بخشی از مقاله
چکیده:
عدالت نقش مهمی در پویایی های روابط سازمانی از جمله روابط مدیر، کارمندان و رفتار شهروندی و... ایفا می کند و از این رو از موضوعات مورد توجه مدیران و کارکنان می باشد. بر این اساس و با توجه به بافت فرهنگی-اجتماعی سازمانهای کشور، دراین مقاله به بررسی و تحلیل عدالت سازمانی از دیدگاه اسلام با تاکید به نامه 53 نهج البلاغه پرداخته ایم؛
ابتدا به معنا و مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام ومتفکران اسلامی می پردازیم و سپس عدالت سازمانی و انواع آن و متغیرهای هریک از ابعاد سه گانه عدالت سازمانی از دیدگاه نهج البلاغه بررسی کرده ایم . با بررسی مفهوم عدالت در نهج البلاغه به این نتیجه می رسیم که امام علی - ع - در شیوه حکومت خود و همه والیان تحت امر خود رعایت عدالت را از ضرورتهای حکومت می داند و به همه ابعاد عدالت، که امروزه تحت عنوان ابعاد سه گانه عدالت - توزیعی، رویه ای، تعاملی - مطرح است، توجه خاصی مبذول داشته است.
مقدمه:
عدالت و اجرای آن یکی از نیازهای اساسی و فطری بشر است که همواره در طول تاریخ وجود آن بستری به منظور توسعه جوامع بشری فراهم کرده است. لذا می توان گفت که عدالت و استقرار آن به عنوان یک نیاز برای جوامع انسانی مطرح بوده است که از این میان توزیع عادلانه ثروت، شاخصه مهم و تابلوی قسط و عدل در زمینه های دیگر اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی و... است
امام خمینی - ره - می فرماید: " فرق ما بین رژیم اسلامی انسانی با سایر رژیمها این است که در این - رژیم اسلامی - عدالت هست...".
با توجه به حساسیت موضوع عدالت در برابر ظلم و از آنجا که به نظر می رسد در تعدادی از سازمانهای کشور احساس نارضایتی از بی عدالتی به چشم می خورد در این مقاله به بررسی عدالت سازمانی از دیدگاه اسلام با تاکید به نامه 53 نهج البلاغه پرداخته شده است و هدف آن بکارگیری انواع عدالت از دیدگاه اسلامی و سازمانی در عرصه سازمانهاست.
معنا و مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام و متفکران اسلامی:
برای عدالت معنای گوناگونی بیان شده است. ما در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می کنیم: شهید مطهری در کتاب عدل الهی چهار معنی بدین شرح برای عدل بر می شمارد:
-1 موزون بودن که نقطه مقابل عدل به این معنی، بی تناسبی است.
-2 تساوی و نفی هر گونه تبعیض.
-3 رعایت حقوق افراد و عطا کردن حق به هر ذی حق.
-4 رعایت استحقاقها در افاضه وجود و امتناع نکردن از افاضه و رحمت به آنچه امکان وجود یا کمال وجود دارد
علامه طباطبائی درباره عدل بر این باور بود که حقیقت عدل ، برقراری مساوات و موازنه میان امور است؛ به گونه ای که هر چیز به سهمی که استحقاق آن را دارد برسد و همه امور در دست یافتن به جایگاهی که سزاوار آن هستند، مساوی گردند
بهترین تعریف عدالت را می توان در کلام امام علی - ع - یافت؛ آن حضرت در تعریف عدالت می فرماید:
" العدل یضع الامور مواضعها" عدالت هر چیزی را در جای خودش قرار می دهد و یا در جای دیگر می فرماید: " العدل: الانصاف" عدالت همان انصاف است
عدالت سازمانی و انواع آن:
عدالت در سازمان بیانگر ادراک کارکنان از برخورد های منصفانه در کار است - رضائیان، . - 1384 ادبیات عدالت در سازمان شاهد سه موج عمده بود - بروکنر و همکاران، 1382، ص - 116 که عبارتنداز:
عدالت توزیعی:
"عدالت توزیعی عبارتند از انصاف مشاهده شده در منابع یا تخصیصهایی که یک فرد از سازمان دریافت داشته است . کاهش آن موجب کاهش کارایی کارکنان و شروع به رفتارهای عقب نشینانه از کار و همکاری کمتر با همکاران و کاهش کیفیت کار و حتی دزدی و مسائل روانی درمحیط کار می گردد"
عدالت رویه ای - روشی - :
" افراد درباره اینکه چگونه با آنها رفتار می شود حساسند و این برداشتها و شناختها جمع شده از روشهای استقاده شده برای عدالت در سازمان و جامعه، سهم زیادی در شکل دادن روابط کارکنان با کار فرمایان دارد
عدالت مراوده ای:
عدالت مراوده ای به کیفیت رفتار میان اشخاص که به وسیله فردی احساس می شود، باز می گردد. رفتارهای به خصوصی مناسب و منصفانه تشخیص داده می شوند؛ حال آنکه سایر رفتارها نامناسب و غیر منصفانه.
