بخشی از مقاله
چکیده
سطح سرویس یک مقیاس کیفیتی راه می با شد که به عواملی همچون سرعت و سایل نقلیه ا ستفاده کننده از راه، زمان سفر، تراکم، آزادی حرکت، ایمنی و راحتی راه بستگی دارد. تراکم ترافیک موجود در راه می تواند کمتر و یا برابر ظرفیت ممکن راه باشد. افزایش تراکم ترافیک در یک راه باعث کاهش آزادی مانور، رفاه و سرعت حرکت و سیله نقلیه و در نتیجه د شوارتر شدن رانندگی می شود.
درصورت کاهش تراکم ترافیک و نیز نسبت حجم به گنجایش کمتر شاهد افزایش سطح سرویس در آزادراه ها می باشیم. آزادراه ها به لحاظ رفتار ترافیکی دارای سه ناحیه ا صلی، تداخلی و ناحیه تحت تاثیر رابط می با شند. جهت کاهش تراکم و افزایش سرعت و سایل نقلیه لازم ا ست هر سه بخش آزادراه مورد مطالعه و برر سی قرار گیرند. در این مقاله به برر سی عوامل موثر بر کیفیت سطح سرویس آزادراه پرداخته شده ا ست و در نهایت راهکارهایی مانند کنترل رمپ های ورودی و خروجی جهت بهبود کیفیت سرویس آزادراه ارائه شده است.
-1 مقدمه
حمل و نقل جاده ایی در ایران از جمله پرکاربردترین نوع حمل و نقل می باشد. از جمله مسائل مهم در برنامه ریزی و مدیریت بزرگراه ها بررسی تاثیر مشخصات هندسی راه و درصد وسایل نقلیه سنگین موجود در ترکیب ترافیک، بر سطح سرویس راه های چند خطه برون شهری است. راه های چند خطه برون شهری از راه های مهمی هستند که دارای تسهیلات جریان بی وقفه و بدون انسداد جهت حرکت وسایل نقلیه در طول راه می باشند.
آیین نامه HCM برای تعیین سطح سرویس راه های چند خطه از چگالی وسایل نقلیه معادل سواری در هر کیلومتر و در هر خط استفاده می کند.همچنین همیشه از سرعت جریان آزاد موسوم به FFS برای اندازه گیری ظرفیت اولیه همان راه ها استفاده می کند.[1] سطح سرویس - LOS - توصیف کیفی شرایط عملکردی جریان ترافیک می باشد که با معیارهایی مانند سرعت،زمان،سفر،انقطاع یا وقفه در حرکت،آزادی مانور،آسایش و راحتی سنجیده می شود.مطابق آیین نامه ظرفیت راه ها - HCM - سطح سرویس در 6 طبقه از A تا F تقسیم می شود.
وجود سطح سرویس مناسب برای شبکه راه ها دارای اهمیت ویژه ایی در مصرف سوخت و نیز کاهش خطر تصادفات دارد، بطوریکه با کاهش سطح سرویس از A تا F ، مصرف سوخت حدود 20 تا 40 درصدافزایش می یابد. همچنین در آزادراه ها بیشترین خطر تصادفات مربوط به سطح سرویس E می باشد
-2 سطح کیفیت ترافیک در آزادره ها
به طور کلی سه پارامتر حجم تردد، سرعت جریان و تراکم - چگالی - ، مهمترین پارامترهای ترافیکی می باشند که تقریبا در تمام مسایل مهندسی ترافیک، سیاست گذاریها و تصمیم گیریها مورد استفاده قرار می گیرد.[4] مطابق آیین نامه طرح هندسی راه های ایران به لحاظ رفتار ترافیکی آزادراه ها به سه بخش زیر تقسیم می شوند که سطح کیفیت ترافیک برای هر یک از بخش ها به طور مجزا بررسی می شود
1؛2 ناحیه تداخلی : این ناحیه هنگامی به وجود می آید که ترافیک ورودی به آزادراه با ترافیک خروجی از آن و بالعکس تداخل پیدا کند. اگر فاصله بین دماغه های رابط های خروجی و ورودی، حداکثر 750 متر باشد، ناحیه تداخلی محسوب می شود.
2؛2 ناحیه تحت تاثیر رمپ : ناحیه ایی به طول450 متر قبل از رابط خروجی و بعد از رابط ورودی می باشد.
3؛2 بخش اصلی آزادراه : بخش اصلی، ناحیه ای از آزادراه در خارج از محدوده تأثیر رابط ها و نواحی تداخلی می باشد.
-3 عوامل موثر در تعیین سطح کیفیت ناحیه تداخلی :
برای تعیین کیفیت ترافیک در این بخش سه نوع تداخل در نظر گرفته می شود که عبارت اند از:
الف - ناحیه ایی که در آن هر حرکت یک تغییر خط انجام می دهد.
ب - ناحیه ایی که در آن یک حرکت بدون تغییر خط است و حرکت دیگر حداکثر یک تغییر خط دارد.
ج - ناحیه ایی که در آن یک حرکت بدون تغییر خط است و حرکت دیگر دو یا بیش از دو تغییر خط دارد.
نیاز رانندگان به انجام مانورهای تغییر خط، یک پارامتر هندسی به نام طول تغییر خط را معرفی میکند. تعریف طول مقطع تغییر خط بر اساس آییننامه HCM عبارت است از حدفاصل نقطهای از دماغه همگرایی که لبه راست شانه آزادراه از لبه سمت چپ خط همگرا 60 سانتیمتر فاصله دارد، تا نقطه ای در دماغه واگرایی که فاصله دو لبه از یکدیگر 3/7 متر میباشد.
همچنین تعریف طول مقطع تغییر خط بر اساس آییننامه ایران، برابر است با فاصله بین نوک رابط ورودی و نوک رابط خروجی .یکی از روشهای طرح مقاطع تغییر خط بر اساس کیفیت تردد وسایل نقلیه میباشد. تفاوت سطح سرویس و کیفیت تردد در این است که کیفیت تردد در حقیقت معرف وضعیت حرکت وسایل نقلیهای است که تغییر خط میدهند در حالی که سطح سرویس، وضعیت کل وسایل نقلیه اعم از تغییر خط دهنده و یا بدون تغییر خط را مشخص میکند. کیفیت تردد را به پنج گروه تقسیم کردهاند که به ترتیب بهترین تا بدترین کیفیت ترافیکی به این قرار است:
:I کیفیت ترافیک در این حالت نظیر وضعیت عبور آزاد است و تغییر خطی در آن صورت نمی گیرد. در این کیفیت، سرعت 80 کیلومتر در ساعت به راحتی حاصل می شود . :II وضعیت جاده از نظر ترافیک و سرعت در این حالت محدودیتهایی جزئی دارد. در این کیفیت تغییرات جزئی در سرعت مشاهده میشود و حرکت با سرعتهای بین 70و 80 کیلومتر در ساعت نسبتاً راحت است.
:III در این کیفیت وضع ترافیک قابل قبول و امکان حرکت با سرعتی حدود 70 کیلومتر در ساعت وجود دارد. در این حالت، بعضی از وسایل نقلیه بر حرکت و رانندگی آزاد و راحت سایر وسایل نقلیه اثر میگذارند.
:IV در این کیفیت، کندی حرکت و کاهش سرعت، در بعضی مواقع، به اجبار صورت میگیرد. سرعت در این حالت در حدود 60 کیلومتر در ساعت است.
: V در این حالت، حداکثر سرعت به 50 کیلومتر در ساعت می رسد و میزان تردد گاهی از ظرفیت جاده نجاوز می کند ؛در نتیجه سفر توام با تاخیر نسبتا زیاد صورت می گیرد که در اثر تراکم ترافیک است.
در جدول 1 رابطه بین سطح سرویس و کیفیت تردد ارائه شده است.
جدول :1 رابطه بین سطح سرویس و کیفیت تردد
برای افزایش سطح سرویس در ناحیه تداخلی آزادراه ها باید طول این ناحیه و نیز تعداد خطوط آن کافی باشند.طول مطلوب برای این ناحیه 400 متر می باشد همچنین برای مشخص کردن حداقل طول و حداقل طول مطلق از نمودارهای شکل 2 استفاده می کنیم.
