخشی از مقاله
چکیده
مساله تکفیر از دیرباز یکی ازمحورهای اساسی تعارض وخشونت در ادیان و ملل مختلف بوده است.این موضوع در دوره حساس کنونی به یکی از مسائل مبتلا به جهان اسلام تبدیل شده وتوجه به آن بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. در این پیوند، آگاهی و درک مشترک نخبگان جهان اسلام از پتانسیل جریان تکفیری در ایجاد واگرایی و تعارض در جهان اسلام، امکان تبدیل این تهدید را به فرصتی برای همکاری درمواجهه با آن فراهم می آورد. بر این اساس،هرگونه اقدام جهان اسلام در مواجهه با تکفیریها،در درجه نخ ست محتاج برآورد مقوله تهدید جریان تکفیری به ویژه ظرفیت سنجی آن ا ست.
از این رو،مقاله حا ضر می کو شد به این مهم، از طریق شنا سایی ، تحلیل یا تعیین حجم و سنجش تهدید جریان تکفیری در قالب به کارگیری الگو یی در این باره دست یابد. این تحقیق، به روش کتابخانهای به شناسایی و تحلیل تهدید جریان تکفیری پرداخته و سپس ظرفیت سنجی آن را با ا ستفاده از روش پیمای شی در سطح تعدادی از ا ساتید دان شگاهی و حوزوی متخ صص در مو ضوع، با الهام از تکنیک دلفی به سرانجام می ر ساند .
نتایج این برر سی ن شان می دهد که تهدید تکفیریها به لحاظ عامل متعدد بوده و علاوه بر گروههای افراطی و تکفیری بهعنوان عاملان مستقیم، برخی قدرتها نظیر ایالاتمتحده آمریکا و رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای منطقه را نیز در برمیگیرد. موضوع تهدید در اینجا، اگرچه در ظاهر اقدامات تروریستی و قتل عام فجیع مسلمانان شیعه و سنی و گاه دیگر اقلیتهای مذهبی میبا شد اما در ا صل ت ضعیف بنیه م سلمین و ایجاد تفرقه و ت شتت میان م سلمانان و نهتاًی تخریب وجهه اسلام اصیل را در جهان به دنبال دارد.
به لحاظ حوزه تهدید نیز اگرچه در زمان کنونیمشخصاً کشورهای اسلامی نظیر عراق، سوریه، لبنان، افغانستان و پاکستان بهطور مستقیم درگیر این موضوع میباشند اما جهان اسلام و بلکه جهان بشریت از پیامدهای مترتب بر خطر تکفیریها در امان نی ستند. نتایج بررسیها در ارتباط با الگوی ارائه شده و تعیین نوع وضعیت و شدت تهدید جریان تکفیری - تهدید با شدت بالا-و ضعیت بحرانی، تهدید با شدت متو سط-و ضعیت مخاطره انگیز و تهدید با شدت پایین-وضعیت هشدار - نیز نشان دادکه شدت تهدید جریان تکفیری با عدد 12/9 در بازه 12-15 قرار میگیرد وبدین ترتیب این تهدید، اگرچه در طیف حداقلی بازه مذکور قرار گرفت اما تهدیدی با شدت بالا علیه جهان اسلام و در وضعیت بحران برآورد گردید.
-1 مقدمه
همگرایی جهان اسلام وراهکارهای رسیدن به آن همواره یکی از موضوعات مهم ومبتلا به جهان اسلام و از مسایل تاثیر گذار برسرنوشت امت اسلامی بوده است. این مساله، دغدغه اصلی بسیاری از نخبگان واندیشمندان جهان اسلام را طی دهه های گذشته به خود اختصاص داده است.در این راستا اسلام به عنوان آیین مشترک واعتقادات دینی نظیر باور به خدا، پیامبر اسلام، قبله واحد، حج و قرآن کریم همواره به عنوان ظرفیتهای بسیار مناسب درجهت همگرایی مسلمانان وکشورهای اسلامی مطرح بوده که می توانسته آنها را به فرایند همگرایی امیدوار سازد.
اما به رغم این آموزه ها وقابلیتهای مشترک وهمچنین ایده های گوناگون همگرایی،باید اذعان نمود که در شرایط کنونی جهان اسلام با تداوم حضور عوامل واگرا وتقویت آنها، در دام تقابل درونی وبیرونی افتاده وبا وضعیت نامطلوبی روبه رو شده است. به طور مشخص،در زمان کنونی،مساله تکفیر یکی از دردناک ترین مسایلی است که جهان اسلام با آن مواجه شده است.
رویکردها واقدامات افراطی اتخاذ شده توسط عوامل وابسته به این جریان،باعث شده،تصویر اسلام به عنوان یک دین کاملا خشن وهراس انگیز در جهان معرفی گردد. حملات انتحاری وجنایات بی شماری که امروز در کشورهای اسلامی نظیر عراق ،سوریه ،پاکستان ، افغانستان و .... مشاهده می شود، عموما با پشتوانه فکری صورت می پذیرد که با تن درکشیدن جامه انتساب به سلف صالح به صورت انحصار طلبانه مدعی مسلمانی هستند وسایر مسلمانان را خارج از دایره توحید وایمان شمرده وبر خلاف همه مذاهب اسلامی آنان را مشرک وکافر می خوانند
این جریان در بستر تغییر و تحولاتی که پشت سر نهاده اکنون به جریانی سیاسی با نگاههای ایدئولوژیک تبدیل شده که حوزه گسترش آن بسیاری از کشورهای اسلامی وحتی غیر اسلامی را شامل می شود
یکی از دلائل این اتفاق این است که جریان تکفیر، دارای یک عقبه وپشتوانه فکری دیرپاست که با طی تطورات تکوینی وتاریخی وهمچنین با حمایتهای مادی وغیرمادی برخی ازحاکمان کشورهای اسلامی نظیر عربستان سعودی وقطر وفتاوی برخی مفتی های سلفی جهادی و تکفیری،اکنون ناظر به یک گرایش چندجانبه دینی،فکری،ایدئولوژیک وحتی امنیتی شده است.
دراین میان دشمنان خارجی مسلمین نیز به خوبی دریافته اند که یکی از راهکارهای تضعیف بنیه مسلمین ایجاد تفرقه وتشتت میان مسلمانان و حمایت از گرایش های افراطی آنها به منظور تخریب وجهه اسلام است وجریان تکفیری نیز دانسته ویا ندانسته آلت دست آنان شده اند.بی تردید در چنین شرایطی فعالیت جریان وگروههای تکفیری آن هم در قالب عناوین مختلف وگسترش روز افزون جنایات آنها باعث شده در حوزه جهان اسلام علاوه برفرقه گرایی ومنازعات پرشدت ودامنه دار، جان،مال وناموس مسلمانان نیز در معرض خطر قرارگیرد وهمچنین آثار تمدن اسلامی تهدید وتخریب گردد.
در حوزه جهان بشریت نیزدشمنان اسلام با بهره برداری ازاین موضوع به اسلام هراسی واسلام ستیزی دامن زده وچهره نا مقبول وغیر عقلانی از اسلام به دنیا نشان می دهند وبدین ترتیب از رشد وگسترش اندیشه اصیل اسلامی در دنیا جلو گیری می کنند. همه این موارد ایجاب می کند با برآورد مقوله تهدید جریان تکفیری به ویژه ظرفیت سنجی آن،آگاهی لازم را در سطح حاکمان،نخبگان وملتهای اسلامی به منظور مواجهه با تهدید جریان تکفیری به وجود آورد.
از این رو،مقاله حاضر می کوشد به این مهم، از طریق شناسایی ، تحلیل یا تعیین حجم و سنجش تهدید جریان تکفیری در قالب به کارگیری الگو یی در این باره دست یابد. از آنجا که برآورد تهدید جریان تکفیری، نقش بسیار برجستهای در شناخت و هدایت بخشی به الگوی رفتاری جهان اسلام و باز تنظیم منظومه کنشی- واکنشی در مقابل جریانهای تکفیری دارد، مساله اساسی این پژوهش را ظرفیت سنجی تهدید جریان تکفیری در جهان اسلام تشکیل می دهد. این تحقیق، به روش کتابخانهای به شناسایی و تحلیل تهدید جریان تکفیری پرداخته و سپس سنجش آن را با استفاده از روش پیمایشی در سطح تعدادی از اساتید دانشگاهی و حوزوی متخصص در موضوع، با الهام از تکنیک دلفی به سرانجام می رساند.
الف - چارچوب نظری تحلیل تهدید
-1 سازمان معنایی تهدید
تهدید از سه بخش اساسی »موضوع تهدید«،» 1کارگزار یا عامل تهدید2 «و »حوزه تهدید« تشکیل شده است. موضوع تهدید، وضعیت، پدیده، فعالیت یا رخدادی است که به نظر می رسد قابلیتهای درونی و بیرونی انتقال، پشتیبانی یا ایجاد خطر در موجودیت یا داراییهای حیاتی بازیگر مورد آماج را در خود دارد. کارگزار یا عامل تهدید در واقع هویت - شخصی یا سازمانی - یا چیزی است که به طور بالفعل یا بالقوه، توانایی ایجاد، انتقال یا پشتیبانی از تهدید را دارد، در حالی که حوزه تهدید، هویت یا چیزی است که موجودیت و یا داراییهای حیاتی آن در معرض خطر قرار گرفته است.
-2 مراحل تهدید
تهدیدات امنیتی مرز میان خطر1و ریسک2هستند. در این چارچوب، ریسک و واژگان مرتبط با آن، مرحله ماقبل تهدیدات امنیتی محسوب شده و مرحلهای از تهدیدات بالقوه است. در حالی که خطر به معنای عبور از مرز تهدیدات امنیتی و وارد شدن به حیطه تهدیدات امنیتی بالفعل است.
تصویر :1 مراحل تهدیدات امنیتی
طیف خطر با توجه به معنای آن به طور دقیق به صورت طیف »خطر- تهدیدات بالفعل« به کار برده میشود.یعنی پدیده، موضوع، روند یا وضعیت در شرایط تهدید امنیتی قرار گرفته است. طیف خطر- تهدیدات بالفعل را می توان در سه درجه یا وضعیت هشدار،3 مخاطره 4و بحران 5مرحله بندی نمود. بنابراین، این طیف شامل »وضعیت هشدار و ضعیت مخاطره آمیز« و »و ضعیت بحرانی« میبا شد. هر سه و ضعیت، شدت و گ ستره تهدید علیه حوزه تهدید را نشان میدهد. برای اندازه گیری درجه تهدیدات خطرناک، می توان از شاخصههایی نظیر شدت تهدید، گستره تهدید و عمق تهدید بهره برد.
شدت تهدید به حجم تجهیزات، عناصر و عوامل تهدیدگر و حجم آثار تخریبی آن بر اهداف مرجع حوزه تهدید بستگی دارد. در حالیکه گستره تهدید، پوشش محیطی تهدید را مدنظر قرار میدهد. هر قدر محیط اعمال تهدید وسیع تر باشد، تهدید از گستردگی بیشتر برخوردار است. در نهایت عمق تهدید به میزان نفوذ آن در لایههای درونی هدف مرجع بستگی دارد. با توجه به این شاخصهها، سه درجه پیامد برای سه درجه وضعیت تهدیدات خطرناک شامل پیامدهای ویرانگر- وضعیت بحرانی، پیامدهای شدید- وضعیت مخاطره انگیز و پیامدهای قابل توجه-وضعیت هشدار می توان تعیین نمود