متغیرهای هریک از ابعاد سه گانه عدالت سازمانی با الهام از نهج البلاغه : -1 متغیرهای عدالت رویه ای:
-1-1 ثبات در تصمیم گیری:
»اگر رأی و اندیشه زمامدار دچار دگرگونی شود، او را از اجرای عدالت بسیار بازمی دارد
-2-1 ارزش نهادن به تمامی گروه ها:
»دوست داشتنی ترین چیزها در نزد تو، در حق میانه ترین و در عدل فراگیرترین و در جلب خشنودی مردم گسترده ترین باشد
-3-1 عدم سوء استفاده از مقام و منصب:
»همانا پست فرمانداری برای تو وسیله آب و نان نبوده، بلکه امانتی است در گردن تو
-4-1 رفع سوء تفاهم برای زیردستان:
»هرگاه رعیت بر تو بدگمان شدند عذر خویش را آشکارا با آنها در میان بگذار و با این کار از بدگمانی نجاتشان بده
-5-1 عدم خلف وعده:
»خلاف وعده عمل کردن خشم خدا و مردم را برمی انگیزاند« - نهج البلاغه، 1393، ص - 419
-6-1 پرهیز از امتیازخواهی:
»مبادا هرگز در آنچه با مردم مساوی هستی امتیازی بخواهی« - نهج البلاغه، 1393، ص - 421
-7-1 عدم اعمال نظر شخصی در گزینش زیردستان:
»مبادا در گزینش نویسندگان و منشیان، بر تیزهوشی و اطمینان شخصی و خوش باوری خود تکیه کنی
-8-1 عدم تصمیم گیری تا روشن شدن حقیقت:
»مبادا هرگز در کاری که وقت آن فرا نرسیده شتاب کنی یا کاری که وقت آن رسیده سستی کنی یا در چیزی که حقیقت آن روشن نیست ستیزه جویی کنی
-9-1 عدم تأثیر شخصیت بر ارزیابی عملکرد:
»شرافت و بزرگی کسی موجب نگردد که کار کوچکش را بزرگ بشماری، یا گمنامی کسی باعث نشود که کار بزرگ او را ناچیز بدانی»
-2 متغیرهای عدالت مراوده ای:
-1-2 فروتن و نرم خوبودن:
»با مردم فروتن باش، نرم خو و مهربان باش، گشاده رو و خندان باش«
-2-2 میدان دادن به آرمان های زیردستان:
»پس آرزوهای سپاهیان را برآور و همواره از آنان ستایش کن«
-3-2 عدم اجبار زیردستان به کارهایی که تمایل ندارند:
هیچ وسیله ای برای جلب اعتماد والی به رعیت بهتر از نیکوکاری به مردم و تخفیف در مالیات و عدم اجبار به کاری که دوست ندارند نیست«
-4-2 اعتماد داشتن به زیردستان:
اگر کسی گفت نه، دیگر به او مراجعه نکن و اگر کسی پاسخ داد آری، همراهش برو....«
-5-2 خوش بینی نسبت به زیردستان:
»خوش بینی رنج طولانی مشکلات را از تو برمی دارد«
-6-2 گذشت داشتن نسبت به زیردستان:
»اگر گناهی از آنان سر زد یا علت هایی بر آنان عارض شد یا خواسته و ناخواسته اشتباهی مرتکب میگردند آنان را ببخشای و بر آنان آسان گیر، آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد
